پاسخ به محترم پوهنوال داکتر حیدری
تاریخ نشر دوشنبه ۹ دسامبر ۲۰۱۳ هالند
سید همایون شاه (عالمی)
پاسخ به محترم پوهنوال داکتر اسدالله حیدری
سید همایون شاه (عالمی)
۹ دسامبر ۲۰۱۳ م
کابل – افغانستان
جناب محترم پوهنوال داکتر اسدالله حیدری درود برشما! امیدوارم صحت و سلامت باشید. ازینکه سرودۀ ناچیز بنده جلب توجه تان قرار گرفته و مهمتر از آن دقت کرده و نقد نوشته اید بنده خوشحالم. (شوقیست شعر گفتن و شاعر که نیستم – با معنی و لغات و ضمایر که نیستم) این سروده را به عجله سرودم و از اشتباهات محفوظ نیست. اگر اشتباه نکنم بحر این سروده ( هزج مسدس محذوف) است یعنی (مفاعیلن مفاعیلن فعولن)
چرا امــــروز خوبان زیر دارَند
زچه این دولتی هــــــــا نابکارند
قسم خــوردند که خدمت مینمایند
ز چه فریاد مـــــردم می برآرند
تهــــی مغزند و بی پروا و مکار
کثیف و ظالم و هم خــــونخوارند
نگفتم این همــه بد هست و بدزاد
میانشان اندکی خـــدمت گـذارند
ولی پیدا شود گــــر شخص سالم
اورا این خــائنان دشمن شمارند
ولی آنعــــــــده ی مزدور مردم
چه تخمِ در نفـــــــاق خلق کارَند
کــــسی شد نوکر همسایه امروز
کــسانی بهر رشوه چون غبارند
مگــــــــــر این مردم بیچارۀ ما
برای روزِ خوبی انتظـــــــــارند
کــــــسانی بهر وحدت مینویسند
کـــــــسانی بر تَفَرُق می نگارند
کـــــسانی دشمن مخفی و پنهان
کـــــسانی همچو ماری آشکارند
بروی خـــائنان نفـــــرین نفرین
که اصل و منصب محکم ندارند
نمیدانند (همـــایون) ظالمان هم
که آخـــــر زیر خشم کردگارند
یعنی: (کثیف و ظالم و هم خونخوارند) این وزن کاملاً تثبیت است. ولی فرموده شما اگر عوض (خونخوار اند ) ، (بی وقارند) نیز بنویسیم وزن می چسبد و زیبا تر نیز میشود. ۲- (اورا) بهتر از (ورا) معنی را افاده میکند در صورتیکه ( او) و (را) را جدا نکرده و یکجا بخوانم. ۳- نگفتم و نگویم هم وزن هستند اما (نگفتم) ماضی قریب است یعنی (من نگفته ام ) (نگویم) حالا باید بگویم که…..
برادر گرامی نقد نویسی یک اصول است، البته نقد نویس باید در رشته ادبیات به درجه عالی رسیده باشد همچون (دکتور سیروس شمیسا) و امثال آن ولی نقد نویسی در شعر نارسی همچون من کار دشواری نیست. حالا به گفته داکتر شمیسا نقد ادبی چیست؟ تعریف نقد ادبی در نزد قدما با آنچه امروزه از آن استنباط میشود متفاوت است. در نزد قدما مراد از نقد معمولاً این بوده است که معایب اثری را بیان کنند و مثلاً در این که الفاظ آن چه وضعی دارد یا معنی آن برگرفته از اثری دیگری است و بطور کلی از فراز و فرود لفظ و معنی سخن گویند. و این معنی از خود لغت نقد فهمیده میشود زیرا نقد جدا کرده سره از ناسره است. توضیح این که در ایام باستان پول کلّاً دو نوع بود. پول نقره (درم ) و پول طلا (دینار). گاهی در دینار تقلب میکردند و به آن مس میریختند و در این صورت معیار طلا پایین می آمد. در روز های نخست تشخیص مس ممزوج با طلا با چشم میّسر نبود. البته بعد از گذشتی مدتی، مس اندک اندک سیاه میشد، چنان که حافظ گوید:
خوش بوَد گر محِک تجربه آید بمیان
تا سیه روی شود هر که در او غِش باشد
به سکه تقلبی زر مغشوش و ناسره و امثال این میگفتند، چنان که حافظ فرموده است:
یار مفروش به دنیا که بسی سود نکرد
آن که یوسف به زر ناسره بفروخته بود
لذا در معاملات کلان زر را به صرّاف عرضه میکردند تا درجۀ خلوص زر را مشخص کند. در بازار دکان های صرّافی فراوان بود. صرّاف با مِحکی که به سکه میزد درستی یا نادرستی آنرا مشخص میکرد و عیار آنرا می سنجید. لذا در مقام تشبیه آثار ادبی را هم به طلا ماننده کرده اند که ممکن است مغشوش باشد و نقّاد آن نا خالصی ها را با محک نقد ادبی مشخص میکند. بدین ترتیب چنان که اشاره کردم کار منتقدان باستان بیشتر نشان دادن نقاط ضعف بوده است. جامی در سبحه الابرار به منتقدان میگوید:
عیب جویی هنر خود کردی
عیب نادیده یکی صد کردی
گاه بر راست کشی خط گزاف
گاه بر وزن زنی طعن زحاف
گاه بر قافیه کان معلول است
گاه بر لفظ که نا معقول است
گاه نابرده سوی معنی پی
خرده گیری ز تعصب بر وی
در غرب نیز همچنین فرهنگ بوده است.
Criticism, Criterion and Krinein
(کرتیسیزم) عمل نقادی که معمولاً عیب جویی است. جالب است که این واژه نیز در ارتباط با (کریتریَن) از اصل یونانی ( کرنیَن) به معنی سنجش است که معنی محک را نیز افاده مینماید یعنی همان ابزار اصلی صرّاف است. خاقانی با توجه به معنی اصل و مجازی نقد و محک و نقاد و اصطلاحات مربوط دیگر میگوید:
گر در عیار نقد من آلودگی بسی است
با صاحب محک چه محاکا برآورَم
—————
از بهر عیار دانش اکنون به بلاد
کو صیرفی و کو محک و کو نقاد
————–
بنده ز دکان شعر برخاست
چون بازاری روان ندیدست
اما در دوران جدید مراد از نقد ادبی نشان دادن معایب اثر نیست ( هر چند ممکن است به این امر هم اشاراتی داشته باشد) زیرا نقد ادبی به بررسی آثار درجۀ یک و مهم ادبی می پردازد و در این گونه آثار بیش از این که نقاط ضعف مهم باشد نقاط قوت مطرح است. لذا منتقد ادبی می کوشد با تجزیه و تحلیل آن اثر ادبی اولاً ساختار و معنی آنرا برای خوانندگان روشن کند . ثانیاً قوانینی را که باعث اعتلای آن اثر ادبی شده است توضیح دهد. لذا نقد ادبی از یکسو بکار گرفتن قوانین ادبی در توضیح اثر ادبی است و از سوی دیگر کشف آیین های تازه ممتازی است که در آن اثر مستتر است. الیوت در مقالۀ << سنت و استعداد فردی>> می گوید که قوانین ادبی مجموعۀ بسته یی نیستند و تعبیر و تفسیر ما از آثار کهن، مدام آن ها را دگرگون میکند. نقد ادبی کار خلاق است و گاه منتقد ادبی به اندازۀ صاحب اثر باید دارای ذوق و خلاقیت باشد، با این فرق که نویسنده و شاعر ضرورتاً اهل فضل و به صورت خود آگاه آشنا با همه فوت و فنون علوم ادبی نیست ، حالانکه منتقد ادبی باید دقیقاً به علوم ادبی آشنا باشد تا از آنها به عنوان ابزاری در تجزیه و تحلیل عوامل علّو آن ادبی بهره گیرد.
بزرگوار!
ممنونم ازینکه دقت نموده و اشتباهاتی را در سرودۀ ام ،متوجه شده و برای دوست محترم ما مهدی بشیر ارسال نمودید و ایشان آنرا نشر کردند و این جای مسرت است برای ناچیز چون من که بفهمم دیگران متوجه اند و چیزی که مینویسم در آن تأمل و تَحَقق نمایم.
به قول مولانای سترگ:
تو مپندار که من شعر به خود می گویم
تا که هوشیارم و بیدار یکی دم نزنم
بنده در سرودۀ فوق از بی پروایی ها و سهل انگاری ها و رشوه خواری ها نوشته ام منظور من ابراز استعداد شعری نبوده بل اظهار حقایق تلخی است که ملت بیچاره ام هر روز از این شربت تلخ و زهر آگین حقایق می نوشند و هیچ گوشی شنوا و دیده یی هم بینا نمیگردد.
سخن ها داشتم از دستگاه علم و فن بیدل
به خاموشی یقینم شد که پُر بیهوده میگفتم
با نوشتن شعری دیگری از ابوالمعانی بیدل مطلب را مختصر ساخته و برای همه موفقیت آرزو مینمایم
بر نمیدارد عمارت خاک صحرای جنون
خواهی آبادم کنی برباد ده تعمیر را
سید همایون شاه (عالمی)
۹ دسامبر ۲۰۱۳ م
کابل – افغانستان
دوست عزیزم چناب آقای عالمی ازازینکه در باره شعر تان معلومات کافی ارایه نمو ده اید تشکر. موفق وسلامت باشید .مهدی بشیر.