۲۴ ساعت

با موزیم هرات آشنا شوید

تاریخ نشر شنبه ۲۳ آگست ۲۰۱۴ هالند

با موزیم هرات آشنا شوید

نویسنده: جاوید ضرغا (هرات)

مجموعه‌سازی برای انسان امر فطری است و ذوق و سلیقه در گردآوری آن بی‌شک همواره همراه او بوده است. در دوران نوسنگی، انسان مجموعه‌هایی از صدف، گوش‌ماهی، سنگریزه و استخوان جانوران را گردآوری و از آن برای تزیینات استفاده می‌نمود. در مراحل بعدی تمدن، این مجموعه‌ها بیانگر شیوه‌های اعتقادی و آیینی اقوام مختلف گردید. مجموعه‌های تزیینی و تجملی‌ای که به خصوص در گورستان‌های تمدن‌های باستان بین‌النهرین و آریانای کهن یافت شد، اعتقاد به زندگی پس از مرگ را نشان داد.

در عهد باستان اشیای گرانبها و نفیس که در کل جنبه نذری داشت برای برآوردن نیازها در درون زیارتگاه‌ها و معابد گردآوری می‌شد. این امر در تمام جوامع تمدن‌های باستانی فراوان یافت می‌شود. در جامعه امروزی ما موزیم نمایانگر نهادی شدن این گرایش همگانی به گردآوری است. 

از تحقیقاتی که در زمینه صورت گرفت آشکار می‌گردد، که باستانی‌ترین موزیم دنیا، موزیم مصر می‌باشد، که ۲۳۰۰ سال پیش از امروز توسط بطلیموس اول، از سرداران اسکندر مقدونی(۳۲۱- ۲۸۳ پیش از میلاد) در شهر اسکندریه ساخته شد. پس‌از آفرینش موزیم‌ها، گردآوری آثار تاریخی آغاز گردید و در واپسین سال‌های سده شانزدهم تعداد شایقین آثار تاریخی بسیار بالا رفت و سرمایه گذاران در جای خود از آثار تاریخی مجموعه‌های شخصی آفریدند که برخی از این مجموعه‌ها به موزیم‌ها تبدیل شدند.

قانون حفظ آثار تاریخی و فرهنگی افغانستان، تعریفی از موزیم ارائه نداده؛ ولی در ماده پنجاه و سوم خویش موزیم‌های کشور را به سه دسته تقسیم می‌نماید: موزیم ملی واقع در پایتخت کشور، موزیم های محلی و سایر موزیم های اختصاصی که پس از موافقه وزارت اطلاعات و فرهنگ تاسیس شده می تواند.

موزیم محلی هرات در سال ۱۳۰۲ هـ ش به‌دستور شاه امان‌الله، تأسیس گردید. نخستین جایگاه موزیم هرات سالون زرنگار در دارالحکومۀوقت،یعنیقسمتشمالیچهارباغکهاکنونبنامجادۀچهارباغیادمی‌شود،قرارداشت. درآنروزگار،درموزیمهرات،یادگارهایی از دوره‌های کوشانی‌ها، بودایی‌ها، غزنوی‌ها، غوری‌ها، کرت‌ها و تیموری‌ها گردآوری گردیده بود هر یک از آن آثار گویای تاریخ مشخص و بازتاب دهندۀهنرعهدخویشبوده‌اند. 

در سال ۱۳۱۵ هـ ش زمانی‌که ادارات دولتی از چهارباغ به شهر جدید هرات انتقال یافت و چهارباغ روبه ویرانی نهاد، آثار موزیم به هوتل پارک منتقل و در آن‌جا زیر نظر بلدیه یا شاروالی نگهداری می‌گردید. در آن روزگار از یادگارهای موزیم کسی بازدید کرده نمی‌توانست و مسؤولین هم در فکر نمایش یادگارهای گذشتگان نبودند. سرانجام پس از سی سال در بند کردن آثار موزیم، در ۱۳۴۵ هـ ش با ایجاد ریاست موزیم ملی افغانستان، مسؤولیت و سرپرستی موزیم به مدیریت عمومی اطلاعات و کلتور سپرده شد و آثار موزیم از هوتل پارک به سالون مدیریت قلم انتقال یافت؛ اما به دلیل نداشتن جای کافی به نمایش گذاشته نشد و تا سقوط دولت داکتر نجیب‌الله در همان‌جا نگهداری می‌گردید.

در واپسین روزهای‌ سال ۱۳۷۲ هـ ش آثار موزیم به ارگ هرات انتقال و در اتاق‌های میانی قلعۀنخستکهبه‌منظورنگهدارییادگارهایباستانیترمیمگردیدهبود،به‌نمایشدرآمدوبهتاریخ ۳۱ حمل ۱۳۷۳هـش‌،به‌گونۀرسمیبازگشاییشد.   موزیمهرات در روزگار طالبان همانند موزیم کابل خسارات زیادی را قبول‌دار شد، ۱۱۰ تندیس و مجسمه این موزیم شکسته شد، ۲۸ سکه طلا، ۸۲۶ سکه نقره، ۸۱۱ سکه مسی که از دوره‌های ساسانیان تا قاجاریان بود به‌سرقت رفت، ۱۲ میل تفنگ قدیمی ساخت هرات، ۵۲ تابلوی مینیاتوری و نقاشی، که از دوره‌های مختلف در این موزیم نگهداری می‌گردید، ناپدید و نابود گشتند. سرانجام در پسین روز پس‌نشینی طالبان از هرات، در خزان ۱۳۸۰ هـ ش ۴۵ نسخۀدست‌نویسازاینگنجینهربودهشد.

  پس از طالبان در سال ۱۳۸۳ آثار موزیم از ارگ هرات به ساختمان جدید کتابخانۀعامۀهرات،انتقالگردیدودرسالون سمت غربی منزل نخست کتابخانه به‌نمایش درآمد. بار دیگر در خزان ۱۳۸۴ هـ ش یادگارهای تاریخی موزیم به ارگ هرات انتقال گردید که به دلیل نداشتن جای مناسب از نمایش بازماند. بازپسین‌ بار این موزیم در نخستین روزهای سال روان(۱۳۹۱ هـ ش) بر روی دوستداران آثار تاریخی و فرهنگی گشایش یافت که تا هنوز هم به روی همگان باز می باشد.

در موزیم محلی هرات بیشتر از ۳۰۰۰ اثر تاریخی و نگهداری می‌شود که ۲۵۰ اثر تاریخی پس از پاک‌کاری، ترمیم و مرمت توسط کارشناسان موزیم هنرهای اسلامی برلین، در سه سالن این موزیم به نمایش گذاشته شده است.

هم اکنون موزیم هرات بیشترین آثار را پس از موزیم ملی افغانستان در خود جای داده است که بیشترین این یادگارها، آثار دورۀاسلامیمی‌باشد.