۲۴ ساعت

نقد رساله ی «بیدل »

تاریخ  نشر چمعه ۲۰ حوت   ۱۳۹۵ –  دهم  مارچ  ۲۰۱۷  –  هالند

نقد رساله ی «بیدل در پرتو اندیشه های برگسون»

محترم الحاج استاد محمد ابراهیم زرغون

حدود یکسال قبل در صحبتی باجناب استاد محمد ابراهیم  زرغون خبری را از ایشان شنیدم که گویا فیلسوف بزرگ شرق علامه اقبال لاهوری در خلال رساله ای به استناد از یک بیت از غزلیات حضرت ابوالمعانی میرزا عبدالقادر بیدل « رح» ، ایشان را با صراحت لهجه منکر قیامت و منکر معاد خوانده است  و جناب استاد یادآور شدند که در حال نوشتن نقد این رساله  قرار دارند. 

با شنیدن این خبر همواره در ذهنم درگیر این موضوع بودم و با  دو بعد مختلف بدان  نگریسته و عواقب ناگواری را در نظرم مجسم میساختم . بعد نخست با ناباوری تصویر متفاوتی بود که از جناب علامه اقبال لاهوری در خاطرم پدید آورد و بعد دوم برمیگشت به بی تفاوتی بیدل شناسان در ارتباط این موضوع.  اینکه چرا تا به امروز کسی درین راستا قلمی روی کاغذ نکشیده و بنا به دلایلی سکوت را ترجیح داده است ، بدون شک برایم آزار دهنده بود و سنگینی این مطلب متأسفانه فکر را چنان بخود مشغول نمود که حتی روح و روانم را می سوخت .

اینکه علل و عوامل آن چه بوده است ، بدون شک هرچه باشد نوعی شانه خالی کردن از زیر بار مسئولیت پنداشته می شود و در واقع سکوت در برابر این موضوع جفای بزرگیست که بر حضرت ابوالمعانی بیدل روا داشته شده است .

اما خوشبختانه این درگیری های ذهنی و انتظارات زجر دهنده اینک به پایان رسید و هفته گذشته هنگامیکه از وظیفه به خانه برگشتم پاکتی را روی میز کارم یافتم که بیصبرانه در انتظارش بودم . با گشودن آن خوشبختانه چشمم به تحفه گرانبهایی افتاد که حضرت استاد زرغون عزیز با مهربانی و ذره نوازی های همیشگی خویش بر من منت نهاده و کتاب گرانسنگ « نقد رساله بیدل در پرتو اندیشه های برگسون » را ارسال داشتند. جا دارد تا از محبت جناب ایشان اظهار سپاس و امتنان نموده و این مؤفقیت رشیدانه شانرا صمیمانه تبریک گفته برای ایشان عمربا برکت و سعادت دارین و بر حضرت بیدل بزرگ فردوس برین آرزو نمایم.

آری ! از اینکه این اثر پربهای حضرت استاد بدستم رسید مشتاقانه و با بی صبری تمام به مطالعه آن پرداختم. 

این اثر در سه بخش جداگانه منتشر شده است :

بخش نخست آن شامل مقدمه ای است از محترم دکتر محمد هارون خراسانی  و به تعقیب آن سخنی از محترم علی بیات مترجم این اثر از اردو به  فارسی و در پیوست آن مطلبی تحت عنوان آشنایی از محترم دکتر تحسین فراقی استاد شعبه اردو دانشگاه خاورشناسی لاهور که اثر را به اردو ترجمه ، ترتیب و بچاپ آن مبادرت ورزیده بودند و  به تعقیب آن مقالهء « مطالعه بیدل ، در پرتو اندیشه های برگسون » از علامه اقبال لاهوری را گنجانیده شده است .

در بخش دوم اثر اصل مقاله به زبان انگلیسی منتشر یافته و در شناسنامه بخش سوم این اثر چنین آمده است :

شناسنامه

نام کتاب : نقد رساله « بیدل در پرتو اندیشه های برگسون »

نویسنده : الحاج محمد ابراهیم زرغون

طراح جلد : محمد جلالی تمرانی

ناشر : نویسنده و مجمع صلح افغانستان

تیراژ : ۱۰۰۰ نسخه

چاپ : ستاره نقره ای – هرات – افغانستان

محترم الحاج استاد محمد ابراهیم زرغون این اثر گرانبها را  به روحانیت خورشید تابان و ستاره تابناک در آسمان شعر ، فلسفه و عرفان ، حضرت ابوالمعانی میرزا عبدالقادر بیدل رحمت الله علیه تقدیم نموده اند.

مطالبی که در این اثر گنجانیده شده است قرار ذیل میباشد:

از نظر من

علامه اقبال لاهوری

اندیشه ی اقبال

ابوالمعانی بیدل

آشنایی با عرفان بیدل

درک اصطلاحات در شعر بیدل

دانستن ویژه گی های دبستان هندی

هنری برگسون

زمان از دیدگاه برگسون

زمان و فلسفه

فلسفه عصر و زمان از دیدگاه قرآن عظیم الشأن

نقد رساله ی « مطالعه بیدل در پرتو اندیشه های برگسون»

منکر معاد

پیام بدل به اقبال و امثالهم

حسرت امروز ما

صراحت ایمان و بیان بیدل رح

اندیشهء برگسون غلط

نوت

منابع

جناب الحاج استاد محمد ابراهیم زرغون نویسنده و شاعر بیدل شناس و والا اندیش که همواره با رشادت و صداقت خویش قلم بدست گرفته و در مقابل جفا پیشگان و دیگر اندیشان فلسفهء بیدل با تحمل زحمات بسیار اثرات گرانبهایی را تقدیم جامعه نموده اند  ، اینک به نقد رساله ی « مطالعه بیدل در پرتو اندیشه های برگسون» پرداخته اند که در این جا قسمتی از آنرا همراه با یک سروده جناب ایشان تقدیم خواننده گان محترم می نمایم:

” باری به وسیله ی یکی از سایت های انترنتی اطلاع حاصل کردم که مرحوم علامه اقبال لاهوری رساله ای را زیر عنوان « مطالعه ی بیدل در پرتو اندیشه های برگسون » به رشته ی تحریر درآورده است و به استناد یک بیت از غزلیات ابوالمعانی بیدل « رح»  ؛ او را منکر رستاخیر (منکر قیامت) و منکر معاد پنداشته است . ولی من هیچمدان عاجز و ناتوان که یکی از جملهء سوختگان ، شیفتگان و عاشقان دلسوخته و دلباختگان ارادتمند و مخلص درگاه بیدل رح می باشم و انشأالله در زمرهء راه یافتگان مسیر بیدلی ام ، احترامانه و مصرانه و باصراحت تهمت و حکم نابجای مرحوم علامه اقبال لاهوری را یک امر ناپسندانه و دور از خرد ورزی پنداشته ام ، با دلایل مؤجه و مستند از افکار عرفانی که مبین اندیشه های ناب اسلامی ابوالمعانی بوده ، و از خوشه گلهای پر طراوت و رنگین و ناب شریعتمداری باغ و بوستان گلواژه های آثار شعری و نثری بیدل همه دل پیشکش حضور این اثر ناچیز خواهم نمود و بار دیگر بجناب علامه اقبال لاهوری که قبلآ ارادت خاص بجناب شان داشتم ، بصراحت و صدای رسا اظهار میدارم که مرزا محمد عبدالقادر بیدل رح ، نه تنها کفر رستاخیر و منکر معاد نبود ونیست بلکه باساس جهانبینی اسلامی و اندیشه های ناب عرفان که در لابلای آثار نثری ، کلامی و شعری اش که بازتاب تجلی معرفت را افاده می نماید، فیلسوف ، عارف و شاعر وارسته و آزاده ، مؤمن متواضع و عجز پسند می باشد.

منکر معاد

نیست   بیدل     منکر    روزِ   معاد

این   سخن   بیهوده   می گوید عناد

صد هزاربیت  و غزل منشور اوست

چون، فواد است وجواد است ورشاد

« طور » اورا« معرفت » ناظم بود

بر « محیط اعظم » اش  سر ها فتاد

نکتهء    اسرار   عرش   و   کائنات

مثنوی   « عرفان »   او  باشد  نماد

در« طلسم حیرت » اش حیران شدم

اوج  فطرت  را  بود  او   فرخ  زاد

بندهء   بی   کبر  یزدان  بیدل  است

او  عمار است  و فخیم است و عماد

بندهء  عجز  پرور است  بیدل  بحق

دین ستیزان دین  فروشان  در تضاد

من  که  باشم  وصف  آن  بیدل  کنم

او  خودش  خورشید  تابان   و  وقاد

عجز او « زرغون » مرا رهبر بود

ریشه   دارد   در   تجدد  او  فرجاد

مرحوم علامه اقبال برای ادعای این عقیده و نظر خود ابیات ذیل ابوالمعانی بیدل « رح» را مجوز گفتار خود قرار داده است : 

غم مستقبل  و ماضی  است کان  را حال می نامی

نقابی در میان است از غبارش پیش و پس این جا

همچنان :

غبار ماضی و مستقبل از جان تو می جوشد

در امروز گم  ، گر واشکافی  دی  وفردا را

ویا:

زخود غافل گذشتی ، فال استقبال زد حالت

نگه از جلوه پیش  افتاد امروز تو فردا شد

هرگز باورم نمی شد که مرحوم علامه اقبال لاهوری چنین جفایی را در حق چنین شخصیت مؤمن ، فیلسوف شاعر و عارف وارسته و پدر معنا، عنقای بلند آشیان و بلند ایمان ، بلند همت و بلبل خوش الحان ، خوش نوا و بلبل فریادر گر زمانه هاروا داشته باشد. تا اینکه پس از سعی وتلاش فراوان به کمک دوست فرهیخته و بیدل شناس ارجمند استاد لعل محمد منگل این رساله را دست یاب شدم.”

جناب استاد زرغون عزیز با بینش و نگرش واقعگرایانه نه احساساتی مقالهء علامه اقبال لاهوری را نقد نموده و با درایت و صداقت این جفای علامه اقبال را نکوهش نموده و بدان پاسخ دادند.  بدینوسیله خواندن این اثر گرانبها را برای همه حق جویان و بیدل شناسان پیشنهاد نموده و در پایان یکبار دیگر چاپ این اثر گرانبها را به برادر بزرگوارم جناب استاد زرغون عزیز صمیمانه تبریک وتهنیت گفته مؤفقیت مزید ایشان را تمنا دارم.

با عرض حرمت

قیوم بشیر «هروی»

ملبورن – آسترالیا

دهم مارچ ۲۰۱۷