مبارز صلح و تفاهم نیک ؛
تاریخ نشر دوشنبه ۲۵ فبروری ۲۰۱۳ هالند
مبارز صلح و تفاهم نیک ؛ مولانا استاد « سعید افغانی»
تهیه و ترتیب کننده : انجینر سرور « صالح »
مورخ : ۲۵ فبروری ۲۰۱۳ میلادی
****
بـیـسـت و هشت سال قبل مطابق « ۲۵ فبروری ۱۹۸۵ میلادی » استاد بزرگوار مولانا سعید افغانی این عالم توانا ، شخصیت فرهنگی و اجتماعی کشور عزیز ما افغانستان، چشم از دنیای باقی بست و داعیه اجل را لبیک گفت، که به پاس مقام استادی و کارنامه های صلحخواهانه شان این کوشش ناچیزی خویش را تقدیم دوستان ، مخلصان و شاگردان شان مینمایم ، تا خاطرات فراموش ناشده استاد ؛ در قلوب همه ما باقی و جاویدان باشد .
محمـد سعید ولد مـولوی عبدالمجید ولد ملا سید امیر ولـد صالح محمد ولـد مـولوی اقا محمد ولد شیر محمد ولــد لنــګر ولـد پاینده محمد صافی ولـد خیر الدین ولـد عمـر بابا است، که در سال « ۱۳۰۰ هجری شمسی مطابق « ۱۹۲۲ » میلادی در ده خـیر آبـاد ، قـریـه عمـرزئی ولایــت لغمـان چشـم به جهـان گشوده و منسوب به قـوم « صـافی یا ساپی » میباشــد.
محـمدسعید دوره علوم متداوله آن را که شامـل : تفسیر ، حـدیث، فـقه ، اصول فـقه ، اصول حدیث ، منطق ، بدیــع ، بــیان ، معـانی ، تجــوید ، صرف ، نحـو ، فلسفه ، شرح جامی وغـیره بـود از پدر بزرگوارش غازی عبدالمجید « رحمهّ الله علیه » که از جمله « علما و مشایخ مشهور طـریقه قـادریه ، مجاهد را ستین ، مدرس و خطیب مسجد جامع تیگری ولایت لغـمان بود » و دیگر روحانیون معظم از جمله هریک : ملا عبدالوکیل ، مولوی سید محمد ، مولوی عالم ، مولوی عبدالعزیز ، مولوی محمد عالم ، مولوی عبدالرحیم ، مولوی صاحب نوری و دیگران آموخت ، او مجتهد شد و افتخار شهرت لقب « ملا محمد سعید » را در منطقه آبائی خویش حاصل کرد .
ملا محمد سعید در سال « ۱۳۲۰ هجرې شمسی » بنابر توجه پدرش ، غرض فراگیری علوم دینی به دارالعلوم کابل ، که یکی از مراکز مشهور دینی وقت در منطقه بـود ، مراجعه نمود و بعد از سپری نمودن امتحان رسمی در صنف پنجم ان مدرسه شامل شد.
محمد سعید با اخذ شهادتنامه درجه اعلی و کسب لقـب « مولوی » ، از دارالعلـوم کابل فـارغ التحصیل شـد و بنابر استعداد خارق العاده و نمرات عالی که داشت از جانب دانشمند قـاری عبدالرسول مـدیر مدرسه دارالعلوم عربی کابل و منظوری وزارت معارف وقت ، به حیث استاد « کادرعلمی » در آن مدرسه مقرر گردید .
مولوی سعید افغانی در سال ( ۱۳۲۸ هجری) به حیث مدیر مدرسه دارالعلوم نجم المدارس ولایت ننگرهار که در قریب جوار مرقد مبارک علامه نجم الدین مشهور به « هده صاحب » شیخ طریقه قادریه موقعیت دارد و یکی از مشهور ترین مدرسه دینی آن وقت در افغانستان بود، مقرر گردید .
او برعلاوه پیشیبرد امور مـدرسه نجم المدارس به کارهای فـرهنگی، امامت و موعظه ای دینی و کار وسیع وطنی ؛ برای تنویر جامعه پرداخت و همچنان جریده قلمی را بنام « النجـم » که بیشتر از نیم قرن قدامت تاریخی دارد ، با شعار« خدمت به مردم و وطن » تأسیس کرد و خود منحیث مدیر مسوول؛ کار نشراتی آنرا به پیش میبرد و حضرت خــــان شاگرد صنف دوازداهم آن وقت مدرسه به صفت معاون جریده با استاد همکاری داشت ، که مورد پروفیسور عبدالله بختانی « خدمتګار» در کتاب بنام ( د سولی او تفاهم د لیاری مبلغ دوکتور سعید افغانی ) چنین نوشته است :
مولوی محمد سعید افغانی ، لس کاله د نجم المدارس د مدرسی مدیریت کړی او د ننګرهار د اد بی شاعرانه ویښ چاپیر یال د هډی په تاریخی کلــی کښی او سیدلی دی ، چیرته چه د هیواد د مشهور عالم مولانا نجم الدین اخونزاده ( هډی صاحب ) مزار دی .
مولوی سعید افغانی د مدرسی شاګردان لیکوالی ، شعر او ادب ته هم تشویقول او هغـــوی روزل . د د ه په توجه او پالنه به د ننګرهار د ورځپاڼی او مجلــی پاڼی د نجم المدارس د شاګـــردانو او استادانو په مقالو او شعرونو ډکیدلی . په دغه وخت کښی مولوی سعید افغانی د ( النجم ) په نامه ، د مدرسی لپاره ، په پښتو ژبه ، یوه اوه نیزه قلمی جریده هم چلوله چه مسولیت یی د ده په غاړه و .
د دی جریدی لو مړی ګڼه د( ۱۳۳۷ هجری شمسی ) کال د میزان په ۳۰ مه خپره شوی ده . دا ګڼه او ځینی نوری ګڼی یی هم دا اوس زمونږ په لاس کښی دی او د قلمی جریدو ډیر ه ښه بیلګه ده .
جریده « النجم » در داخل و خارج از مدرسه منحیث مدافع حقوق صنفی شاگردان ، استادان محبویت یافت و با حلقات فرهنگی مشرقی روابط تامین کرد و حتی محبوبیت این جریده تا سرحدی رسیده است که آقای صدیق الله « ککړکی» شاگرد ان مدرسه شعری با احساس خویش را بنام « مبارک شه » به جریده فرستاد و در شماره چهارم جریده مورخ « ۲۱ عقرب سال ١٣٣٧ ه ش » به نشر رسیده است .
مبارک شه
دغــــه عــــزم او دا کــــار شــه مبارک
د« النجم » دا اخبــار شــــه مبــــارک
چې غفلت ځینې راویښ قام او ټبرکا
دا خــــدمت او داکـــردار شه مبارک
چې غرض ېې داسلام لاره ښودل وی
یـــو قــــدم پدغــــه لار شه مبارک
د افکارو د روزنې درس به راکړی
هر یو درس یې په بار بار شه مبارک
پــــرګنو ته بـــه د علم رڼــــا ورکړی
دا رڼــــا او دا انــــوار شه مبـــارک
د ادب او اجتماع لار کــې قدم دی
دا اقــــدام او دا رفتار شه مبادک
سعادت چې دخپل قام اوطن غواړی
د« سعید » دغــــه افکار شه مبارک
د« صدیق » دعاقبوله کړې ای خدایه
دغه سوال ستا په دربار شه مبارک
چهارشنبه د ۱۳۳۷ ه ش کال د لړم ٢١ نیټه ، دهډې نجم المدارس
قابل تذکر است که دامنه فعالیت فرهنگی و اجتماعی استاد سعید افغانی روز به روز توسعه یافت و در موعظه ای دینی خویش از حقوق مردم و منافع وطن اشکارا دفاع میکرد که در مورد شادروان مولوی محمد هاشم « کامه وال » درسال ( ۱۳۶۳ هجری شمسی ) در روز فاتحه استاد مولانا سعید افغانی در مسجد جامع شیر پور شهر کابل ، صحبت عالمانه انجام داد و طی صحبت خویش در مورد علت تبدیلی استاد از مدیریت مدرسه دارالعلوم نجم المدارس ننگرهار ، قصه و چشم دیده خویش را چنین بیان کرد :
( ماه مبارک رمضان رسید و پادشاه وقت در جلال آباد بودند و در مسکن شاه « باغ کوکب » سرشته ختم کریم در اثنای نماز تراویح که در مذهب حنفی « رح » عبادت های مصنونه است گرفته شده بود ، در آن اشتراک ورزیدند .
مدیر صاحب نجم المدارس « مولوی سعید افغانی » با چند نفر استادان مدرسه نیز در آن ختم شرکت کرده بودند ، در شب اخیر ختم طوریکه تامل است سخنرانی های اجتماعی و موعظه دینی ایراد میگردد ، دوکتور صاحب فرصت را غنیمت دانسته بحضور پادشاه آیه قرآن کریم را تلاوت، ترجمه و تفسیر نمودند از اثر درد دل که با آمور وطن و بهبود آن برای بهبود اهل وطن داشتند به جرئت حق گوئی ضمنآ خطاب به پادشاه گفت :
اگر چه در قانون اساسی ذکر گردیده که پادشاه شخصآ واجب الاحترام و غیر مسوول اند ، ایا شما فرمانی را صادر کرده اید و از علمآ و خطبآ خواهش کرده اید که به یادداشت کلمه بنده خدا «ج » در خطبه بشما دوعا بکنند و بنده شرعآ به نزد خالق رب العالمین مسوولیت داشته می باشد بلکه در ذهنیت عامه کافه ملت و رعیت نیز مسوولیتی دارید .
خواهش میکنم ؛ تا شخصآ نیز قبول زحمت فرموده به امور اداره عامه وطن توجه کرده و جلو خود سریهای بعضی مامورین بزرگ را بگیرید و …
فردا آن مولوی صاحب را وزارت معارف خواسته و به حیث معلم مکتب ابتدائی در شهر کابل مقرر شدند و مولوی صاحب به صبر استقامت از این امر اطاعت کردند . )
استاد سعید افغانی بدون ترس از صدمه حاکمیت و قدرتمندان وقت، همواره به اداء رسالت و وظایف ایمانی و وجدانی پرداخته و برای تنویر ا‌ذهان ملت و خاصتا جوانان کشور در پهلوی کار های فرهنگی ، تنویری و خطابت ؛ جریده قلمی تحت نام « اخلاق » را در لیسه عالی حبیبه شهر کابل تآسیس و به دست نشر سپرد که محترم خلیل « زمر » خاطرات شان را تحت عنوان « یک معلم و یک رهنمائی خوب » چنین نوشته است :
( دقیق بیاد دارم که سال « ۱۳۴۱ هجری شمسی» بود و من در صنف دهم لیسه حبیبیه درس میخواندم . مردی بلند قامت ، با وقار و سنگین که دارای لباس منظم و پاک و تمیز بود ، یکجا با محترم محمد یعقوب سر معلم مکتب وارد صنف گردید و یعقوب خان موصوف را اینطور معرفی نمود :
او محمد سعید افغانی نام دارد و پس از این بشما مضمون تفسیر را تدریس خواهند نمود ، پس از این معرفی مختصر استاد سعید افغانی به تدریس آغاز نمود .
او با سایر معلمین علوم دینی که تا آن دوران من دیده بودم تفاوت کلی داشت ، موصوف شمرده و حساب شده حرف میزد ، با حوصله و با تمکین بود و در طول دو سالیکه او معلم بود یکروز هم حالت عصبانیت و بی موازنگی را از او ندیدیم .
استاد سعید افغانی یک معلم مهربان بود و به همه گونه سوالات شاگردان پاسخ میگفت و این حرفهای استاد تا کنون در گوشم طنین انداز است : دین اسلام ، دین اخوت و دین برادریست ؛ عفو و گذشت بر انتقام و خشونت در آن برتری دارد و.. ) .
سعید افغانی درسال « ۱۳۴۲» هجری شمسی مطابق « ۱۹۶۴» میلادی غرض تحصیلات عالی به پوهنتون « الازهر » مصر اعـزام گردید و در آنجا بر علاوه تحصیلات عالی ، به امورفرهنگی نیز مصروف شد و بحیث مسوول امور نشراتی « بخش افغانستان » در رادیو قاهره به معرفی کلتور مـردم افغانستان و روابـط تاریخی دو ملت « افغـان و مصر» پر داخت و بعدآ به پاس خدمات شایسته شان در این عرصه به صفت امــرشعبه نطاقان بخش پشتو « کبیرالموذ عین » در رادیو قاهـره تؤظیف شد .
سعید افغانی برعلاوه اینکه درآموزش علوم ذکاوت خاصی داشت ؛ شخصتی « مهربان ، دلیری و شجاع » توام با عواطف و احساسات بشری، خیر خواه ، مردم دوست ، صلح و امنیت پسند، طرفدار سرسخت در مقاومت و دفاع از عقاید حقه اسلامی واقعی بـود ، که بنابر این صفتش در شب حمله نظامی بالای کشور مصر۱۹۶۷ میلادی ، با قبول تمام خطرات حیاتی ؛ به رادیـو قاهـره رفت و برعلاوه نشرات پشتو، نشرات عـربی رادیو قاهره را با « فصاحت زبان ، خلاقیت ژورنالستی و توضیحات عالمانه » فعال نگهداشت و از آنطریق مردم و قوای مسلح را به نفع مردم مصر ، جهان اسلام ودولت فـقید جمال عبدالناصر رﺋیس جمهور وقـت جمهوری عربی مصر به اتحاد ، متانت و پایداری دعوت کرد که به پاس این شجاعت تاریخی شان از جانب فقید جمال عبدالناصر رﺋیس جمهور مصر رسمآ به حضور پذیـرفته شده ومورد تمجید و ستایش شان قرار گرفت.
رﺋیس جمهور مصر ، با حضور داشت وزیر ارشاد و فرهنگ از شجاعت و دلیری سعید افغانی قدردانی کرده و چنین گفت : ( این ابتکار شجاعانه شما کارنامه های علامه سید جمال الدین افغانی را درخـاطرات مردم مصر دوباره تازه ساخت ، فلـهذا ؛ دولت مصر از شما علا مه دوم و از مردم افغانستان قلبآ ابراز سپاس مینماید . )
سعید افغانی در مقابل از حسن نظر و اخلاص جلالتماب فـقید جمال عبد الناصر سپاس و تشکر کرده و بر روابط تاریخی بین مردمان دو کشور تاکید نمو د و همچنان جمال عبد الناصر به وزیرارشاد و فـرهنگ اسلامی هدایت داد تا به پاس خدامات سعید افغانی و تحکیم هر چه بیشتر روابـط مردم « مصر و افغانستان» ؛ دو جلد کتاب شان را بنام های : « شیخ الااسلام عبدالله الانصاری الهروی و نابغهّ ءالشرق السید جمالالدین الافغانی » چاپ نماید .
سعید افغانی بنابر ذکاوت و استعداد خارق العاده ئی که داشت، توانست در مدت کمتر از « پنج » سال اقامت خویش در کشور جمهوریه عربی مصر، برعلاوه لیسانس « اصول دیـن » ، دیپلوم « ماستری » و دیپلوم « دوکتورا» راموفقانه در رشته « فلسفه و الهیات» از پـوهنتون مشهور اسلامی جهان « جامعه ّالازهـرالشریف» بدست آورد ،با کمال افتخار و سربلند ی به وطن خویش عـودت کرد و به صفت « استاد » دردارالمعلمین روښان « کابل » و بعدآ در پولتخنیک کابل به تدریس مضامین « تاریخ اسلام » پرداخت.
استاد سعید افغانی با لباس پاک و منظم « دریشی و نکتای » داخل صنف میشد و با نهایت صمیمت و اتوریته اکادمیک به تدریس میپرداخت و حتی علاقمندی محصلین باعث آن شده بود که خارج از درس ، از علمیت استاد مستفید شوند .
روزیهای داغ تابستان بود ، مبارزات سیاسی به اوج رسیده بود، یکتعداد محصلین انستیتوت پولی تخنیک کابل با اشتراک هریک : ظهور ، احمدشاه ، سرور و دیگران که اکنون نامهای شان به یادم نیست ، با استاد سعید افغانی در دیپارمنت « عــلوم اجتماعی » که خود امــر آن بود ، پیرامون وضع جاری وطن و منطقه جرو بحث کردیم .
استاد توضیحات عالمان ارایه کرد و تاکید میکرد که حسن تفاهم باید تقویت بخشیده شود و زمینه های باور و اعتماد بین مردمان به وجـود آید ؛ در آن وقت امکانات عملی بخاطر کامیابی وطن و مردم مساعد میگردد.
استاد گفت : نباید فراموش کرد که دین همه صالحین و وطنپرستان این است تا همیشه با ایمان راسخ ، با تقوای و پاکی و با راستگاری و توام با علمیت و عمل مترقی و خیرخواهانه ثابت سازند که برای خیر و سعادت انسان در این جاده های پر خم و پیچ راهی هستند و در آینده خواهند بود!
در غیر از آن شما جوانان شاهــد باشید ! که نه مردم وطـن نه هم مردمان منطقه و جهانیان بالای فکر و عمل ما اعتماد و باور نخواهند کرد و آینده پر جنجال و تاریک در پیش روی همه قـــرار خواهند گرفت ، که حل آن کار ساده و بسیط نخواهد بود !
دوکتور محمد سعید « سعید افغانی » به شخصیت انسان حرمت میگذاشت ، با همه با حوصله و فراخدلی برخورد میکرد ، اهـل منطق و استدلال بود ، به محراب فضیلت وعلم احترام بی شایبه داشت و در اوج جاه و جلال به تواضع زیست و منحیث فرزند صالح وطن و بمثابه محقق پرتلاش و حقیقت جو ، بعد از غور و بررسی همه جانبه اوضاع سیاسی و اجتماعی وطن بخاطر ایجاد یک « جبهه متحد ملی » شعار زیرا :
« دین هرعالم ، هرشخصیت مذهبی ، هر وطنپرست و هر انسان صادق آنست که تمام قدرت، استعداد و دانش خود را وقف مبارزه بخاطر آزادی ملی و اجتماعی ، بخاطر صلح و امنیت بشریت نماید . »
مطرح کرد و جهت تحقق آن به مبارزه صنفی همچنان در جمع جنبشهـای دموکراتیک استادان پوهنتون کابل و محصلان (۱۹۷۲م مطابق ۱۳۵۱ هجری شمسی ) پرداخـت و به همکاری هریک : استاد فضل الربی پژواک، دوکتورمحمداحسان روستامل ، پوهاند علـی محمد زهما و عـده یی دیگری از استادان ، طرح هسته گذاری اتحادیه استادان افغانستان را تکمیل نموده و در اولین جلسه مؤسسان افتخارآن را در یافت تا به نمایندگی از انستیتوت پّو لی تخنیک کابل به عضویت رهبری شـورای مرکزی و متعاقبآ به صفت معاون شورای مرکزی آن اتحادیه انتخاب گردد.
در مورد استاد سرفراز « مومند » چنین نوشته است :
« جلسی روانی وې ، تضادونه عمیق کیدل او بالاخره یوه جلسه دومره هیجانی شوه چی نژدی وه چی د استادانو اتحادیه چی د استادانو د صنفی ګټو یوا ځنی ر ښتنی مدافع وه جوړه نشی او غونډه ړنګه شی او دغه کلاس حق او دیموکراتیک غوښتنه په ځای پاتی شی .
درست په دغه لحظه کی استاد سعید افغانی چی د پولیتخنیک د بی طرفه استادانو څخه ؤ او د پو هنتون اکثر ه استادانو کی د ټاکلی احترام څخه بر خورداره ؤ ، یوه ثابته بیانه ایراده کړه ، استادان یی اتحاد او اتفاق ته را وبلل ، صنفی هدفونه او سیاسی هدفونه یی لنډ توصیح کړل ، هیله یی وکړه چی صنفی غوښتنی د سیاسی غوښتنو څخه بیلی کړی ، استادان یی په ډیر ارام او متانت سره دغه عظیم مسوولیت ته متوجه کړل چی که دا اتحادیه جوړه نشی نو یوه نه بخښونکی تاریخی اشتباه به مو کړی وی او راتلونکی به په مونږ لعنت وایی ..
قابل تذکر است که اتحادیه محصلان و استادان رنگ و رونق گرفت و استاد سعید افغانی با تفاهم و همکاری یک تعداد استادان بیطرف در تلاش بود تا این اتحادیه را از انحراف و لغزش نجات دهد ، که در مورد محترم محقق م . ح . بارق « شفعیی » خاطرات شان را بنام « خوش درخشید ولی دولت مستعجل بود » چنین نوشته است :
( دکتور سعید افغانی می کوشید اتحادیه را از سوائب لغزش به « چپ » و « راست » به دور نگهدارد ، که الحق در آن گیرودار کار آسانی نبود ، مع هذا ؛ اتحادیه در مسایل سیاسی به صورت محسوسی از مرکز به طرف « چپ » اتخاذ موضوع میکرد و این یکی از عواملی محبوبیت بیشتر استاد سعید افغانی در نهضت ملی و دموکراتیک کشور بود ، در عین حال او میکوشید با استفاده از این تجربه در زمینه وسیعتری ، این اشتراک مساعی در بین نیروهای سیاسی دارای تمایلات گوناگون را ، با تجربه به نقاظ مشترک در اهداف عمومی شان ، به اشتراک در یک جبهه متحد دموکراتیک و ملی در معرض آزمایش قرار دهد، ولی اتحاد ملی به زمینه و یا زمینه های عینی مبارزات متحد ملی ضرورت داشت و…. )
همچنان محترم داکتر سید خلیل الله « هاشمیان » در مضمون تحت عنوان « شناخت من از مرحوم پوهاند دکتور سعید افغانی » چنین نوشته است :
صحبتها ودیدارهای بعدی من با پوهاند داکتر سعیدافغانی پیرامون اتحادیه استادان پوهنتون بود که اکثر اوقات مرحوم پوهاند فضل ربی « پژواک » نیر حاضر میبود. درین صحبتها ما با هم بسیار نزدیک شدیم زیرا نظرات مشابه داشتیم .
پوهاند سعید افغانی یک شخصیت اکادمیک بود و در آنزمان که جنگهای ایدیالوژیکی یگانه کانون علوم افغانستا ن – پوهنتون را تهدید بسقوط میکرد، سعیدافغانی برای نجات این موسسه خدمات قابل قدر انجام داده است .
پوهاند سعید افغانی از حمایت اسلام گرایان برخوردار بود، ولی ؛ با منطق قوی که داشت کمونستها و چپگرایان راهمیشه قناعت میداد و زمینه تفاهم را با آنها میسر میساخت که در اثر همین نوع میانجیگریها اتحادیه استادان پوهنتون ساخته شد.
استاد سعید افغانی قلم توانا داشت ؛ او با نوشتن بیشتر از « سی و هفت » جلد کتب و بیشتر از « یکنیم هزار عنوان مقاله و مضمون » به زبانهای « پشتو ، دری و عربی » البته چه در بخش فلسفه ؛ چه هم در دنیا ی تصوف و چه هم در عالم اجتماعیات ! آرزو داشت تا بشریت را از در خشش حقایق آگاه سازد ، که از جمله نوشته هایش ؛ کتاب بنام « خطر جنگ هستوی و الاشارات و التنبهات ابن سینا » جایزه بین المللی هزارمین سال تولد ابوعلی سینا نابغه شرق ، شامل « مدال طلائی و پول نقدی » را بدست آورد .
ضمنآ باید خاطر نشان ساخت که در مورد فعالیت فرهنگی استاد سعید افغانی ، محترم سر محقق عبدالله بختانی « خدمتګار » چنین نوشته است :
دوکتور مولوی سعید افغانی ، د خپلی لیکوالی په څلو یښت کلنه دوره کښی ، په پښتو ، دری او عربی ژبو ګڼ شمیر مقالی لیکی دی ، پخپله ده ، دخپلو کتابو شمیر « وه دیرش» او مقالو شمیر له « یونیم زورونه » زیات تخمین کړی دی .
هغه یو ملی ، مترقی ، مذهبی شخصیت و چه تل د خلکو او اولس د ضرورت غوښتنو د ملاتړ په لیکو کښی دریدلی دی .
په زلمیتوب کښی یی د ویښ زلمیانو له هدفونو څخه روحیه اخستی او دهغو ننګه یی کړی ده . په سفر کښی یی د خپل هیواد تاریخی او فرهنګی ویاړنی نورو اولسونو ته معرفی کړی دی .
د ژوندانه د پو خوالې په عمر یی د هیواد د خلکو د ملی دموکراتیک غور زنګ ملاتړ کړی دی او د دین د حقیقتونو د ځرګندولو په ذریعه یی هغه ارتجاعی دسیسی افشا ء او شنډی کړی چه زمونږ د خلکو ، وطن او نهضت په ضد وی .
د ژوند د پای په کلونو کښی یی د سراسری سولی او امنیت او ملی روغی جوړی د تامین لپاره یی هڅه کوله ، په هیــواد او نړی کښی یی سوله او تفاهــم غوښت او کاریی ورته کاوه …
استاد سعید افغانی که در فلسفه و الهیات « دوکتورا » داشت و در تصوف از راه و روش خواجه عبدالله « انصاری » و در سیاست از افکار علامه سعید جمال الدین « افغانی » پیروی میکرد ، خود با شعار « صلح و آرامش و تفاهم نیک » که به خیر و سعادت عالم بشریت است ؛ به مجاهدت خویش تا آخرین رمق حیات آدامه داد و « حسن تفاهم ، تعقل و تدبیر نیک و منطقی و استدلال حقــیقی » را نخسه اصلی ، توسل به این آرمان خود ، اعلان کرد و گفت :
ضرورت هر عصر و زمان ایجاب میکند که همـه اقشار و انسانها ی اگاه در تدارک پیـوند رشته های قطــع شده ودر بمـیان آوردن فرصت مساعد برای تحقق صلــح و آرامش متـــحد شوند .بنآ ؛ وظیفه رجال صالح است که یک دقیقه و ثانیه هــم فرصت را از دست نه دهند بلکه هر چه سریعتر زمینه و وسایل حسن تفاهم را بکار انداخته و در راه صـلح و آرامش کار و خدمت خویش را تشدید بخشند.
استاد سعید افغانی مشکل اساسی درد « ملت و وطن » را با نوشتن کتاب بنام « طبیب بگو مرض من چه و چاره ام چیست ؟ » مورد تحقیق ، تحلیل و تجزیه قرار داد ، که در فصل هشتم آن چنین نوشته است :
مــن باور کـامل دارم : در صورتیکه امــراض اجتماعی به شکل « عالمانه ، منطقی » و توام با صداقت و ایمانداری و به اساس لـوایح و ظوابط از جانب متخصصین امور « تشخیص » گردد و بخاطر « معالجه » آن ، برای هـر « درد و مرض » نسخه و ادویه مشخص داده شود ، در آن صورت امکان آن موجود است تا در وقت کم این امراض تداوی و باعث سعادت و نیکبختی خواهد شد . و اگر این امراض دقیق تشخیص نگردد و در معالجه آن بهانه ها و مشکلات قلمداد شود ، در آن صورت به امراض مزمن و خطرناک تبدیل شده ؛ با وجود اینکه به همه سرایت میکند ، باعث تباهی و هلاکت خواهد شد !!! پس ؛ اگر به مردم خویش واقعآ متوجه گـردیم ، بالای زخمهای شان مــرحم گزاریم و آنها را با یک دیگر پیوند ساخته و حدت دهیم ، و همچنان اگر مــردم را قلبآ امیدوار و وادار فعالیت سازیم و از نظر مـردم و به فکر مردم بالای مـردم قدرتها را از خود مـردم ، بمیان آریم ؛ آن وقت است که باید گفت : « مشکلی نیست که آسان نشود » !! در غیر از آن ، به کمال تاسف در اختتام هم باید گفت :
وضع موجوده وطن رقت انگیز است و خطر توفان تباهی با وحشت ، نزدیک همه میشود !! که در آن وقت ؛ چاره اعلاج امراض اجتماعی ، به مشکلات مواجه خواهـند شد و از جانب هم کدام طبیبی واقعی یافت نخواهد شد ، که برایش بگویم : طبیب بگو مرض من چه و چاره ام چیست ؟
محترم مـولوی غلام سرور « منظور» که بعد از وفات استاد سعید افغانی به مقام ریاست علما و روحانیون افغانستان افتخار تقرر یافت ، در نوشته تحت عنوان « ارواښاد مولانا سعید افغانی، او دهغه ټولنیز شخصیت » چنین نوشته است :
ډاکتر صاحب عالم وو ، او عالمان ور باندی ډیر سخت ګران وه ، او عالمانو ته به یی همیشه داسې خطاب کاوه : « چی سوله تبلیغ کړی ، ورور ګلوی تبلیغ کړی ، د انسان انسانی کرامت تبلیغ کړی ، فقر ، فلاکت ، دربدری ، بی عدالتی ، لوږه ، بی کوری او اجتماعی مظالم چې اصلآ د اسلام مبین دین یی په کلکه غند نه کوی، د اسلام له نظره و څیړی او اضرار یی ټولو مسلمانو او زیارایستونکو هیواد والو ته ، روښانه کړی .»
محترم مولوی محمد هاشم « کامه وال » در روز فاتحه استاد ، مورخ « ۲۷ فبروری ۱۹۸۵ میلادی » منعقده در مسجد جامع شیرپور ـ شهر کابل ، چنین فرمودند :
(من جناب دوکتور صاحب را عمیقآ معرفت داشتم ، دوکتور صاحب شخصیت جامع الکمالاتی بود ، مردم جهان از سابق تا حال به دو دسته تقسیم شده اند برخی ازهدایات و نصائح حضرات انبیآ عظام پیروی می کنند و برخی دیګر از افکار طبقه فلاسفه .
از نګاه فلسفه انسان در آخرین مرحله تکاملی جسم طبعی موقعیت دارد و دربدو آفرینش خود دارند ، عقل در مرتبه هیولایی شده بعدآ به تدریج به قوه مرتبه عقل عدم بالمللکه ( تحصیل مجول به استفاده از علوم می رسد ) و کسیکه به مرحله نهائی این مرتبه عقلی برسد اورا صاحب قوه قدسیه می نامند که اکثر حقایق اشیا نیز دراو معلوم و مشعر بالفعل می باشد .
دوکتور صاحب سعید افغانی ؛ صاحب قـوه قدسیه بـود ؛ از نفس خویش بـرآ مده و گذشته بود، دائمـآ در فکر حصول سعادت و آرامی برای کـافه بشریت علی الخصوص برای اهـل اسلام و اهـل وطـن محبوب خود بود که از تالیفات و آثار او چه در فلسفه چه در تصوف و چه در اجتماعیات به درجه وضوع ثابت است .)
استاد سعید افغانی تا آخرین رمق حیات خویش قلم و کاغذ را رها نکرد و حتی در بستر مریض که با مرگ و زندگی دوست و پنجه نرم میکرد ، در راه « حسن خیر و سعادت بشریت» نوشت ، که در مورد محترم انجینر رحیم « یوسفی » یکتن از شاگردان و مخلصان ؛ استاد بزرگوار، چنین نوشته است :
« د کابل په دولتې مطبعه کې د ده وروستې کتاب د چاپ لاندې ؤ « ۲۷» کاله تیر شوې، ما د دغه کتاب عنوان هیر کړې دې . یو دوه و رځې و روسته ډاکتر صاحب تیلفون وکړ تر څو د کتاب پروف د ځانه سره د تصحیح لپاره دغه روغتون ته یوسم او هغه دواړه تصحیح کړو .
زه د څلورسوه بسترایز روغتون دریم منزل ته وختم د وخت څلورسوه بسترایز روغتون چهارایز قوماندان داکتر ولایت حبیبې چې زما په ګومان د قلب یا د زړه د ناروغې متخصص به ؤ د ده په دروازه کې ولاړو و د ړوغبړنه وروسته ئې راته وویل :
ډیر تګ او راتګ مه کوې، د اسړې د مرګ مریض دې شاید ډیر وخت به پکې هم نه وې !!
ما ورته کړل چې : پوښتنه خو لاڅه چې ما د هغه د نوې کتاب پروف ورته راوړې تر څو هغه تصحیح کړو. ډاکتر حبیبې زما په خبره و خندل او راڅخه ولاړ خو دومره ئې وویل چې : که دا سړې نه مړکیږې، خو بیا هم ځان وژنې !
زه د ډاکتر سعیدافغانئ د بستر کوټې ته داخل شوم ، دهغه په سینې پورې مزې تړلې او ماشین چالان ؤؤ چې ما ورسره دهغه د نوی کتاب پروف ولوستل او ترې را رخصت شوم .
زه لا دفتر ته نه وم رسیدلې چې حضرت عزرائیل « ع » د ده روح قبض او د د دې فانې دونیا څخه ئې د « ۶۳ » کلونو په عمر رحلت کړې ؤ .
استاد سعید افغانی که به تاریخ « اول حوت ۱۳۶۳هجری » د چار حمله قلبی شده بود ، به بتاریخ « هفـت حوت ۱۳۶۳ هجری شمسی » مطابق « ۲۵ فبروری سال ۱۹۸۵ میلادی » ساعت دو بعـد از ظهر ، روز دوشنبه به عمـر شصت و سه « ۶۳ » سالگی ضربان قلب مهربانش در حالیکه کتاب جدیدش را اصلاح میکرد ، از حرکت باز ماند و درشفـاخانه اکادمی علوم طبی ، داعی اجل را لبیک گفت و بعالم جاودانی شتافـت.
جنازه استاد سعید افغانی بتاریخ « ۲۶ فبروری ۱۹۸۵ » با مراسم خاص از مکروریون سوم ، شهر کابل توام با اشتراک صدها تن « علما ، روحانیون ، دانشمندان ، بزرگان حکومت ، مخلصین ، شاگردان ، دوستان و اقارب » شان برداشته شد ، در مسجد جامع پل خشتی شهرکابل نماز جنازه اداء گردید و مطابق وصیت شان در جوار مرقد حضرت تمیـم الانصـار « رح » در شهـدای صالحین به خاک سپرده شـد .
« ا نالله و انا الیه را جعون »
استاد بزرگوار ! روحت شاد و یاددت گرامی باد !!
از درگاه الهی ؛ استدعا دارم تا با فضل و رحمت خویش ، جنت فردوس را نصیبت بگرداند و صلح و آرامش را که آرزوی دیرنت بود ، نصیب مردم عزیز ، وطن محبوب ما افغانستان و جهان گردد .
امین یا رب العالمین
انجینر سرور « صالح »
ماخذ و منابع :
ــ د سولی او تفاهم د لیاری مبلغ دوکتور مولوی محمد سعید افغانی : نوشته سر محقق عبدالله خدمتگار بختانی
ــ ویرنې : نوشته سر محقق عبدالله خدمتگار « بختانی »
ــ جراید النجم : موسس مولوی سعید افغانی
ــ اندرزهای دری : نوشته استاد سعید افغانی
ــ تذکر مختصر در باره شخصیت الحاج دوکتور سعید افغانی : نوشته مرحوم مولوی محمد هاشم « کامه وال» ــ خــوش درخشید ولی دولت مستعجل بود : نوشته محقق م . ح . بارق « شفعیی »
ــ ششمین سال وفات شخصیت فرزانه سعید افغانی : نوشته سر محقق محمد صدیق « سیلانی »
ــ ارواښاد مولانا سعید افـغانی اودهغه ټولنیز شخصیت : مولوی غلام سرور « منظور »
ــ په وطـن مین یو ستر استاد : نوشته پوهاند داکتر محمد قاسم « جمدر »
ــ د سولی او ټولنیز عدالت دلاری پیژندل شوی شخصیت : نوشته شاه محمود « حصین »
ــ مبارز راه صلح و تفاهم : ارگان نشراتی د حق لاره .
ــ سوله او تفاهم د سعید افغانی له نظره : نوشته محمد رحیم « یوسفی »
ــ استاد سعید افغانی محقق پر تلاش و هم مبارز راه صلح و آزادی : نوشته ولی « فنی»
ــ یک معلم و یک رهنمای خوب : نوشته خلیل « زمر »
ــ استاد افغانی د علم او فرهنګ دلاری یو تلپاتی نوم : شماره ۴۸ مورخ ۱۳۶۹ روزنامه پیام .
ــ مرحوم استاد سعید افغانی : شماره ۳۱ مورخ ۱۳۶۹ جریده الاسلام.
ــ د سولی مبارز : ارگان نشراتی د حق لاره .
ــ زما ژوند : نوشته استاد سعید افغانی
ــ طبیب بگو مرض من چه و چاره ام چیست ؟ : نوشته استاد سعید افغانی
جناب آقای انجینر سرور « صالح » جهانی سپاس از نوشته زیبا تان.زنده و سلامت باشید. مهدی بشیر