۲۴ ساعت

ادامه فصل اول هویت گمشدهء ما

تاریخ  نشر سه شنبه  ۲۴ حوت   ۱۳۹۵ –  ۱۴  مارچ  ۲۰۱۷  –  هالند

ادامه فصل اول

هویت گمشدهء ما

شهر ها و حصار های افغانستان ( ۴ )

محترم شاه محمود محمود

همچنان محلات و گذر ها بر اساس شغل و دین و مذهب و پیشه و حتی ملیت ها نام گذاری میگردید.چنانچه شهر احمدشاهی قندهار به اساس قوم تقسیمات گردیده بود. اگر از طریق دروازه شکارپور داخل شهر و سرک بازار شاه که از جنوب تا شمال ادامه دارد ؛ شویم به طرف چپ محله هندوها و نورزایی ها قرار داشت و به طرف راست محله مُسلی ها که برای پاکی و صفایی شهرقندهار از عراق اورده شده بودند وهمچنان یک ساحه وسیعی محله پوپلزایی ها موقعیت داشت .بعدا” به طرف چپ محله بارکزایی ها و الکوزایی دیده میشود و تا جاده بازار هرات و دروازه کابل ادامه دارد . همچنان بامی زایی ها و اچکزایی ها به طرف راست و الوزی ها و محله میرزا به طرف چپ موقعیت داشت. و در شمال به دوسمت ارگ قندهار یعنی به طرف راست باغ شالیمار و به طرف چپ محله توپخانه و مقبره احمدشاه قرار دارد..

محلات فوق به گذر ها خورد و بزرگ تقسیم شده بود که نام های جداگانه داشتند. تا حدود امکان گذر ها راست و مستقیم بود . نهر ارغنداب به طرف شمال شهر و کانال های جداگانه در شرق و مرکز شهر و جنوب شهر قرار داشت . (۱ )

درحالیکه شهر کابل مانند هر شهر دیگر گذر ها و محلات در اطراف بالاحصار قرار داشت . اما تقسیمات شهر بیشتر به اساس شغل و مراتب نظامی و ملکی تقسیمات شده بود. درحالیکه در بعضی حصص اصل قومیت نیز مدنظر بوده است . گذر دیوان بیگی، ریکا خانه ، گذر فوفلزایی ها ، و محله جداگانه چنداول یا قزلباش ها که خود شامل گذر های جداگانه بود، باغبان کوچه، مراد خانی، گذر علی مردان ، گذر سراجی ، گذر علی رضا خان ، سنگتراشی، هندوگذر و دههای دیگر. همچنان بازار قدیم شهر که از چهار چته سر پوشیده تشکیل شده بود به دو طرف خود بازار های مشخص را دارا بود. و عقب این بازار ها گذر ها و سرای ها و کاروان سرا ها قرار داشت .

همچنان شهر هرات با تمرکز قومیت و کسبه از یکدیگر جدا میگردید . شهر هرات را میتوان از مرکز شهر یا چهار سوق بیشتر اشنا شد .شهر هرات به شکل مستطیل به چهار ناحیه تقسیم گردیده است : ناحیه اول یا محله قطبیچاق ها در شمال شرق با مسجد جامع هرات و چهارباغ ، ناحیه دوم یا محله خواجه عبدالله انصار در گوشه جنوب شرق، ناحیه سوم محله بردرانی ها به شمال غرب بین بازار ملک و بازار عراق و همچنان قلعه اختیارالدین یا ارگ هرات ، ناحیه چهارم یا محله برج خاکستر در جنوب غرب بین بازار عراق و بازار قندهار موقعیت دارد. چهارسوق در مرکز شهر موقعیت دارد. چهارگوشه شهر شامل برج قرنغ، برج شاه کرم بیگ، برج فیل خانه و برج خاک برسر احتمالا” برج خاکستر خواهد بود و دروازه ها و بازار ها عبارتند از دروازه و بازار عراق ، دروازه و بازار ملک، دروازه و بازار قطبیچاق و دروازه و بازار خوش میباشد. ( ۲ )

۷ – میدان یا چهارسوق و یا چوک :

اصطلاح میدان تقریبا” در اکثر زبان های با تغییر حرف میدان یا میادین ، مه یدان به کار رفته است . ( ۳ ) میدان در حقیقت در مرکز شهر از تقاطع جاده ها تشکیل گردیده است .و به معنای فضای بازی در برخوردگاه چند خیابان است که ساحه وسیعی تر را احتوا میکند . و در اطراف آن دوکان و یا قفسه و تخت برای فروش اموال و امتعه مورد ضرورت مردم گذاشته میشد و احیانا” از میدان برای دستفروشی، برپایی بازارهای روز، برپایی اجنماع و یا محل ایکه تعداد زیاد مردم برای شنیدن اخبار درونی و بیرونی کشور آنجا می امدند؛ استفاده می‌شد. در بسیاری از میدان‌ها و چوک ها منار ها و یا چمن، فواره، تندیس‌هایی به منظور زیباسازی ساخته و نهاده می‌شود.

در هرات این میدان را چهار سوق و در قندهار چهارسوق و چهار سو و چوک و در کابل نیز چوک گفته میشود.
در نبرد علیه انگلیس ها ؛ میدان یا چوک های چهارچته برای داغ ترین اخبار استفاده می گردید همچنان رهبران مقاومت و مجاهدین ازادی خواهی به عنوان منبر از آن چوک ها استفاده مینمودند. ضمنا” برای نمایش قدرت سر های بریده مکناتن و برنس را نیز درهمین میدان به انظار عامه نشان دادند. روی همین منظور بود زمانیکه انگلیس ها موفق شدند دوباره کابل را اشغال نمایند؛ چهارچته و چوک های آنرا ویران و یا به اتش کشیدند.

در شهرکابل با نقشه شهرسازی جدید ؛ میدان پشتونستان که در جوار ارگ کابل موقعیت دارد در اطراف آن وزارت خانه ها و بانک ها و هوتل ها قد بلند نموده است و در بین میدان فواره اب جلوه خاص برای این میدان داده است .

میدانهای مشهور تاریخی عبارتند از : میدان رستم غزنه، میدان رستم کابل ( بابرنامه ) و میدان رستم زابل . ( ۴)

نهادهای بزرگ شهری و کشوری مانند شاروالی ها و وزارتخانه‌ها هم معمولاً در دور میدان‌های اصلی شهرها قرار دارند. همچنان در پیرامون میدان، بناهای عمومی مانند مسجد، حمام، بازارچه، کاروانسرا ها قرار داشت .

« ادامه دارد »

زیر نویسها :
۱ – نقشه قندهار که توسط انگلیس ها در سال ۱۸۸۰ م ترتیب داده شده بود .
۲ – نقشه هرات .
۳ – واژه میدان در سایت : wiktionary .
۴ – ویکی پیدیا ، واژه میدان .