سفر زن به حج وعمره بدون محرم
تاریخ نشردوشنبه ۱۸ فبروری ۲۰۱۳ هالند
بسم الله الرحمن الرحیم
سفر زن به حج وعمره بدون محرم
الحاج امــیـــن الـدیــن « سعـیـدی – سعید افـغــانی »
تتبع ونگارش:
الحاج امـیـن الدین « سـعـیـدی- سعید افغانی »
مدیـر مرکز مطالعات ستراتــیــژیکی افغان ومسـؤل مرکزفرهنگی د حق لاره- جرمنی
****
از بزرگترین ارکان دین مقدس اسلام و از بهترین قرابت و طاعات نزد پروردگار(ج) حج و زیارت بیت الله است ،که اداى آن بر وجه صحیح و بدون معصیت باعث مىشود حاجى واردجنت شود.
پروردگار با عظمت در سورﮤ ( آل عمران آیـﮥ : ۹۷ ) میفرماید :«ولله على الناس حج البیت من استطاع إلیه سبیلاً». ( خداوند حج خانه خود را بر تمام مردم واجب کرده، براى کسانیکه استطاعت آنرا داشته باشند ) .
استطاعت شامل استطاعت مالى ، استطاعت بدنى ، امنیتی و راه رسیدن به مشاعر مقدسه میگردد .
عبدالله بن عمر رضی الله عنهما از رسول اکرم صلی الله علیه وسلم روایت مىکند که آن حضرت فرمودند: «بنی الاسلام على خمس شهاده أن لا إله إلاَّ الله وأنَّ محمداً عبده ورسوله، وإقام الصلاه، وإیتاء الزکاه، وصوم رمضان، وحج البیت من استطاع سبیلاً».(متفق علیه )
اساس و بنیان اسلام را پنج چیزی تشکیل میدهد :
شاهدات دادن که خدائى بر حق مگر خداى یکتا نیست، شهادت دادن که محمد صلی الله علیه وسلم بنده و فرستاده الله است، وبرپا داشتن نماز، و زکات مال دادن، و روزه ماه مبارک رمضان گرفتن، و حج خانه خدا رفتن بجا آوردن ، براى کسیکه استطاعت آنرا داشته باشد.
و همچنان در حدیث دیگر میفرماید:
«أیها الناس إنَّ الله فرض علیکم الحج فحجوا». (مسلم ) اى مردم خـداوند بر شما حج و زیارت خانه خود را فرض نموده پس به حج بروید.
و در حدیث مـیـفرماید:
«من حج هذا البیت فلم یرفث ولم یفسق خرج من ذنوبه کیوم ولدته أمه». ( متفق علیه).
کسیکه زیارت و حج این خانه یعنى کعبـه را کرده، و در آن زیارت با زن خود نزدیکى نکند و مرتکب معصیت نشود، پاک میــشود از گناهانش مانند روزیکه از مادرش تولد شده.(مقصود از عدم جماع و نزدیکى با زن خود در وقت اداى مناسک در روزهاى عرفه و مزدلفه و منى میــباشد.)
حج فقط یکبار بالای مسلمانان در عمر واجب میـباشد، چنانکه رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند:
«الحج مره واحده فمن زاد فهو تطوع». ( أحمد والدارمی). حج فقط یکبار واجب است و کسیکه بیشتر از یکبار به حج برود حج او سنت مـیـباشد.
شروط وجوب حج پنج اند
۱ ـ مسلمان بودن.
۲ ـ بالغ بودن.
۳ ـ عاقل بودن.
۴ ـ آزاد بودن یعنى اینکه برده نباشد.
۵ ـ استطاعت مالى و بدنى و امنیتی راه رسیدن به مشاعر مقدسه.
ولی برای زنان شرط ششم هم درشرع اضافه گردیده است ، وآن عبارت از وجود محرم است که بحث امرزه ما را همین نقطه تشکیل میدهد .
محرم زن میتواند شوهر او باشد و یا یکى از افراد خانواده که بر او محرم مىباشند و این شخص از لحاظ شرعی نمىتوانند با او (زن عازم حج) ازدواج کنند، چه از طریق نسب و چه از طریق سبب مباح مانند:
پدر، برادر، کاکا، ماما ، شوهر مادر، شوهر دختر، پسر، پسر برادر، پسر خواهر، همه اینها چه اینکه از شیرخوارى باشند و یا از نسب.
عمره وجوب اداى آن:
در واجب بودن عمره احادیث زیادی وارد شده است. از جمله این احادیث، حدیث جبریل علیه السلام که رسول الله صلی الله علیه وسلم در جواب سؤال او چنین فرمودند:
«الإسلام أن تشهد أن لا إله إلاَّ الله وأنَّ محمداً رسول الله وتقیم الصلاه وتؤتی الزکاه وتحج البیت وتعتمر وتغتسل من الجنابه وتتم الوضوء وتصوم رمضان». ( ابن خزیمه والدارقطنی). اسلام این است که شهادت دهى که خدائى بر حق نیست بجز الله یکتا، و محمد صلی الله علیه وسلم فرستاده خداست، و بجا آوردن نماز و زکات مال دادن و حج خانه خدا رفتن و عمره کردن و غسل از جنابت کردن و با تمام و کمال وضوء گرفتن بطوریکه اعضاى وضوء به آن آب برسد و روزه ماه مبارک رمضان را گرفتن.
امام مسلم در صحیح خود از عایشه رضی الله عنها روایت مىکند که گفت:
«یا رسول الله هل على النساء جهاد؟ قال: علیهن جهاد لا قتال فیه: الحج والعمره». ( مسلم).اى رسول خدا آیا بر زنان جهادى هست؟ فرموند: جهادى واجب است که در آن کُشت و کُشتارى نیست و آنهم حج و عمره مــیـباشد.
حکم محر م برای زن در حج وعمره :
تعداد از علما ء بدین امر معتقد که زن نمیتواند بدون محر م عازم حج وعمره گردد ، واصدار حکم خویش را به فحوای این حدیث استنباط نموده ومی فرمایند که : پیامبر صلی الله علیه وسلم هدایت فرموده است : «برای زنی که خدا و روز قیامت را باور دارد جایز نیست مسافرتی سه روزه و بیشتر برود مگر اینکه پدرش یا پسرش یا شوهرش یا برادرش یا یکی از محرم هایش همراه وی باشد.»
در حدیثی که راوی آن ابوسعید خدری روایت گردیده است که پیامبر صلی الله علیه وسلم نهی نموده است:
« لَا تُسَافِرُ الْمَرْأَهُ مَسِیرَهَ ثَلَاثِ لَیَالٍ إلا مَعَ ذِی مَحرَمٍ» «زن به مسافت سه شب بدون محرم سفر نکند.» بخاری (۱۰۸۶،۱۰۸۷) مسلم (۱۳۳۸،۱۳۳۹). در روایتی:«مَسِیرَهَ یُومَینِ» مسافت دو روزآمده است . بخاری (۱۱۹۷،۱۸۶۴،۱۹۹۵) مسلم (۸۲۷) بعد (۱۳۳۸) و در روایتی آمده:«مَسِیرَهَ یَومٍ إلا مَعَ ذِی مَحرَمٍ» مسافت یک روز. مسلم (۱۳۳۹)
علما ء میگویند ، تمام این احادیث دلالت می کند که مسافرت زن بدون محرم حرام است، زیرا سفر درآن زمان با خر ، اسب و شتر انجام می گرفت و سفرهای دریایی نیز با کشتیهای آن زمان انجام می شد.
واین سفر ها روز های طولانی را در بر میگرفت ، واحیانآ احتمال وقوع حوادث سوء درمسیر راه بوقوع می پیوست ، واکثرآ کاروان ها ی حجاج توسط قطع الطروق چور وچپاول میگردید ، وزنان هم که محرم نداشتند مورد مورد ازار واذیت قرار میگرفتند . بخاطر جلوگیری از حوادث سوء ودفع شر وفتنه در این سفر مقدسه
پیامبر صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ زنان را از مسافرت بدون محرم منع نمودند، حتی سفر حج و امثال آن .
خواننده محترم !
قبل از همه باید گفت که : اصدار این حکم اسلامی بمعنی ایجاد ، سوء ظن به مقام والای زن نمی باشد، بلکه اصدار این حکم برای حفاظت و حمایت و حفظ کرامت شان از دست مجرمین صادر گردیده است. خصوصآ در آن اوضاع واحوالیکه در آن امن و امان نباشد .
مگر حکم شرع در اوضاع واحوالی که شرایط وامکاناتی سفر تغیر یافته است چیست ؟ آیا زن میتواند در یک گروپ که درآن زنان موثق ، مردان متدین ، خوب وبا اطمینان وجوداشته باشد وشرایط سفری در یک گروپ با اطمینان تام باشد ، غرض ادای مراسم حج سفر نماید یا خیر ؟
فقها این موضوع را در روشنی حدیث پیامبر صلی الله علیه وسلم که زنان را در سفر حج بدون محرم منع نموده است ، مورد بحث قرار داده اند و به نتایج مختلفی شرعی رسیده که در ذیل به شرح آن میپردازیم:
علمای حنبلی از جمله کسانی اند که به عین لفظ حدیث تمسک می جویند وبصورت مطلق حکم مینمایند که : مسافرت زن بدون محرم برای حج وعمره اصلآ جواز ندارد .
ولی تعداد کثیری فقها مذاهب دیگر بدین نظر اند که : هدف از وجود محرم با زن در سفر عبارت از مصؤنیت و حمایت زنان از خطر تعدّی به اوست، بخصوص آن زمانیکه وضع مسافرت ها در آن زمان از اطمینان کامل برخوردار نبود،در آن زمان که کاروان ها در چند روز در شرایط سخت ودشوار بیابان را پیاده طی مینمود ودر شب فضای برخطربه استراحت می پرداختند، وطوریکه قبلآ گفتم که در آن زمان حکومت عدل اسلامی در سرتاسر جزیره عربی استقرار نیافته بود ،وتا هنوز در برخی از مناطق کفار ومنافقین سیطره خود را داشتند ، مسافرت کاروانها با شتر صورت می پذیرفت ودر بسیاری از این مسافرت اموال کاروانها توسط قطع الطریق چور وچپاول وخود کاروانیان یا بقتل میرسید وزنان شان یا مورد تعدی قرار میگرفتند ویا هم به اسارت برده میشدند .
بنا بادرنظر داشت همین حوادث خطرناک است که فقها ومفسرین هدایت پیامبر صلی الله علیه وسلم را در نظر گرفته ، غرض امنیت وحمایت زن از خطر موضوع محرم را حتمی در سفر برای زن میدانند.
ولی اگر محرم با زن همراه باشد ومصونیت او تضمین گردد مسافرت زن بدون محرم ممانعتی ندارد . و این چیزی است که عملا حضرت عمر بن خطاب آنرا انجام داد، زیرا به ازواج پیامبرصلی الله علیه وسلم ، ام المؤمنین ها، اجازه حج گزاردن بدون همراهی محرم را داد و حضرت عثمان بن عفان و عبدالرحمن بن عوف را به همراه کاروان آنان فرستاد.
همچنان در زمان خلافت حضرت عثمان بن عفان عین عمل حضرت عمر را عملی ساخت وازواج پیامبر صلی غرض ادای حج دریک کاروان مسافرت نمودند وهیچ یکی از صحابه در مخالفت این امر قرار نگرفتند .
بنآ در می یابیم که در این مورد ما اجماع وسکوتی را درپیش رو داریم .
از جانب دیگر قابل تذکر است که جواز مسافرت برای زن بدون محرم در صورت ضرورت و نیاز در زمان حیات پیامبر صلی الله علیه وسلم هم صورت گرفته است از جمله :
پیامبر صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ عمروبن أمیه الضمری را به حبشه فرستاد تا ام حبیبه را که عقد نکاحش با رسول الله منعقد شده بود از حبشه به مدینه بیاورد. (قابل ذکر است که در این سفر هیچ یک از محارم ام حبیبه با ایشان همراه نبود) .
همچنین زینب، دختر پیامبر صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ که شوهرش جزو اسرای غزوه بدر بود، رسول الله شوهر ایشان را آزاد نمود به این شرط که زینب را از مکه به مدینه بفرستد، زینب به همراه برخی از صحابه از مکه به مدینه آمد و این سفر ده روز طول کشید، قابل ذکر است که محرمی با زینب همراه نبود.
برخی از علمای مذهب مالکی ( همچنین است قول شوافع. البته این مورد محدود به سفر برای انجام فریضه حج است؛ بنابر این بالاجماع شامل سفرهای اختیاری نمی شود) اجازه داده اند که زن می تواند با همراهی زنان قابل اعتماد دریک گروپ به حج فرضی برود، هر چند مسیر طولانی باشد، مثل آفریقا و مغرب که مسیر آن تا عربستان یکماه یا بیشتر طول می کشد، باید توجه داشت زمانی که زنی بدون محرم به سفر می رود احتمال انجام فواحش و منکرات زیاد است و این احتمالات با وجود زنانی قابل اعتماد در مسیر سفر به حداقل می رسد و یا کاملاً منتفی می شود، بنابراین وجود احتمالات و گمانها مانع از انجام فریضه حج نمی شود، اما در این زمان، شهر ها نزدیک به هم هستند و سفر امروزی در جهان ما با امکانات پیشرفته ای صورت می گیرد که دورترین مسیرها را در مدت زمانی اندک طی می کنند.
با توجه به تمام این تفاصیل، که فوقآ بدان اشاره بعمل آمد (مفتی شیخ ابن جبرین بتاریخ ۱۹/۱۱/۱۴۱۶ ) طی فتوای خویش حکم صادر مینماید که :
زن می تواند بدون محرم مسیری را که با هواپیما نصف روز یا دو سوم روز طول می کشد به مسافرت برود به این صورت که محرم اول او را تا میدان هوای همراهی کند و با محرم دوم تماس بگیرد تا در مقصد به استقبالش بیاید و او را تحویل بگیرد، باید توجه نمود که زن در طیاره با نامحرم تنها نیست؛ زیرا مسافران زیادی در طیاره هستند و این زن هم مثل یکی دیگر از مسافران بر طیاره سوار است و بیم و هراسی هم وجود ندارد. احتمالاتی که در نظر گرفته می شود به ندرت اتفاق می افتد؛ و اصل، سلامت و امنیت است که شامل سفر حج و سفرهای دیگر می شود.
مفتی شیخ ابن جبرین می افزید : به خاطر اصل آسانگیری بر مسلمانان، جواز آن را ترجیح می دهم. الله تعالی از خطاها و اشتباهات همه ما در گذر نماید. (شیخ عبدالله بن عبدالرحمن ابن جبرین مفتی کشور عربستان سعودی)
خواننده محترم !
همانطوریکه مفتی شیخ ابن جبرین در فتوای خویش بدان استدلال نموده است واقعآ در شرایط فعلی اوضاع واحوال امروزی نسبت به زمان پیامبر صلی الله علیه وسلم ،تغییر یافته امروز مسافرت ها به کاروان های شتر نه بلکه در فضای کاملا مطمین ،توسط طیاره ها ، موتر وگشتی صورت می پذیرد . وحتی گروپ های مستقلی زنان در یک کاروان سفری منظم میگردیند.
به همه حال اگر نظریات علما وفقه ها در این مورد جمعبندی نمایم استنتاج ذیل را بدست خواهیم اورد :
۱- مالکی ها گفته اند وجود محرم شرط است و اگر زن قصد به جا آوردن حج واجب را دارد، همراهان مورد اطمینان جایگزین محرم می شوند و «همراهان مورد اطمینان» می توانند فقط از زنان باشند یا از مردها باشند یا از هر دو.
۲- از شافعی ها تعدادی بدین باور اند که : شرط وجوب حج بر زن این است که بر جان خودش امنیت داشته باشد، و این با وجود محرم یا زن مورد اطمینان است.
اما برخی دیگر از علما شافعی میگویند : یک زن مورد اطمینان بس است، و گاه امنیت گسترده است و نیاز به کسی ندارد، بلکه به تنهایی به همراه کاروانی امن حرکت می کند.
۳- اهل حدیث ، کسانیکه به ظاهر حدیث تمسک می کنند، به طور کلی به وجوب همراهی مَحْرَم در سفر قائل شده اند، اما حج را گفته اند باید از این وجوب استثنا کرد، زیرا این امر جزء شرایط استطاعت برای حج نمی باشد.
۴-علماء مذهب امام ابو حنیفه به صراحت میگویند : همراهی محرم در مسافت حج شرط است ، استدلال علمای حنفی همان استدلال علمای امام حنبل است که میفرماید : مسافرت زن برای حج، بدون محرم او را در معرض ضرر قرار می دهد.
۵ ــ برخی از علما ء میگویند که اگر راه امن باشد مانع در سفر نیست و همین حکم را شیخ الاسلام ابن تیمیه گرفته و به آن حکم نموده است چنانکه ابن مفلح در ( الفروع ) آورده است که : هر زن در صورت امن حج کند بدون محرم . الکرابیسی ذکر میکند که ( زن بدون محرم ) در هر سفر غیر از واجب مانند زیارت و تجارت ( رفته می تواند ) .
۶– امام احمد می گوید که محرم شرط رفتن به حج نیست زیرا زنان با یک گروپ از زنان یکجا سفر میکنند .
۷ ــ بعضی نظر دارند که زن سالخورده از این منع استثناء است چنانکه القاضی ابی الولید الباجی و ابن دقیق العید ذکر نموده اند
۸-ابن سرین می گوید : با هر مسلمان که سفر کند مانع نیست .
۹-الاوزاعی می گوید : با قوم که عادل باشند
امام مالک می گوید : با جماعت از زنان .
شافعی می گوید : با زنان با ثقه آزاد , و تنها اگر راه با امن باشد .
قابل تذکر است که :دلیل شرط نبودن محرم نیز یکی اجماع است و دیگری ظاهر آیه؛ چرا که وجوب را به مجرد استطاعت می رساند و در روایات، استطاعت به توشه و خرج سفر تفسیر شده است، و سوم عمومیت روایاتی که بر وجوب حج و بر ترغیب به حج و هشدار نسبت به ترک آن دلالت می کند.تأمین سلامتی و نبود ترس بر زن است؛ این امر اگر محقق باشد همراهی محرم لازم نیست.و آبرو واجب است.
فتوای دارالافتاء مصر درموردرفتن زن به حج بدون محرم :
دارالافتاء مصر این فتوا را میدهد :
موجود بودن محرم و یا شوهر برای امنیت برای زن در سفر است و با این هم جمهور علما اتفاق دارند که برای آسانی سفر حج برای زن اگر همراهان در سفر باشند و شوهر و محرم نباشد در سفر به حج مانع نیست. فقهای مذهب حنفی موجود بودن محرم و شوهر را به سفر حج حتمی و ضروری میدانند و در رأی خود سن و سال زنرا شرط نمی دانند و واجب شدن حج را برای زن موجود بودن محرم و یا شوهر میدانند که در حالت عدم موجود بودن محرم ویا شوهر حج را برای زنان واجب نمیدانند .
مگر من ( مفتی مصر) به رأی جمهور علما برای زن سفر حج را اگر همسفران با امن باشند بدون محرم و شوهر جواز میدانم و اگر زن در هر سن و سال باشد که این سفر با امنیت در قافله های حج و کاروانهای حج مسیر و امکان پذیر می باشد . (العلامه الدکتور علی جمعه مفتی مصر ) پایان
دیدگاه بگذارید