طالبان و روزهای دشوار هرات

تاریخ نشر دوشنبه  ۲۵ جوزا  ۱۳۹۴ – ۱۵   جون  ۲۰۱۵ هالند

محترم رسول پویان

طالبان و روزهای دشوار هرات

رسول پویان 

بخش آخرین

توضیح 

مردم ما وحشت و خشونت طالبان را با گوشت و پوست خود لمس، احساس و درک کرده اند. از خون پاک قربانیان بی دفاع در وجب وجب خاک میهن لاله های خونینی دمیده که پیام این ظلم و ستمگری را به نسل های آینده می رسانند. در باره طالبان زیاد نبشته شده است؛ اما در این نگاره فقط گوشه هایی از طرز حکومت استبدادی طالبان در عمل و به طور عینی در ولایت هرات به رشته نگارش درآمده است؛ بی شک که می تواند ماهیت واقعی این گروه را در عمل هویدا سازد.

اوضاع اقتصادی هرات

پس از کودتای ثور و گسترش جنگ در کشور هیچ گام اساسی و متبارزی در راه رشد و انکشاف اقتصادی و اجتماعی هرات بر داشته نشد. میکانیزم غیر نورمال جنگی در ساحت زندگی اقتصادی و اجتماعی جامعه چیرگی پیداکرد. به تأسیسات و امکانات زیربنایی، پروژه ‏های انکشافی، شرکت‏های اقتصادی و مؤسسات دولتی و خصوصی خسارات و صدمات سرسام آوری وارد شد. ولایات، حاکم‏نشین‏ها، علاقه داری‏ها، ده ها و مناطق در بین نیروهای مسلح دولتی، مجاهدین و ملیشه ها تقسیم گشت. به زراعت، مالداری، شبکه آبیاری، صنایع دستی و تجارت ضربات سنگینی زده شد که جبران آن در کوتاه مدت و بدون کمک‏های بین ‏المللی بسی مشکل و نا ممکن بود.

در دوره مجاهدین کدام اقدام موثر و چشمگیری در زمینه بازسازی زیربنای اقتصادی صورت نگرفت. تنها از طرف مؤسسات خیریه بین ‏المللی و دفاتر خارجی مقیم هرات بعضی پروژه های ابتدایی و زودرس عام المنفعه اجرا شد. مردم در دوره مجاهدین به بازسازی اراضی مزروعی، شبکه آبیـاری، باغات و منازل نشیمن خود پرداختند و چهره خاک آلود و زخمین شهر و ده ها را تا حدودی تغییر دادند. تجـارت و ترانسپورت تا اندازه‏ای رونق گرفت و کارهای پر منفعت مارکت‏سـازی بدون درنظرداشت نقشه کلی شهر و معیارهای ساختمان‏سازی پیشرفته شهری توسعه یافت.

پس از تصرف هرات توسط طالبان به تاریخ ۱۴ سنبله ۱۳۷۴ در اوضاع عمومی اقتصادی این ولایت کدام تغییر مثبتی به میان نیامد و در عوض تمام ذخایر پول‏های فیزیکی بانک‏ها که مجاهدین به ایران انتقال داده نتوانستند، گدام‏های اجناس دوره نجیب ‏الله، مواد غذائی سیلو، دیپوهای سلاح ومهمات، تجهیزات نظامی،گدام‏های آهن باب مستعمل و عواید سرشار گمرکات هرات به دست طالبان افتاد و به مرور زمان توسط طالبان از هرات خارج شد.

همان‏طور که مجاهدین جای نیروهای دولتی و ملیشه ها را گرفتند و قدرت نظامی شان به مرور زمان زوال پذیرفت، جای قوماندانهای مسلح را هم طالبان پرکردند و قدرت نظامی آنان به طلبه ها انتقال پیدا کرد که آن انتقال قدرت اقتصادی را نیز تاحدودی در پی داشت. طالبان به پشتبانی تاجران پاکستانی و تاجران دو تذکره ‏ای در همکاری با تجار کلان قندهاری و هلمندی شاهرگ‏های اقتصادی و تجارتی هرات را به دست گرفتند و تاجران هراتی در اثر تبعیض و فشار طالبان به مرور زمان از میدان رقابت اقتصادی خارج شدند.

در این دوره هرات همچنان یکی از بنادر بسیار مهم افغانستان بود. در بدل صدور مواد مخدر به همکاری شبکه مافیای منطقوی و بین ‏المللی که با سران طالبان و تاجران یاد شده ارتباط داشتند اموال وارداتی مانند تایر موتر، سیگار، وسایل صوتی، تکه باب، موترهای دست دوم و غیره وارد می‏گردید و در گمرک هرات محصول می‏شد. از اینجا به صورت غیررسمی به پاکستان و مقدار کمی به ایران می‏رفت. در این معاملات البته تاجران آزاد هم فعالیت می‏کردند؛ لیکن قدرت اصلی به دست سران طالبان، سران مافیای مواد مخدر و تاجران کلان هلمندی و قندهاری قرار داشت.

طالبان که به عنوان بر پادارندگان اسلام سنتی و قبایلی درعرصه سیاسی و نظامی ظهور نمودند از حیث اقتصادی جریان سرمایداری خرید و فروش اسعار، تجارت داخلی و بین ‏المللی مواد مخدر و ورود و توزیع کالاهای مصرفی وارداتی را رشد و توسعه افزون بخشیدند و با شناخت اوضاع داخلی افغانستان، مناطق قبایلی پاکستان و کشورهای همسایه این جریان سود آور را درخدمت معدود سرمایه‏داران قدرتمند حامی خود که با شبکه مافیای منطقوی و بین ‏المللی پیوند ارگانیک داشتند قرار دادند و با شیوه مخصوصی رهبری کردند.

طلبه ‏ها هرگز از ارزشهای مفید فرهنگ سرمایه‏داری، دیموکراسی و جامعه مدنی به نفع جامعه و مردم استفاده نکردند. آنها این پروسه اقتصادی و تجارتی مافیایی و جرمی را در چوکات اسلام سنتی با بافت قومی و قبایلی و ابزارهای تعصب، خشونت، شریعت خشک طالبی و اختناق سیاسی اداره کرده و هرنوع اعتراض و نارضایتی مردمی را با تفنگ و شلاق پاسخ می‏دادند.

به این ترتیب سران طالبان در رابطه با مافیای اقتصادی در تمام زوایای زندگی واقعی مردم سلطه یافته و قدرت سیاسی، اقتصادی و نظامی خود را در زیر چتر مذهب و جاذبه های قومی و قبایلی حفظ می‏کردند. آنها با در دست داشتن نبض عقیدتی و مذهبی جامعه و سرچشمه اصلی اقتصادی هر وقت می‏خواستند برجامعه و مردم فشار وارد می ‏آوردند و با تغییر دادن مثلا” نرخ اسعار جیب‏های دوکانداران و تاجران هراتی را خالی می‏کردند. بازار اسعار هرات در انحصار چند تن تاجر کلان مثل حاجی روزی خان قندهاری و حاجی صالح محمد پشتون قرار داشت.

در دوره جنگ و دوره طالبان زراعت و مالداری هرات سقوط کرد. مالکان ارضی بسیار ضعیف شدند و انبوه عظیم دهقانان هرات به سختی روزگار می‏گذشتاندند. صنایع و کارگاه های محلی در برابر سیل واردات خارجی از دور خارج شدند. در این روزها بازار سنگتراشان به سبب افزایش مردگان و کشته گان جنگ رونق گرفت. شبکه بانکداری به کلی سقوط کرد و بانک مرکزی به یک شعبه تحصیلی مبدل شد.

اداره زراعت، مالداری، شرکت‏های سهامی و خصوصی، پروژه ‏های انکشافی و عام‏ المنفعه به کلی فراموش شد. شهر هرات در حقیقت به بازار فروش و پخش کالاهای متنوع و غیرمرغوب خارجی تبدیل گردید.

تعداد زیادی از کارمندان متخصص و مسلکی از کار برکنار شده و به خیل بیکاران و فقیران جامعه پیوستند. درسال ۱۳۷۸ و ۷۹ بیکاری به اوج خود رسید و بحران اقتصادی و فاجعه انسانی جامعه را تهدید می‏کرد.

در اثر تبعیض و فشار انحصاری سران طالبان و تاجران کلان حامی شان بیشترینه سرمایه‏داران هراتی به صفوف طبقه متوسط و پائین سقوط کردند و اهل کسبه و کارمندان به صفوف فقیران جامعه می پیوستند. همچنان فشارهای طبیعت و خشکسالی‏ها هم به آن علاوه شده و چیزی نمانده بودکه نفس مردم در زیر این فشارهای زمینی و آسمانی از بدن‏های استخوانی و نحیف شان به در آید.

یکی از اقلام عمده عایداتی طلبه ها درآمد محصول گمرکی هرات بود که به قول ماموران بانک مرکزی هرات در ماه سنبله ۱۳۷۸ روزانه به طور متوسط ۳ ملیارد افغانی می‏شد. اژدهای تشنه کام جنگ و سود جویان طالب تمام منابع پولی را دم می‏کشیدند و از منابع سرشار هرات هیچگاه در راه امور عام ‏المنفعه و رفاه جامعه استفاده نشد.

طالبان به این هم قناعت نکرده روز به روز مالیات‏ها و عوارض را بالای مردم اضافه کردند. از دهقانان عشر می‏گرفتند و از تاجران و اهل کسبه بدون حساب و کتاب مالیات حصول می‏کردند. علاوه برآن تورم پولی و گرانی روز افزون زندگی را به اهالی هرات بسیار دشوار ساخته بود که جدول زیر بیان این واقعیت می‏باشد.

جدول نرخ مواد ضروری براساس قیمتهای بازار آزاد

از جدول فوق بر می‏آید که انفلاسیون در هرات روند شتابنده داشته و زندگی برای مردم رو به روز دشوار تر شده است. این فشار بیشتر متوجه مردم فقیر جامعه که در هرات اکثریت دارند بوده است. طالبان به زندگی روزمره، فقر، گرسنگی، مرگ و میر و بحران اقتصادی و اجتماعی کاری نداشتند؛ آنها با حیله و نیرنگ می‏خواستند عقاید و فرهنگ غنی مردم هرات را به زور تفنگ و شلاق با باورهای افراطی مذهبی و قبایلی خود برابر سازند.

رسول پویان
۱۳۷۸ خورشیدی

پایان