إعـتکاف در رمـضـان
تاریخ نشر پنجشنبه سوم جولای ۲۰۱۴ هالند
الحاج امـین الدین « سعیـدی- سـعـیـد افـغـانی »
بسم الله الرحمن الرحیم
إعـتکاف در رمـضـان
تتبع ونگارش :
الحاج امین الدین « سعـیـدی- سعیىد افغانی »
مدیر مرکز مطالعات ستراتــیــژیک افغانومسؤول مرکزفرهنگی دحق لاره- جرمنی
إعتکاف :
اعتکاف، از نظر لغوی مصدرباب افتعال از «عکف» است، که به معنی درنگ کردن و ادامه دادن است.
در دین مقدس اسلام ، منظور از اعتکاف آن است که شخص به منظور عبادت در مسجد متوقف شود .یعنی إعتکاف به معناى بند بودن، توقف یا درنگ کردن، در جایى میباشد.
برخی علماء درفهم اعتکاف میگویند : اعتکاف یعنی گوشه نشینی و عزلت میباشد .
ودر اصطلاح شرعـــى إعتکاف عبارت است:
از اینکه انسان از همـه تعلقات ومصروفیت هاى دنیوى از زن و از فرزند خویش جدا گشته، از همه مصروفیت هاى خا نوادگى آداری ، سیاسی وخوا هشات نفسانى خویش بِبُرد، فکر وعمل خویش را با تمام توانایى هاى خویش به عبادت الله تعالی مصروف سازد.
إعتکاف در دههء اخیر رمضان سُنت مُؤکد بـــوده واگر از یک قریه یک شخص نیز إعتکاف نماید، حکمش از دیگران رفع میگردد.
دلایل مشرعیت إعتکاف:
آیت قــرآنــى:
خداوند سبحانه و تعالى فرموده است :
« وعهد نا إلى ابراهیم واسمعیل أن طهر ا بیتى للطائفین والعاکفین والرکع السجود » « ووحى فرستادیم بسوى ابراهیم واسماعیل که بر پا سازیدخانه مرا براى طواف کنندگان وإعتکاف کنند گان ورکوع وسجده کنند گان » ( سوره بقره آیت ۱۲۵ ).
احــادیــث نبــوى:
ازعایشه ( رض ) روایتگردیداستکهگفت: « کــان رسول الله (ص) یعتکف العشر ا لا واخر من رمضان حتى توفاه الله عزوجل » « بود پیا مبرصلی الله علیه وسلم که إعتکاف میکرد دهه اخیر رمضان را تا وقتى که وفات داد اورا خداوند عزوجل »( متفق علیه ).
همچنانازابنعمر( رض) روایت است که گفت : « کان رسول الله ( ص) یعتکف العشر الاواخر من رمضان « پیامبر صلی الله علیه وسلم دهه اخیر رمضان را إعتکاف میگرد ».
حمکت مشر وعیت إعتکاف:
۱– إعتکاف موجب فراغ قلب از امور دنیوى ومشاغل آن بوده وباعث روى آوردن به عبادت وذکر خالص خداوند متعال میباشد.
۲– سپردن وتفویض امور خود به خداوند متعال وایستادن بر دروازه ء فضل ورحمت .
۳– إعتکاف به معنى تحصن به خداوند بر تر وتوانا میباشد وکسى که به معتکف اراده بدى بنماید نمى تواند به او بر سد وهیچ ظالمى نزدیکش شده نمى تواند که بروى ظلم کند.
معتکف توسط إعتکاف خویش را راحت نموده وقلب خود را هدایت مى نماید پس إعتکاف عبارت از دورى از مخلو قات بوده که قوى ترین راه براى رسیدن به حق تعالى میباشد.
اقسام إعتکاف :
۱– واجب:
عبارت از إعتکافى است که نذر شده باشد واجب است چه بدون شرط باشد وچه مشروط .
مثلآ شخص بگوید که اگر در امتحان کامیاب شدم ، إعتکاف خواهم کرد . چنین إعتکافى واجب است .
وقت إعتکاف واجب:
همانطوریکه براى إعتکاف واجب روزه شرط است لذا حداقل وقت آن یک روز است براى کمتر از یک روز یعنى چند ساعت نذر کردن إعتکاف بى معنى میباشد زیرا وقت روزه از طلوع آفتاب تا غروب آن میباشد.
۲ – مستحــب:
به جز إعتکاف دهه اخیر رمضان هر إعتکاف دیگرى خواه در دهه اول ودر دهه دوم رمضان صورت گیرد ویا در ماه هاى دیگر مستحب است.
۳– إعتکاف سنت مـــؤکد:
إعتکاف در دهه اخیر رمضان المبارک سنت مؤکد کفایى میباشد که مسلمانان باید به آن اهتمام بیشتر بعمل آرند.
خداوند پاک میفرماید : «ولا تباشر وهن وأ نتم عاکفون فى المساجد …»( البقره – ۱۸۷ )«ومباشرت نکنید زنان را درحالیکه معتکف باشید در مساجد. »
خواهران وبرادران!
إعتکاف ده روز آخر ماه رمضان بمنظور برخورداری از خیر و پاداش و دریافتن شب قدر سنت است، خداوند متعال میفرماید:
« إِنَّا أنزَلنَاهُ فِی لَیلَهِ القَدرِ وَ مَا أدراکَ مَا لَیلَهُ القَدرِ، لَیلَهُ القَدرِ خَیرٌ مِن ألفِ شَهرٍ تَنَزَّلُ المَلاَئِکَهُ وَ الرُّوحُ فِیهَا بِإذنِ رَبِّهِم مِن کُلِّ أمرٍ سَلاَمٌ هِیَ حَتَّی مَطلَعِ الفَجرِ » (سوره قدر) (ما قرآن را در شب با ارزش قدر فرو فرستادیم. تو چه می‌دانی شب قدر کدام است (و چه اندازه عظیم است)؟ شب قدر شبی است که از هزار ماه بهتر است، فرشتگان و جبرئیل در آن شب با اجازه پروردگارشان پیاپی می‌آیند برای هرگونه کاری، آن شب، شب سلامتی و رحمت است تا طلوع صبح).
پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم در ده روز آخر ماه مبارک رمضان به اعتکاف می نشست و می‌فرمود : « تحروا لیله القدر فی العشر الأواخر من رمضان ». «شب قدر را در ده شب آخر رمضان جستجو کنید» (مختصر صحیح البخاری ۹۸۷ صحیح امام بخاری (فتح الباری) (۲۰۲۰/۲۵۹/۴) وسنن الترمذی (۷۸۹/۱۴۴/۲)
از حضرت بی بی عایشه در حدیثی روایت است که پیامبرصلی الله علیه وسلم فرموده است : « تحروا لیله القدر فی الوتر من العشر الأواخر من رمضان» ( لیله القدر را در شبهای طاق دهه ی آخر رمضان جستجو کنید. ) (متفق علیه) صحیح امام بخاری (فتح الباری) (۲۰۱۷/۲۵۹/۴)، صحیح امام مسلم(۱۱۶۹/۶۲۸/۲).
در حدیثی متعددی پیامبر صلی الله علیه وسلم بر قیام این ده شب مسلمانان را تشویق و ترغیب نموده است .
در حدیثی از حضرت ابوهریره روایت که : پیامبرصلی الله علیه وسلم فرمود ه است : « من قام لیله القدر إیمانا و احتسابا غفرله ما تقدم من ذنبه» (هرکس در شب قدر از روی ایمان (به امید ثواب خدا) و امید دریافت اجر و پاداش، قیام کند گناهان (صغیره) او بخشوده می‌شود).
(متفق علیه : صحیح امام بخاری (فتح الباری) (۲۰۱۴/۲۵۵/۴)، صحیح امام مسلم (۷۶۰/۵۲۳/۱)، سنن ابوداود (عون المعبود) (۱۳۵۹/۱۴۶/۴)، سنن نسائی (۱۵۷/۴).
شــروط إعتکاف:
براى صحت إعتکاف چهار شرط ضرورى است :
۱- قیام در مسجد.
۲- نیــــــت .
۳- پاک بودن از حــــدث اکبر ( جنابت ، حیض ونفاس ).
۴- روزه در إعتکاف واجب روزه بودن شرط است . اما در إعتکاف مستحب ومسنون روزه بودن شرط نیست.
کارهاى مستحب درإعتکاف:
تلاوت قرآن عظیم الشان تفکر وتدبر در آن، اهتمام به درود وسائر اذکار، خواندن ویا تدریس علوم دینى و مصروفیت در تصنیف وتألیف وتحقیقات علمى .
اعتکاف باید در مسجد باشد:
علماء واکثریت ازمفسرین به اساس حکم قرآن عظیم الشان حکم مینمایند که اعتکاف باید در مسجد انجام یابد . طوریکه پروردگار با عظمت ما در ( آیه ۱۸۷ سوره بقره میفرماید : «وَلاَ تُبَاشِرُوهُنَّ وَ أنتُم عَاکِفُونَ فِی المَسَاجِدِ »)(و وقتی که در مساجد به (عبادت) اعتکاف مشغولید با همسرانتان همخوابگی نکنید).
و همچنین به دلیل اینکه مسجد محل اعتکاف پیامبرصلی الله علیه و آله وسلم مسجد بوده است.
برای شخص معتکف در ایام اعتکاف اکثرآ به عباداتی مانند نماز و تلاوت قرآن عظیم الشان ،ذکر اذکار از جمله : «سبحان الله والحمدلله و لا إله الا الله و الله اکبر» گفتن و طلب مغفرت و صلوات بر پیامبرصلی الله علیه وسلم و دعا کردن وبحث و گفتگوی علمی و مانند اینها مشغول شود.
و مکروه است که اعتکاف کننده خودش را با سخنان و اعمال بیهوده سرگرم کند همانطور که ساکت ماندنش به گمان اینکه سکوت، او را به خدا نزدیک می‌کند نیز مکروه است.
محل إعتکاف زن:
محل اعتکاف زنان به رای اکثریت علما ء همین است که زن باید در منزل خویش وبخصوص در جایی که همیشه نماز می‌خواند، نیت إعتکاف را بعمل ارد وبه اصطلاح در همانجا بماند و بدون عذر مانند وضو، غسل و غیره از آن محل بیرون نشود و اگر احیانآ زن در خانه جای مخصوصی برای نماز خواندن نداشت ، قبل از اینکه به إعتکاف بنشیند جای مخصوصی را برای إعتکاف خویش تعیین کند، سپس به إعتکاف بنشیند.
فواید إعتکاف:
مسلمان که مصروف اعتکاف میگردد فواید بسیاری عاید حالش میگردد که از برخی از این فواید عبارتند از :
۱- مسلمان که در اعتکاف می‌نشیند تمام وقت و جسم خویش را برای عبادت خداوند وقف می‌کند.
۲- شخص معتکف در حین اعتکاف از جنگ و جدال و شرارتهای دنیوی محفوظ می‌ماند.
۳- برای معتکف همیشه ثواب نماز جریان دارد چون معتکف همیشه در اشتیاق نماز و جماعت به سر می‌برد.
۴- معتکف در حال إعتکاف با فرشتگان مشابهت پیدا می‌کند چون همه وقت در تسبیح و عبادت خداوند مشغول است. معتکف در حال إعتکاف میهمان خدا است چون مسجد محل عبادت وخانه خدا بحساب می اید .
وقت إعتکاف:
وقت إعتکاف سنت مؤ‌کده، دهه اخیر ماه مبارک رمضان است. برای إعتکاف نفل وقتی تعیین نیست. یعنی نمی تواند به طور نفل یکی دو ساعت یا بیشتر و یا کمتر نیت إعتکاف کند. در وقت داخل شدن به مسجد اگر نیت إعتکاف کند، در شبانه روز ثواب بسیاری به وی خواهد رسید.
کارهایی که در إعتکاف جایز است:
معتکف میتواند برای اجرای امور برخی از امور حیاتی از محل اعتکاف خویش خارج گردد از جمله:
۱- برای بول و غایط .
۲- برای غسل فرضی .
۳- برای نماز جمعه به محض زوال آفتاب یا در وقتی که به مسجد می‌رسد و پیش از خطبه بتواند چهار رکعت سنت بخواند.
۴- برای اذان از مسجد بیرون رفتن و اذان گفتن.
یادداشت :
برای بول و غایط معتکف میتواند تا خانه خویش ولو اینکه خانه اش دور هم باشد از مسجد خارج گردد .
ولی اگرمعتکف دو خانه داشته باشد که یکی وی نزدیک مسجد موقعیت دارد و دیگری آن دور تر از مسجد واقع باشد ،بر معتکف لازم است که به همان خانه نزدیک خویش خود را برساند .
در مورد اینکه معتکف میتواند برای شرکت در نماز جنازه اشتراک نماید ویا خیر ؟ حکم علما ء همین است که اگر :
معتکف نیت کرده بود که برای نماز جنازه بیرون خواهم رفت برایش جایز است که درنماز جنازه سهم گیرد درغیر آن بیرون شدن برایش جایزنیست.
معتکف میتواند در هنگام اعتکاف امور ذیلی را انجام دهـد:
خوردن، نوشیدن، خوابیدن، شانه کردن مو، تراشیدن سر و گرفتن ناخن‌ها و نظافت، خریداری چیزی که مورد لزوم او باشد، مشروط بر اینکه کالا را در مسجد حاضر نکنند، انعقاد عقد نکاح.
ولی قابل تذکر ودقت است که:
معتکف با بیرون رفتن از مسجد بدون ضرورت و همبستری کردن با همسر اعتکافش باطل میگردد .
اعمال فاسد کننده و یا مکروه کننده اعتکاف :
الف: اعمال که فاسد کننده اعتکاف اند:
۱- بدون عذر عمداً یا سهواً از مسجد بیرون رفتن.
۲- جماع در حال إعتکاف.
۳- به خاطر عذری بیرون رفتن و بیش از حد ضرورت درنگ کردن.
۴- به خاطر مریضی یا ترس از مسجد بیرون رفتن.
در تمام این موارد إعتکاف فاسد می‌شود.
ب : اعمال که مکروه کننده اعتکاف اند :
۱- خاموشی مطلق و این خاموشی را عبادت پنداشتن.
۲- کالا و وسایل در مسجد آوردن و خرید و فروش آنها، جنگ و مجادله و حرفهای بیهوده گفتن در ایام اعتکاف .
مستحبات إعتکاف:
مستحبات اعتکاف عبارت اند از :
۱- سخنهای خوب و دینی گفتن.
۲- تلاوت قرآن عظیم الشان .
۳- درود خواندن.
۴- تعلیم و تعلم مسایل دینی، تحقیق وتتبع در امور دینی.
۵- بیان موعظه ها ، پند و اندرز.
۶- در مسجد جامع إعتکاف نشستن.
قضای إعتکاف:
اگر إعتکاف فاسد شود قضای آن لازم است یا خیر؟
در جواب باید گفت که : قضای إعتکاف واجب، واجب است و قضای إعتکاف سنت و نفل واجب نیست. پایان
نام نوشته:اعتکاف در رمضان
تتبع ونگارش: الحاج امین الدین « سعیدی– سعید افغانی »
مـدیـر مرکـز مطالعـات ستراتیژیک افغان و مسؤول مرکز فرهنگی دحق لاره – جرمنی
استاد محترم جناب سعیدی عزیز ، مقاله زیبا و با معلوماتی را تقدیم خواننده گان عزیز نموده اید. طاعات و عبادات شما مورد قبول درگاه حق قرار گیرد. موفق باشید. مهدی بشیر