۲۴ ساعت

بوسیدن دست از دیدگاه اسلام

 تاریخ نشر یکشنبه ۱۹سنبله  ۱۳۹۱  –  نهم سپتامبر ۲۰۱۲ هالند

تتبع و نگارش :

الحاج امــیـــن الدین « سعیـــدی – سعــید افغانی »

مـدیـر مرکز مطالـعات ستراتیـژیکی افغان

و مسؤل مرکز فرهنگی دحـق لاره  – جرمنی

الحاج امــیــن الـدیــن « سعـیـدی – سعید افـغــانی »

بوسیدن دست از دیدگاه اسلام

********

 از جمله آداب معاشرت که دردین مقدس  اسلام برآن تاکید بیشتر گردیده است ، مصافحه (دست دادن)، معانقه (یکدیگر را در آغوش کشیدن)  است .
 در حدیثی پیامبر صلی الله علیه وسلم آمده است : «کینه و حسد نورزید؛ پشت به هم نکنید؛ ارتباط را قطع نکنید و بندگان خدا باشید، در حالى که برادر هستید».
یکی از آداب معاشرت درزندگی  ، سلام ، مصافحه ، احوالپرسی  میباشد ، تعلیمات دین مقدش اسلام  مصافحه وسلام دادن را  یکی از نشانه دوستی و صمیمیت میشمارد .
پیامبر اسلام محمد صلی الله علیه وسلم  میفرماید :

« ما من مسلمَیْن یلتقیان فیتصافحان إلا غفر لهما قبل أن یفترقا»  ) ابوداود)  یعنی: «دو مسلمان با هم روبرو نمی شوند که مصافحه نمایند، مگر قبل از اینکه از هم جدا شوند، گناه شان آمرزیده مییشود .

قابل تذکر است که رسول الله صَلَّى اللَّهِ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ  زمانیکه  اصحابش را می‌دید با آنها مصافحه ومعانقه می‌کرد و صحابه رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُم نیز هنگامی که با هم ملاقات می‌کردند مصافحه می‌نمودند.

در حدیث انس و شعبی گفته‌اند « کان أَصْحابُ النَّبی صَلَّى اللَّهِ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ إذا تَلاَقُوْا تَصَافَحُوْا، و إذا قَدِمُوْا مِنْ سَفَرٍ تَعَانَقُوْا»  ( اصحاب پیامبر صَلَّى اللَّهِ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ وقتی که همدیگر را ملاقات می‌کردند مصافحه می‌نمودند و هرگاه از سفر برمی‌گشتند یکدیگر را به آغوش می‌گشیدند)
پیامبر صَلَّى اللَّهِ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ در حدیثی فرموده« مَا من مُسْلَمیْنَ یَلْتَقَیانِ فیتصافحانِ الا تحاتَّتْ عَنْهُماً ذُبونُهُمَا کَمَا یَتَحَاتُّ عَنِ الشَّجَرَهِ وَرَقُهَا  » (هر گاه دو مسلمان که یکدیگر را می‌بینند و با هم مصافحه می‌کنند، گناهانشان می‌ریزد همان گونه که برگ درختان می‌ریزد) .
رسم دست دادن وبخصوص رسم دست بوسی از قدیم الایام در بشریت مروج بوده  وانسانها بخاطر احترام واحیانآ بخاطر تملق وچاپلوسی در حین احوالپرسی  دست دیگران را می بوسیدن ،وسرتعظیم وانحناء را بعمل میاوردند ودر بسیاری از اقوام رسم به سجده رفتن در حین احوالپرسی مروج بود ،  در کشور های اروپای  ودنیای غربی بخصوص در میان فامیل های شاهانه مروج است که مرده ها دست زنان را می بوسند .
قبل ازآمدن دین مقدس  اسلام در بین ملل مختلف نه تنها دست بوسی مروج بود بلکه بخاطر احترام از زعیم ورهبر قبیله وبخصوص ، احترام به مقام شاهان وامپراطوران پای آنان را هم می بوسیدند وطوریکه از داستان های تاریخی معلوم میگردد ، در ملاقات وزیارت  رهبران ( سیاسی ودینی ) حتی مراسم تعظیمی بشکل  سجده هم بجاء  میاوردند.
( همین حالا درکشور پادشاهی مغرب  مردم بصورت عموم دست نه تنها پادشاه بلکه برادرش را هم  می بوسند )
با امدن دین مقدس اسلام هانطوریکه بر سایر رواج  های غیر انسانی که مقام انسان را زیر سوال قرار مید اد ملغی وخط  بطلا ن کشید ، دست بوسی تعبدی وبخصوص خم شدن وسجده کردن تعبدی  به انسان را مغلی وممنوع قرار داد.
دست بوسیدن در اسلام :
در مورد بوسیدن دست در حین احوالپرسی  در بین علمای اسلامی اختلافی وجود دارد ، تعدادی از علماء بصورت مطلق دست بوسیدن غیر از والدین را جایز نمی دانند ولی اکثریت مطلق از علماء بدین باور اند که اگر بوسیدن  دست  تا زمانیکه  جهت تعبد اشخاص و یاجهت  تبرک   به اشخاص  نباشد ، آنرا   امر مباح  میدانند .

درروایت از حافظ ابن حجر رحمه الله آمده است که:
اگرچه  امام مالک بوسیدن دست را امر نادرست میداند ولی تعداد از علماء  متاخرین آنرا جایز  میشمارند این تعداد از علما ء که بوسیدن دست را جایز میشمارند استدلال خویش را به روایت ذیل بنا ء نموده اند :
 « در حدیثی از عمر رضی الله عنه روایت است : زمانیکه : که الله تعالی توبه‌ی سه نفرِ بازمانده از جنگ تبوک را قبول کرد، کعب بن مالک- که یکی از آن‌ها بود- به مسجد رفت و رسول الله صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ در میان یارانش نشسته بود، در این حال شخصی بنام طلحه بن عبیدالله رضی الله عنه به پیشواز کعب شتافت و با او مصافحه نموده و پذیرش توبه‌اش را به او تبریک گفت؛ رسول الله صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ که شاهد این رفتار بود چیزی نگفت و أبو لبابه وکعب بن مالک و دوستشان در هنگام توبه نمودن دست مبارک پیامبر صلی الله علیه وسلم را بوسیدند. »

حکم اسلامی در مورد بوسیدن دست پدرومادر:
همه ای علماء  اسلامی در این  مورد اتفاق را ی ومتفق القول اند که :
بوسیدن دست پدر ومادر توسط فرزند جایز است بوده ، ودر این حکم هیچگونه اختلافی  وجود ندارد ،وآنرا مستحب هم میدانند ،طوریکه این امر  از احادیث صحیحه نیزبه اثبات رسیده است . در حدیث متبرکه آمده است که : پیامبر اکرم صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ به هنگام ورود دخترش فاطمه رضی الله عنها از جا خویش بلند می‌شد و دستش را گرفته و می‌بوسید. و فاطمه نیز زمانیکه پیامبر صلی الله علیه وسلم را می دید  در مقابلش ایستاده میشد ، دست مبارک  پدرش را گرفته می بوسید . واین امر صحابه واولاد های شان  نیز انجام میدادند .

دست بوسی علما ء واهل فضل :
تعداد کثیری از علما اسلامی بدین عقیده اند که : بوسیدن دست  اهل فضل وعلم وبزرگ سالان بخاطر احترام  بزرگداشت ، إکرام واجلال از مقام علمی وروحانی شان  جواز داشته وشرع اسلامی در مورد ممانعتی نمی بیند.
خداونددر قرآن کریم فرموده است :
«  ذلک و من یعظّم شعائر الله فانها من تقوى القلوب؛ آرى کسانى که شعایر خدا را بزرگ مى‏شمارند کارشان نشان پرهیزکارى دلهایشان باشد»(سوره حج آیه ۳۲ )
حکم دست بوسی دراحادیث وروایات اسلامی :
۱-حدیث حضرت عبدالله بن عمر رضی الله تعالی عنهما :
امام ابوداود درکتاب السنن  به روایت از حضرت ابن عمر داستانی را از بازگشت ایشان همراه تعدادی ازصحابه ازجنگی ، نقل میکند  تاآنجاکه می فرماید: سپس همگی ما دست مبارک حضرت رسول صلی الله علیه وسلم را بوسیدیم    (روایت در صحاح سته  )

۲-حدیث حضرت زارع رضی الله تعالی عنه :
امام ابوداود ازحضرت زارع رضی الله تعالی عنه روایت مینماید که جماعتی از مسلمانان که در راس آن شخصی بنام عبدالقیس قرار داشت غرض دیدیار پیامبر صلی الله علیه وسلم  به مدینه می آیند ، زمانیکه هیات وارد شهر مدینه  میگردیند ، با سرعت زیاد چون مشتاق دیدار پیامبر صلی الله علیه وسلم می باشند  ، از شتر های خویش پیاده میگردیند ، حضور پیامبر صلی الله علیه وسلم مشرف ، چون سخت  مشتاق دیدار پیامبر صلی الله علیه وسلم  میباشد ،دست و پای مبارک پیامبر  صلی الله علیه وسلم را گرفته ومی بوسند.
( مورخین  تعداد مجموعی این هیات را ۱۴نفر مینویسند  ، ومی افزایند که همه اعضای این هیآت ، مشرف به  بوسیدن دست وپای مبارک پیامبر صلی الله علیه وسلم  گردیده اند ).

۳-حدیث صفوان بن عسّال رضی الله تعالی عنه :
امام ابن ماجه از صفوان بن عسّال رضی الله تعالی عنه روایت میفرماید : که روزی  یک نفر یهودی به دوستش گفت : ما را نزد این پیامبر ببر. سپس هردو خدمت رسول صلی الله علیه وسلم آمدند ودرباره آیات بیّنات نه گانه ای که خداوند جلّ جلاله به حضرت موسی علی نبیّنا و علیه الصلاه والسلام عنایت فرمود ، پرسیدند.پس ازگرفتن جواب هردو نفر یهودی دست وپای مبارک پیامبر  صلی الله علیه وسلم  رابوسیدند وگفتند: شهادت می دهیم که شما پیامبرخدا هستید.

امام محیی الدین نووی درکتاب الأذکارمینوسد :
ترمذی ونسائی وابن ماجه با سندهای صحیح روایت کرده اند ، علامه مفسّر سید محمود آلوسی در تفسیر روح المعانی جزءپنجم صفحه ۲۳۱پس از آوردن حدیث فوق مرجع و مأخذ آن را اینچنین بیان میکند : همانا احمد و بیهقی و طبرانی و نسائی وابن ماجه و ترمذی این حدیث را آورده و ترمذی میگوید : « حدیثی حسن وصحیح است » وحاکم نیشابوری می گوید : « حـدیثی صحیـح است بـرای آن ضعفی نمی بینم».
فتاوی  علماء اسلامی در مورد دست بوسی :

I–حافظ ابن حجرعسقلانی :
حافظ ابن حجر عسقلانی در فتح الباری جلد۱۱ صفحه  ۶۷ احادیث متعددی در مورد جواز بودن وحتی مستحب بودن بوسیدن دست  علماءوصلحاء و اولیاء ،  جمع اوری نموده است که بطور نمونه احادیث ذیل :
۱- ابولبابه وکعب بن مالک ودو دوستش دست مبارک پیامبر  صلی الله علیه وسلم رابوسیدند.
۲-  ابوعبیده جرّاح آنگاه که ازسفری برگشت دست حضرت عمر رضی الله عنه را بوسید.
۳-   زیدبن ثابت دست حضرت ابن عباس« رضی الله عنهما» را بوسید.
۴- اسامه بن شریک روایت میکند به سوی حضرت رسول صلی الله علیه وسلم برخاستیم ودست مبارکش رابوسیدیم.
۵-  وحدیث جابر که عمر رضی الله عنه بر خاست ودست مبارک حضرت رسول صلی الله علیه وسلم رابوسید.
۶- وحدیث بریده درقصه اعرابی و درخت  آمده است  که گفت:یا رسول الله ! اجازه بدهید تا سروپای شما را ببوسم.پس انحضرت صلی الله علیه وسلم برایش اجازه فرمود .
۷- امام بخاری درکتاب « الأدب المفرد» از روایت عبدالرحمن بن رزین میآورد  که :سلمه بن الأکوع آن دستش را که با پیامبر صلی الله علیه وسلم بیعت کرده بود به ما نشان داد ، پس ما برخاستیم ودستش رابوسیدیم.
۸- وهمچنین آورده است که حضرت علی کرم الله وجهه دست وپای حضرت عباس رضی الله عنه رابوسید .
۹- و روایت شده از طریق ابی مالک الاشجعی که گفت:به ابن ابی أوفی گفتم آن دستی راکه با رسول صلی الله علیه وسلم  بیعت کردی بده تا ببوسم، پس دستش را بوسیدم.
حافظ ابن حجرعسقلانی درکتاب المطالب العالیه بزوائد المسانید الثمانیه درباب بوسیدن دست حدیث ۲۷۰۶   آورده است که : ابن ابی عمرالعدنی (متوفی به سال۲۴۳ه.ق) گفت:
سفیان برای ما از جدعان روایت نموده که ثابت به انس  رضی الله عنه گفت:ای ابا حمزه ، آیادست تو حضرت رسول صلی الله علیه وسلم را لمس نموده ؟گفت:بله ،‌ گفت :دستت را بده سپس انس دستش را به او داد و ثابت دست انس رابوسید.
با توجه به احادیث  که فوق بدان اشاره نمودیم  میتوانیم این حکم را بدست بیاوریم  که بوسیدن دست ، علماء واهل علم نه تنها جواز داشته بلکه مستحب هم میباشد .
در کتاب المستصفی من علم الاصول تألیف حجه الاسلام إمام محمد غزّالی رحمه الله جزء اول صفحه ۱۳۰ آمده که : اگر صحابی بگوید که در زمان پیامبر  صَلّی الله علیه وسلّم فلان کار را انجام می دادیم . پس این لفظ دلیل بر جواز آن کار است.در جزء دوم همان کتاب صفحه ۹۴ می فرماید: می گوییم سکوت پیامبر صَلّی الله علیه وسلّم و عدم انکار او از فعلی که انجام آن آگاهی دارد دلیل بر جواز آن عمل است چون برای آن حضرت صَلّی الله علیه وسلّم جایز نیست  انکار کاری را که حرام است،ترک کند.

دکتر عبدالکریم زیدان در کتاب الوجیز فی أصول الفقه صفحه ۱۶۷ میگوید‌: سنت تقریری عبارت است از سکوت پیامبر صَلّی الله علیه وسلّم از انکار قولی یا فعلی که در حضورش انجام شود یا در غیابش انجام شود وآن حضرت صَلّی الله علیه وسلّم بدان آگاه باشد،پس این سکوت دلیل بر جواز فعل و اباحت آن است زیرا رسول صَلّی الله علیه وسلّم بر باطل و منکر سکوت نمی کند.

شیخ خطیب شربینی رحمه الله در مغنی المحتاج جلد سوم صفحه ۱۶۶ و همچنین علّامه سید ابوبکر شهیر به سید بکری در اعانه الطالبین شرح فتح المعین  صفحه ۳۰۵ از جلد سوم مینویسد:
 سنت است بوسیدن دست شخصی که دارای یکی از صفات دینداری مانند: نیکوکاری یا شرف یازهد باشد و کراهیت دارد بوسیدن دست کسی که یکی از امتیازات دنیوی مانند ثروت یا قدرت یا جاه و منزلت اجتماعی برخوردار باشد.
V–فتوای امام نووی :

امام نووی رحمه الله در کتاب فتاوای خود صفحه ۵۰ در جواب سوال کسی که می پرسد حکم بوسیدن دست دیگری چیست ؟
در جواب می فرماید:
بوسیدن دست اشخاص صالح یا عالم یا فاضل مستحب است و در مقابل بوسیدن دست اشخاصی غیر از افراد فوق الذکر مکروه است ونیز درکتاب الأذکار صفحه ۳۸۱ می فرماید : هر گاه اراده شود ، دست کسی بخاطر زهد ونیکوکاریش یا علم وشرف او و صیانتش یاهرصفتی که از اموردین محسوب می شود بوسیده شود ، کراهت ندارد بلکه مستحب است واگر بخاطر مال وثروت وقدرت ومنزلتش در نزد مردم ویا امثال آن بوسیده شود به شدت مکروه است.
VI– فتوای شیخ منصور :

شیخ منصورعلی ناصف در التاج الجامع للأصول مینوسد :
از انواع تحیّت گفتن ها بوسیدن دست وپای می باشد. بوسیدن دست برای بزرگداشت واحترام بزرگان دین جائز بلکه مستحب است زیرا که پیامبر صلی الله علیه وسلم عمل کسانی که دست وپای مبارکش را بوسیدند تأیید نمود و اوهیچگاه برعمل باطلی مهرتأیید نمی زند. بنابراین ، بوسیدن دست وپاجائز است واگر مقرون به نیتی شریف وصحیح باشد مستحب است .
VII– فتوای ابن حجرهیتمی:
ابن حجرهیتمی در کتاب الفتاوی الکبری الفقهیّه جلد چهار صفحه ۲۴۷ مینویسد :
بوسیدن دست وپای شخص عالم وصالح وشریف النسب سنت است. سپس احادیث بسیاری را دراثبات این عقیده نقل میکند و ازجمله از ابن حبان روایت میکند که کعب بن مالک رضی الله عنه فرمود:آنگاه که توبه من نازل شد به خدمت پیامبر صلی الله  علیه وسلم آمدم ودست وزانوی مبارک ایشان را بوسیدم .
VIII– فتوای شیخ محمد امین کردی:
شیخ محمد امین کردی در کتاب تنویر القلوب فی معامله علام الغیوب صفحه ۱۴۱,۱۴۲مینویسد :
 بوسیدن دست شخصی به خاطراحترام وقدر وعلم وزهد سنت است و اگر برای ثروت او باشد یا شخصی صاحب بدعت باشد مکروه است .
IX– فتوای خواجه محمد حسن سرهندی :
محمد حسن سرهندی درکتاب الأصول الأربعه  خویش مینوسد :
یهودیان دست وپای پیامبر صلی الله علیه وسلم را بوسیدند ، بنآ اگر تقبیل دست وپای کسی بجهت تعظیم  باشد جائز طوریکه پیامبر صلی الله علیه وسلم آنرا برای دونفر یهود اجازه فرمود .
همچنان در کتاب تهذیب الاسماء واللغات امام نووی رحمه الله و همچنین طبقات الشافعیه علامه امام سبکی رحمه الله آمده است که : محمد بن حمدون بن رستم رحمه الله فرمود : شنیدم امام مسلم بن حجاج رحمه الله (صاحب دومین کتاب صحیح در حدیث) به خدمت امام بخاری رحمه الله رسید. و گفت : اجازه بده و بگذار تا پاهای شما را ببوسم ا ی استاد استادان و سرور محدّثین و طبیب حدیث در ضعفهایش.

نظریات  مذاهب اسلامی در مورد دست بوسی :
مذهب حنفی :
 علامه ابن عابدین در حاشیه کتاب خودمینویسد : بوسیدن دست دانشمند و اهل علم بمنطور تبرک  ممانعتی ندارد .
مذهب  مالکیه :
امام مالک گفت : اگر بوسیدن دست یک مرد به خاطر نزدیک شدن به خدا ، به واسطه دین ، علم و یا شرفش باشد جایز است . پیروان مذهب  شافعی :
 امام نووی میگوید : بوسیدن دست مرد به خاطر زهد و صلاح و علم و شرف و دیگر اموردینی مثل این، نه تنها مکروه نیست بلکه مستحب است .
مذهب حنبلیه :
 علامه اسفراینی حنبلی میگوید : اگر به خاطر تدین باشد اشکال ندارد ، زیرا ابو عبیده دست عمر خطاب را بوسید ه است .پایان

منابع و مآخذ :
منابع ومآخذ های که در این نوشته ازآن  استفاده بعمل آمده است عبار تند از:
تفسیر روح المعانی ،  فتح الباری شرح صحیح البخاری : ابن حجر عسقلانی ،  ریاض الصالحین : امام نووی ، مشکاه المصابیح : علامه خطیب تبریزی ، مطالب العالیه بزوائد المسانید الثمانیه : علامه ابن حجر عسقلانی ، الأ ذکار المنتخبه من سیدالأبرار : امام نووی ، التاج الجامع الأصول فی أحادیث الرسول : شیخ منصور علی ناصف ، السیره النبویه : حافظ ابن کثیر دمشقی ، مغنی المحتاج : شیخ خطیب شربینی ، إعانه الطالبین : علامه سید ابوبکر شهیر به سید بکری ، تحفه المحتاج :علامه ابن حجر هیتمی با حواشی علامه  شروانی ، الفتاوی الکبری الفقهیّه: ابن حجر هیتمی مکی ،فتاوای امام النووی ، احیاء علوم الدین : حجه الإسلام امام غزالی ، المغنی عن الأسفار : امام زین الدین  عراقی ، الوجیز فی أصول الفقه‌: دکتر وهبه الزحیلی ، أصول فقه شافعی : ابوالوفاء معتمدی کردستانی ،المستصفی من علم الأصول : امام محمد غزالی ،جمع الجوامع امام سبکی بشرح علامه محلی ، تنویر القلوب فی معاملهعلام الغیوب:شیخ محمدامین کردی ، الأصول الأربعه فی تردید الوهابیه:خواجه محمد حسن جان صاحب سرهندی مجددی .وسایت های اسلامی .
نام مقاله  : بوسیدن دست از دیدگاه اسلام
تتبع ونگارش :  الحاج امین الدین «  سعـیـدی– سعید افغانی »
مدیر مرکز مطالعات ستراتــیــژیکی افغانومسؤل مرکزفرهنگی دحق لاره- جرمنی

ادرس   :saidafghani@hotmail.com