۲۴ ساعت

طالبان و روزهای دشوار هرات

تاریخ نشرسه شنبه اول ثور  ۱۳۹۴ – ۲۱ اپریل  ۲۰۱۵ هالند

محترم رسول پویان

طالبان و روزهای دشوار هرات

 رسول پویان

بخش پنجم

 توضیح

مردم ما وحشت و خشونت طالبان را با گوشت و پوست خود لمس، احساس و درک کرده اند. از خون پاک قربانیان بی دفاع در وجب وجب خاک میهن لاله های خونینی دمیده که پیام این ظلم و ستمگری را به نسل های آینده می رسانند. در باره طالبان زیاد نبشته شده است؛ اما در این نگاره فقط گوشه هایی از طرز حکومت استبدادی طالبان در عمل و به طور عینی در ولایت هرات به رشته نگارش درآمده است؛ بی شک که می تواند ماهیت واقعی این گروه را در عمل هویدا سازد.

جنگ بادغیس

نبرد میان حکومت محلی قوماندانان هرات و ازبکان شمال به دستور سران حزب جمعیت اسلامی و به فرماندهی اسمعیل خان والی هرات در برج جدی ۱۳۷۲ آغاز شد حاکم‏نشین(ولسوالی) قورماچ به میدان نبرد تبدیل گردید. قوای جمعیت اسلامی موفق به پیشروی نشده و جنگ فرسایشی کسالت ‏آور به درازا کشید.

در حوت ۱۳۷۵ جنگ بین قوای طالبان و نیروهای شمال شدت زیادی پیداکرد و طلبه ها نیروهای تازه نفس وارد میدان نبرد کردند. در جریان این نبردهای خونین که با حمله طالبان به مناطق ازبک نشین آغاز گردید، بیش از ۳۰ هزار نفر پشتونهای ساکن فاریاب و حاکم‏نشین های هم سرحد باغیس و فاریاب هست و بود شان را از دست داده و به شهر هرات آواره شدند.

دراثر حملات طالبان بالای مناطق جنبش ملی اسلامی شمال چونان آتش انتقام‏جویی، کینه‏ توزی و خصومت‏های قومی در میان اقوام پشتون و ازبک (که سالیان درازی درپهلوی هم زندگی می‏کردند) شعله ‏ور گردید که صدها انسان بی‏گناه غیرنظامی به دست افراد مسلح طرفین جنگ قتل عام شدند؛ تعداد زیادی از زنان و کودکان مظلوم در دریای مرغاب غرق گردیدند؛ خانه های مردم بی‏دفاع درآتش سوخت و اموال شان غارت شد؛ به عفت و عصمت زنان تجاوز صورت گرفت؛ سیل عظیمی از آوارگان پشتوزبان با دست خالی و شکم گرسنه به شهر هرات سرازیر شدند و در کمپ ‏های مهاجران اسکان یافتند که حکایت فقر، گرسنگی، مریضی و مرگ و میر این قربانیان جنگ مثنوی هفتاد من کاغذ خواهد شد.

به همین شکل خانه و کاشانه مردم بی‏ دفاع ازبک نیز در اثر حملات خونین و کینه توزی های قومی طالبان در آتش انتقام سوزید و اهالی بی‏دفاع قتل عام شدند. طالبان با این حملات وحشیانه قصد تصرف مناطق ازبکان را داشتند و خیال سلطه بر مناطق شمال افغانستان را به سر می پرورانیدند. آنان فراموش کرده بودند که با زور نمی‏توان یک قوم را از سرزمین اجدادی اش بیرون و هویت آن را محو کرد.

طالبان با پلان سران پاکستان، خشونت افراطیون عرب و عصبیت تاریک قومی جنگی را به راه انداختند که نه تنها منافع واقعی مردم پشتون را تهدید می‏کرد، بلکه ریشه و بنیاد تمام اقوام افغانستان را از بیخ و بن می‏خشکانید و زمینه نابودی وطن را به دستور بیگانگان آماده می‏ساخت؛ آنگاه افسوس و ندامت بر سر نعش بی‏جان کشور سودی نداشت.

 نسل آینده بر سرگور فقیرانۀ مادر میهن به ارواح تمام جنگ افروزان و قاتلان وطن لعنت و نفرین خواهد فرستاد؛ آنانی که با نقشۀ خارجی کشور را به کورۀ آدم سوزی و دوزخ زمینی تبدیل کردند؛ به جای هیزم و نفت، روغن جان مردم مظلوم و اسیر افغانستان  را در آن ‏سوزانیدند.

دور جدید مهاجرت‏ها

پس از کودتای ثور ۱۳۵۷ و توسعۀ جنگ فراگیر در میهن جریان مهاجرتها و فرار مغزها به کشورهای خارجی خاصه ایران و پاکستان آغاز شد و روز به روز دامنه دار تر گردید.

پس از پیروزی مجاهدان و شروع جنگ قدرت جاذبه های ناسیونالیستی و وطن دوستی نیز دم به دم کشش و گیرایی خود را از دست داد. ظهور استبداد و اختناق طاقت فرسای طالبان آخرین امیدهای مردم ستم کشیدۀ هرات را به یأس تبدیل کرد و دور جدید مهاجرتها و فرار مغزها را شدت بخشید. علل آن را باید در دوام جنگ هستی سوز، بحران عمیق سیاسی، اقتصادی و اجتماعی کشور، فقر، بدبختی، مریضی و تباهی عمومی، نابودی تمام آزادی‏های مدنی و اجتماعی، عدم امنیت و مصئونیت‏های جانی، مالی، شخصی و اجتماعی، تشدید روز افزون خشونت، اختناق، تبعیض و تعصب و بن‏بست تمام عیار و کشنده در عهد طالبان جستجو کرد.

انگیزه های فرار از این دوزخ واقعی و کورۀ دلگداز چونان عمومیت یافت که اگر کشورهای جهان پذیرای این درماندگان می‏شدند کسی در هرات و شاید هم در بیشتر ولایات وطن باقی نمی‏ماند. این براستی اوج بحران و فاجعه انسانی را در یک جامعه فقیر و جنگزده نشان می‏دهد که ما تبارز آن را در صف‏های طویل دم قنسولگری ایران مشاهده کرده می‏توانستیم.

روز چهار شنبه ۲۲ حوت ۱۳۷۵ در حدود ۵ هزار نفر بر در قونسولگری ایران جهت اخذ ویزا صف کشیده بودند. آنان برای دریافت شمارۀ نوبت، شب را با وجود خطرات قیود شبگردی در ساحت مکتب لیسه سلطان، سر درختان ناژو و در منازل اقوام شان که با قونسولگری نزدیک بود، سپری می‏کردند و روز در زیر شلاق‏های طالبان ساعت‏ها در صف انتظار می‏کشیدند تا شماره نوبت ویزا را به دست آورند. بسیاری از مردم بعد از ساعت‏ها انتظار این پرزه را هم حاصل کرده نمی‏توانستند و با دست خالی به خانه بر می‏گشتند. قیمت ویزا در بازار سیاه بسیار گران بود و مردم فقیر از خریداری آن عاجز بودند.

زمینه ‏های فرار برای فرهنگیان، تحصیلکردگان و روشنفکران فقیر خیلی دشوار بود. آنها دل و حوصلۀ ایستادن در صف قونسولگری ایران را هم نداشتند و پولی نیز در جیب شان نبود تا از بازار سیاه ویزا دریافت کنند. به این ترتیب بسیار مظلومانه و فقیرانه در آتش ظلم و بی‏داد جنگ افروزان بی‏رحم و عاطفه می ‏سوزیدند و خاک و خاکستر می‏شدند.

گسترش مواد مخدر

نقل کنند که درحدود ۶۰ سال پیش در زمان صدارت هاشم خان کاکای ظاهرشاه در هرات کشت تریاک رواج داشت و محصول تریاک هرات توسط شرکت تریاک که دفتر آن در دم دروازۀ عراق بود و عبدالکریم خان شمس ریاست آن را به عهده داشت خریداری می‏شد و به شکل انحصاری به خارج صادر می‏گردید.

کشت تریاک در عهد صدارت شاه محمود خان برادر هاشم خان در ولایت هرات ممنوع شد؛ اما در ولایات شرقی افغانستان به طور آزاد کشت می‏گردید. از آنجا مقدار زیادی توسط تریاک فروشان آن ولایات به قاچاقبران مرزنشین هرات به شکل غیر قانونی به فروش می‏رسید و از آنجا به ایران می‏رفت.

در دوره جنگ طولانی اخیر کشت تریاک به پیمانۀ زیادی در هلمند و قندهار رواج پیداکرد و قوماندانهای مجاهدین در کشت و قاچاق آن نقش اساسی داشتند. در عهد طالبان کشت و قاچاق تریاک در حوزۀ جنوب و شرق افغانستان به کلی آزاد شد.

در بین تاجران بزرگ مواد مخدر پاکستانی در همکاری با بعضی تاجران عمدۀ هلمندی و قندهاری و قاچاقبران(مافیای) بین المللی و منطقوی روابط فعالی بر قرار گردید و افغانستان به بزرگ‏ترین مرکز کشت تریاک و تولید هیروئین و دیگر مشتقات آن تبدیل شد. عبور کاروانهای بزرگ و حمل پرچون این مواد به سوی اروپا، حوزۀ شوروی سابق و ایران شدت افزون گرفت و هرات به یکی از بنادر عبور مواد مخدر تبدیل گشت.

مردم هرات از دود مواد مخدر جنوب کور شدند؛ اما از سود آن بهره یی بس اندک بردند؛ زیرا پول اصلی به جیب مافیای بین ‏المللی و منطقوی و سپس به کیسۀ  تاجران پاکستانی و دو تابعتی (افغان-پاکستانی) سرازیر شده و مقداری هم به قاچاقبران قندهاری و هلمندی می‏رسید.

از هراتیان به حیث حمال و کارگر استفاده می‏شد و آنان در حقیقت پول خون خود را می‏گرفتند. تعداد زیادی از جوانان سرحدی حین انتقال مواد مخدر به ایران توسط مرزبانان مسلح ایرانی کشته شدند. اگرچه در هرات کشت تریاک رواج ندارد؛ اما جوانان زیادی به دام مرگ ‏آور اعتیاد گرفتارآمدند. پدیدۀ  اعتیاد به هیروئین بیشتر توسط جوانان معتاد مهاجر از ایران و پاکستان به افغانستان آورده شد و در عهد طالبان به سبب وفور مواد مخدر گسترش افزون پیدا کرد.

به یاد دارم که پیش از جنگ مردم از تریاکی نفرت داشتند و تعداد انگشت شمار معتادان به تریاک به کارهای شاقه مثل تخلیه بدرفتها (توالت) اشتغال داشتند. هیروئین را کسی نمی‏شناخت. فقط استعمال چرس در بین موتروانان، گادی‏وانان، بعضی کاکه ‏ها و خراباتی‏ها و برخی صوفیان مروج بود. چرس هرچند به مغز آسیب می‏رساند و زندگی نورمال را از معتادان می‏گیرد؛ لیکن به مانند هیروئین و مشتقات آن آدم‏ها را از کار و زندگی محروم نمی‏سازد.

هرات پس از حادثه خونین مزار

چنان‏که از امواج رادیو در عهد طالبان شنیده  شد، در ظرف چند روز در شمال کشور وقایع و حوادث باورنکردنی رخ‏داد. نخست رقیبان سرسختی که در جنگ‏های مرغاب و فاریاب از کشتن همدیگر جوی خون به راه انداخته بودند، در برابر رقیب مشترک خود جنرال دوستم یک‏بارگی طرح اتحاد ریختند و به روز شنبه ۳ جوزای ۱۳۷۶ شهر شبرغان و مزار شریف را تصرف کردند. جنرال دوستم با نزدیکانش مجبور به ترک افغانستان شد.

عجیب تر از آن به تاریخ ۶ جوزای ۱۳۷۶ پیمان میان قوای ازبکان به رهبری جنرال عبدالملک و برادرش گل محمد پهلوان و طالبان درهم شکست و انبوهی از جنگاوران طلبه ‏ها در محاصرۀ اقوام ازبک و هزاره افتاده و قتل عام شدند. این شکست خونین و نا به هنگام، طالبان را در سراسر افغانستان سراسیمه و غافلگیر ساخت که تأثیر آن در هرات به شرح زیر می‏باشد:

روز جمعه ۹ جدی ۱۳۷۶ سایۀ  سنگین ابهام و سردرگمی بر شهر هری چیره شده بـود. مردم هــردم و هـر لحظه انتظار تغییر اوضاع و واقـعۀ جـدیدی را می‏کشیدند. در شهر شایع شده بود که قلعه‏ نو و تورغندی به دست ازبکان افتاده است. هرات از قوای نظامی طالبان خالی به نظر می‏رسید. را دیو ایران مردم مظلوم و ستمزدۀ هرات را به شورش و قیام دعوت می‏کرد و موزیک جنگ می‏نواخت. از سیمای خاکزدۀ  هراتیان بر می ‏آمد که دیگر دل و دماغ حرکت و جنبش را ندارند. از ورود ازبکان به شهر و تبدیل شدن هرات به میدان جنگ خونین ازبکان و طالبان می‏ هراسیدند.

جوانان از غیبت ماموران امر به معروف و نهی از منکر استفاده کرده و کلاه های خود را از سر برداشته بودند؛ زنان به باز شدن حمام‏ها و دختران به گشایش مکاتب نسوان و رفتن به فاکولته‏ می ‏اندیشیدند؛ پولداران از نوسانات سرسام آور نرخ اسعار خارجی مات و مبهوت به نظر می‏آمدند؛ فقیران و مردم عادی از بلند رفتن قیمت‏ها نگران بودند؛ عده ‏یی ماجراجو و فرصت طلب شاید به فکر چور و چپال شهر بودند و اما اشخاص تجربه مند و فهمیده از ایجاد شورش و هرج و مرج وحشت داشتند.

روز جمعه با ابهام و دلهره به شب رسید و روز شنبه ۱۰ برج  جاری مردم هرات به کار و فعالیت روزمرۀ خود سرگرم شدند و حادثۀ خونین و برجستۀ شمال که اوج بی اعتمادی اقوام را نشان می‏داد، به تاریخ پیوست. در عوض از شدت اندوه، اشک در چشمۀ  چشمان طالبان، پاکستانی‏ها و برخی اهالی قندهار و هلمند که اقوام شان کشته و اسیر شده بودند، می‏سوزید و چون گرگان زخمی به گرفتن انتقام و حمله یی دیگر به شمال فکر می‏کردند. این بود واقعیت وجودی افغانستان و نتیجه جنگهای خونین ویرانگر که جز بربادی وطن هیچ دستاویز دیگری نداشت.

ادامه دارد