۲۴ ساعت

هویت گمشدهء ما
شهر ها و حصار های افغانستان (۹)

۵ – ارگ کابل

محترم شاه محمود محمود

موقعیت ارگ کابل :

از لحاظ موقعیت؛ ارگ در نقطه مرکزی شهر کابل واقع شده است. در جهت شرق ده افغانان، سمت شمال غرب محله ی مراد خانی موقعیت دارد.

از مقابل ارگ جاده پشتونستان وات الی مکروریان ها، جاده ای که در طرف دیگر آن وزارت معادن ، اداره امور و وزارت دفاع ملی موقعیت دارد. در شمال شرق ارگ چهار راهی آریانا و در طرف دیگر آن هوتل آریانا و اداره احصاییه مرکزی ، از قسمت شمال، جاده ی عمومی عبور کرده و در آن سوی سرک لیسه امانی و منازل مسکونی ساحه وزیر اکبر خان ودر غرب ارگ وزارت خارجه ، سفارت چین و دفاتر سازمان ملل متحد موقعیت دارند.

اولین ساختمان اعمار شده در داخل ارگ، کوتی باغچه نامیده می شود که کار ساخت آن در سال ۱۳۰۴ هجری قمری تکمیل شد. پس از آن چندین تعمیر دیگر نیز اعمار شد به طور مثال؛ تعمیر ارگ ، قصر سلام خانه ،گنبد نقاره خانه ، بازار ارگ، کوتوالی، قرارگاه شاهی ، حمام شاهی، دفتر مستوفی الممالک.
هم زمان با ساخت ارگ برخی تعمیرهای دیگر نیز اعمار شد . یکی ” بُستان سرای ” نامیده می شد که در پارک زرنگار کنونی موقعیت داشت. و امروز مزار امیر عبدالرحمن خان در آن جا موقعیت دارد در زمان شاه امان الله و سلطنت نادرشاه وزارت معارف از دفاتر و اطاق های آن استفاده مینمود.

تعمیر دیگر که امیر عبدالرحمن خان در آن جا زندگی می کرد ” گلستان سرای ” نامیده می شد که در مقابل وزارت معارف و در محوطه ی امروز شاروالی کابل واقع شده بود . این دو بنا در آن زمان مربوط به ارگ می شد.

همچنان برخی تاسیسات ارگ در نقشه ی شهری کابل امروز موجود نیست. بعضی از این تعمیر ها از بین رفته و برخی به شکل اصلی ترمیم شده و تا هنوز باقی است. در حال حاضر بعضی از این تعمیر ها در داخل ارگ و بعضی دیگر در بیرون از محوطه ارگ قرار دارد. به عنوان نمونه قصر استور در وزارت خارجه و در قصر ناک باغ، آرشیف ملی جابجا شده است . قصر زین العمارت به قصر صدارت کنونی اطلاق می شد که از سوی نایب السلطنه نصرالله خان اعمار شده است.

وجه تسمیه و اعمار ارگ :

ارگ ( Arg یا Ark ) را در لغت به معنی قلعه ی کوچک درمیان قلعه بزرگ گویند که دارای برج و باره باشد. دراصطلاح به معنی اقامتگاه فرمانرواست لذا به مکانی اطلاق می شود که در آن فرمانروای شهر، ایالت و یا کشور اقامت داشته باشد و غالباً وی از آنجا مبادرت به اداره ی امور می کند. در گذ شته این مفهوم در افغانستان به دو مکان اطلاق می شد، یکی مربوط به قبل از جنگ دوم افغان انگلیس و دیگری به بعد از جنگ دوم مربوط می گردد .

از جمله پیامد های زیان بار تجاوز دوم قشون انگلیس به افغانستان یکی هم آن بود که بالاحصار تاریخی کابل یا قلعه مستحکم پادشاهان افغانستان با قصرافسانه ای چهل ستون به دستور رابرتس انگلیس فرمانده قشون مذکور ویران گردید و از آن عمارات و بناهای باشکوه که درروزگار درانی ها و سدوزاییان، افزون براقامتگاه پادشاه و قصرچهل ستون شامل تقریباً یک هزار خانۀ مسکونی، یک رشته بازار و چند محله ی نامداربود، جز تلی ازخاک چیزی دیگری باقی نماند.

حضور نیروهای انگلیس این بار در افغانستان به درازها نه انجامید و چون قوای مذکور افغانستان را ترک کرده و زمام امور مملکت را به امیر عبدالرحمن خان سپردند، در واقع جای به نام ارگ و یا قلعه و دژی برای اقامت امیر موصوف در کابل وجود نداشت، بنابرین امیر مذکور پس از استقرار در کابل و تحکیم و تثبیت موقعیت خویش، انجینران و معماران قندهاری و کابلی را فراخواند و از آنان خواست تا کار احداث ارگ جدید شاهی را درقسمت شمالی و شمال شرقی شهر کابل آن وقت و در جوار شیرپور آغاز نمایند. به همین منظور امیر عبدالرحمن خان دو صد جریب یا معادل ۸۳ هکتار زمین را در ناحیه ی مذکور اختصاص داد و از معماران و انجینران فوق خواست تا با استفاده از همۀ امکانات، قلعه مستحکم موسوم بر ارگ شاهی را در وسط باغ وسیع بنیاد نهند. (۱ )
امیر عبدالرحمن خان در سال ۱۲۹۹ هـ ق = ۱۸۸۰ م ساحه باغ پهلوان محمد نور واقع سمت شمال شرق ده افغانان کابل را برای طرح و احداث قلعه جدید قرارگاه دولت بنام ارگ دارالسلطنه کابل پسندید و خود به خاطر استحکام ولایات شرقی به ننگرهار رفت و پسر خود سردارحبیب الله خان را تفویض نمود که به قرار نقشه و مشورت اهل فن تعمیر به حفر تهداب ارگ کابل اقدام نماید.

ارگ کابل در وسط دو نهر اب که از دریای کابل کشیده بود به سمت شمال غرب ناحیه مرادخانی بنا گردید . در حقیقت نقشه ارگ کابل و سلامخانه و گنبد نقاره خانه و بارار ارگ و کوتوالی و چهاونی شاهی ( قرارگاه رساله شاهی) و حمام شاهی و دفتر مستوفی الممالک و جاده پیش روی قصر سلامخانه، حصص زیاد مرادخانی و باغ محمد شریف خان و گلاب باغ قدیم را احتوا نمود . دراولین فرمان های عهد آن دولت ( ارگ مبارکه دارالسلطنه) یاد شد . ( ۲)

بنا” گروه انجنیران مذکور زیر نظر سید یاقوت شاه چرخی از نزدیکان و افراد مورد اعتماد امیر عبدالرحمن که بعداً عنوان قلعه بیگی نیز شهرت یافت، با جدیت تمام و مطابق با طرح معماری آن روزگار، قلعه را با دیوارهای کنگره دار و تیرکش ها و دیگر امکانات دفاعی ساختند و در اطراف دیوار نیز خندقی برای آب کندند. همچنین در چهار طرف دیوار، چهار برج مخروطی شکل همراه با تیرکش ها برای توپ و سایر تجهیزات دفاعی داشت، به وجود آوردند.
لودویک ادمک در قاموس تاریخی افغانستان ارتفاع دیوار ارگ را ۵۰ فُت معادل ۱۵ متر و ۲۴ سانت می نگارد . (۳ )
مهمترین بخش ارگ عبارت از سلامخانه آن است که :

سلام خانه که در آن مراسمی دراعیاد و جشن ها برگزار می گردید نیز در جوار درب شرقی احداث شد و در همین ساختمان نخستین بار جلسه ی شورای ملی افغانستان دایر گردید.

هم چنین مطابق با ایجابات معماری ویژه ی قلعه سلطنتی، در داخل ارگ کابل نیز ساختمان های دیگری احداث شد، از جمله دفتر برای پادشاه موسوم به دفترشاهی، مکانی ویژه برای خانواده و خانم های پادشاه به نام حرمسرا، اتاق های برای خدمت کاران دربار، جای مطمئن برای حفظ و نگهداری نقود و اشیای قیمتی پادشاه موسوم به خزانه شاهی، کوتی باغچه، دیپوی اسلحه و مهمات، اقامت گاه برای محافظان پادشاه، مکان نگهداری زندانیان یا محبس شاهی، آشپزخانه و انباری برای نگهداری مواد غذایی.
افزون بر ساختمان ارگ شاهی که کار احداث آن در روزگار فرمانروایی امیر عبدالرحمن خان به پایان رسید، در روزگاران بعدی نیز عمارات و ساختمانهای دیگری بدان افزوده گشت که در زمره ی آنها چند قصر و مکان ذیل می باشند:
قصر دلکشا ، قصر کوتی باغچه ، قصر ستور ، قصر نمبر یک، قصر نمبر دو، مسجد ، قصر زرد و قصر سنگی است.
با ورود مجاهدین و ایجاد جمهوری اسلامی افغانستان ؛ برخی زیاد ارگ کابل دستخوش بی بندوباری ها مجاهدین که ارگ را اشغال نموده بودند گردید. اوراق ، البوم ها ، کتابخانه ، ارشیف و بسا اموال قیمتی و نادر و تاریخی به تاراج رفت . این ویرانی در زمان طالبان که امارت اسلامی افغانستان را اعلان نمودند بیشتر از گذشته مشهود گردید. طالبان با ارگ خالی روبرو شد و استقرار صد ها طالب ارگ بیشتر به مثابه مهمانخانه درآمد و محل بودوباش طالبان گردید.

در دوره طالبان برای مدتی جلسه های کابینه در ارگ برگزار می شد در همین دوره، طالبان یک مسجد را در کنار قصر دلگشا و یک تعداد تشناب ها را در زیر درختان چنار بنا کردند.
ارگ را با سلیقه خویش اراستند و دفاتر ریاست جمهوری را تُشَک فرش نموده و تمام امورات را نشسته و زانو زده انجام می دادند. در روز گار آنان، درختان ارگ قطع شد. از درختانی که در کشور بی بدیل بودند به عنوان چوب سوخت در بخاری ها استفاده شد. آنان همچنان یک تعداد میز و چوکی های عتیقه و منقوش را شکستند و برای گرم کردن خویش استفاده نمودند. بدین ترتیب ارگ در این دوره به یک مکان متروکه مبدل شد.

دردوره حامد کرزی ارگ مقر جمهوری اسلامی افغانستان گردید.اگر چه ارگ ریاست جمهوری با تمام تاسیسات آن در اثر جنگ های متداوم به یک مخروبه مبدل شده بود اما با روی کار آمدن حکومت حامد کرزی، توسعه و انکشافی که در ارگ ریاست جمهوری به وجود آمده قرارذیل است :
بازسازی دیوار احاطه ارگ ، ترمیم و تجهیز قصر سلام خانه ، اعمار پارک و فضای سبز و چایخانه سنتی در مقابل قصر سلام خانه ، اعمار میدان تشریفات، ترمیم قصر دلگشا، ترمیم آهن پوش های مسجد، قصر زرد و برج های پنجگانه، اعمار کانالازیسیون ، ترمیم دروازه های جنگی ، ترمیم قصر شماره دو، مدرنیزه کردن سیستم برقی و مخابراتی ارگ ، قیرریزی و اسفلت سرک های ارگ .
اکنون ارگ ریاست جمهوری به یک مکان نسبتا” خوبی برای پذیرایی مهمانان و انجام مراسم تشریفاتی مبدل شده است. هر چند در مقایسه با دیگر کشور ها هنوز کمبودی های نیز دارد. ( ۴)

کاخ و قصر های ارگ کابل :
۱ – کوتی باغچه :

از ” کوتی باغچه ” به عنوان اولین قصر داخلی نام برده می‌شود که در دو طبقه و در ساحه‌ی در حدود ۳۰۰ متر مربع و به صورت دایره‌ یی ساخته شده‌است. این قصر پانزده اتاق کوچک، متوسط و بزرگ دارد. در طبقه دوم اتاق‌های کوچک و زیبای وجود دارد که کلکین‌های آن در جهت‌های مختلف باز می‌شود.

تا قبل از کودتای سردار داوود خان، سردار عبدالولی خان در آن‌ جا زندگی می‌کرد. همچنان در اتاق شرقی طبقه دوم، موی مبارک وجود داشت که گفته می‌شود، متعلق به پیامبر بزرگ اسلام حضرت محمد (ص ) بوده است. قابل یادآوری است که بخشی از این قصر به عنوان موزیم استفاده می‌گردید.

در سمت جنوب‌ شرق آشپزخانه شاهی موقعیت داشته است که درحال حاضر این آشپزخانه دیگر وجود خارجی ندارد. کار ساخت قصر کوتی باغچه در سال ۱۳۰۴ هـ ش به اتمام رسید. ( ۵)

کوتی باغچه از بناهای تاریخی شهر کابل است. کوتی‌باغچه که از ساختمان‌های آراسته روزگارپادشاهی امیرعبدالرحمن‌خان بوده دارای تزئینات گچ‌ بری، میناتوری و شبکه کاری چوب بوده از جمله ساختمان های بزرگ عصر است که در اثر جنگ‌ های اخیر شهر کابل ویران شده بود.

این قصر در کنا رحرمسرا واقع بوده و دارای یک تعمیر دایروی شکل دو منزله بوده هر اتاق آن به سبک معماری قدیم دوره تیموری دارای دیوار های میناتور شده و سقف مرصع می باشد. دروازه و کلکین های این قصر به سبک کنده کاری نورستان و کابل خرادی شده است. این قصر به حالت نیمه مخروبه قرار داشته و کار بالای بازسازی آن به شدت و دقت کامل به پیش رفت و تعمیر فعلی آبرومندانه دوباره قد برافراشت. ( ۶ )
هنګامیکه موزیم ملی افغانستان در سال ۱۹۱۹ م درتعمیر باغ بالا گشایش یافت و آثاریکه جمع آوری شده بود مشتمل بود بر مجموعه های تاریخی – اسلحه باب – البسهء زر دوزی خامکدوزی – علم های جهاد – نسخ خطی وغیره .
درسال ۱۹۲۵ م این مجموعه به قصرکوتی باغچه ( ارگ) انتقال یافت . ( ۷ )

شاه امان الله به روز ۱۲ نومبر سال ۱۹۲۴ م ، طی محفلی با حضور نماینده گان مردم ، رسماً موزیم ملی افغانستان را در کوتی باغچه بنیاد نهاد . بیشتر آثاری که از همین روز نخست گشایش موزیم آن را مزین ساختند ، آثاری بودند توسط روستاییان پاکدل و پاک طینت تصادفاً کشف شده بودند و از روی احساس پاک ملی و اسلامی به نام ” بیت المال ” به دولت تسلیم داده شده بودند و قسمت زیاد آنها قبلاً در قصر باغ بالا که عملاً حیثیت موزیم را داشت ، حفظ میشدند ( ۸ )

قصر کوتی باغچه نسبت ضیقی جای جوابگوی نیازمندی های موزیم نبوده بار دیگر این مجموعه ها درسال ۱۹۳۱ م به تعمیر موجوده واقع دارالامان منتقل گردید

دانشمند محترم محمد اکبر امینی طی مقاله خویش از کوتی باغچه چنین یاد میکند.در سال ۱۹۸۹ م زمانیکه من بحیث نمایندۀ انستیتوت باستانشناسی افغانستان در جمع هیآت انتقال موزیم اتنوگرافی از منطقۀ نندارتون های چمن حضوری کابل به داخل کوتی باغچۀ ارگ کابل، توظیف بودم؛ شخصآ آثار طلا تپه را در داخل اطاق های کوچک بین دیوارهای عمارت کوتی باغچۀ ارگ دیدم. کوتی باغچه نام عمارت تپیکی است که در عصر امیر عبدالرحمن خان ، زمانیکه برای اولین بار مقرپادشاهی و امارت کابلستان قدیم وافغانستان امروزی از( بالا حصار) کابل به محل موجودۀ ارگ انتقال گردید، در داخل ارگ ساخته شده است. در چند ماه یی که در تنظیم موزیم اتنوگرافی داخل کوتی باغجه خدمتی بودم و با محترم غلام علی آمر موزیم اتنوگرافی مذکور کار می نمودم؛ مشاهده میکردم که چگونه داکتر نجیب بدون آنکه کسی از موجودیت آثار مذکور در داخل کوتی باغچه بفهمد وقتآ فوقتآ شخصآ به بهانه های گوناگون از کوتی باغچه بازدید و مراقبت می نمود و گارد مخصوصی را برای حفاظت کوتی باغچه توظیف نموده بود و از همین سبب موجودیت آثار طلا تپه بود که موزیم اتنوگرافی را در داخل ارگ با آنکه ساحۀ ممنوعه بود ، انتقال داد تا بهانه یی برای توظیف یک گارد بر بالای کوتی باغچه پیدا کند وآنرا مؤجه نشان دهد. در روز افتتاح موزیم اتنوگرافی در داخل کوتی باغچه به اثر تلاشی منسوبین خاد ؛ مسألۀ موجودیت آثار طلا تپه در داخل اطاق های کوچک عمارت کوتی باغچه که دروازه های آن اطاق ها بطرف داخل تعمیر کوتی باغچه بازوبسته میشد؛ صرف بین کارکنان موزیم اتنوگرافی و من( نگارنده) که در تنظیم مجدد موزیم اتنوگرافی با ایشان کار میکردم، افشاء گردید (۹ )

عبدالحمید اسیر بیدل شناس کشورمان از کوتی باغچه ارګ به حیث مدرسه ابتداییه خویش یاد نموده است . موصوف که در دربار زندگی داشت، درس و آموزش را نخست از کوتی باغچه ی ارگ آغاز کرد، بعد همراه با فرزندان بزرگان دولت به مکتب امانی شامل گردید ( ۱۰ )

در سال ۱۳۵۸ هـ ش نورمحمد تره کی بعد از اختلاف با امین، گرفتار و به «کوتی باغچه» انتقال و محبوس میگردد و سپس حفیظ الله امین دستور قتل او را صادر می کند (۱۱ )

در کل ارگ کابل در اثر توجه معماران و انجنیران داخلی و خارجی ، مدت سی سال را در برگرفت تا به شکل امروز درآمد. (۱۲ )

۲ – قصر دلکشا یا دیوان خاص :

زمانی که امیر حبیب‌الله خان از سفر هند در سال ۱۲۹۰ هـ ش باز گشت، کار ساخت قصر دلکشا در باغ ارگ آغاز شد که یکی از قصرهای زیبا و دیدنی در ارگ است. این قصر در سال ۱۹۱۴ م مورد بهره‌ برداری قرار گرفت. قصر دلکشا در زمینی به مساحت ۶۰۰ متر مربع ساخته شده ، ارتفاع اتاق‌ها در این قصر به ده متر می‌ رسد. از دیگر ملحقات این قصر؛ اتاق‌های جلسات کابینه، ملاقات‌ها، طعام‌ خوری، انتظارخانه، چای‌خانه و لفت زنجیری است. طول هر اتاق قصر دلکشا ۲۰ متر و عرض آن ۹ متر است که با میناتوری و نقاشی‌های زیبا تزئین شده‌است.

در زمان حکمرانی شاه امان‌الله خان مراسم‌های ویژه در قصر دلکشا برگزار می‌شد. سفر طولانی شاه به اروپا از همین قصر و طی مراسم خاص آغاز شد. درهمین حال شاه امان‌الله خان به‌ منظور جلوگیری از خونریزی مردم از همین‌ جا استفعای خود را نیز اعلام کرد. در دوران اعلیحضرت نادر شاه، وی از آن به‌ حیث دفتر کار نیز استفاده می‌کرد و جلسات مهم هم در همین قصر برگزار می‌شد. در زمان اعلی حضرت محمد ظاهر شاه ازمهمانان خارجی دراین قصرپذیرایی صورت می‌ گرفت.(۱۳)

۳ – قصر سلام خانه یا دیوان عام :

وجه تسمیه‌ یی این قصر یا دیوان عام ؛ در گذشته برای گرامیداشت جشن‌ها، اعیاد و حلول سال نو رعایا برای ادای سلام به‌حضور شاه در این قصر پذیرفته می‌شدند. به همین دلیل این قصر، قصر سلام‌ خانه یا دیوان عام نامیده می شود. قصر سلام‌ خانه در بیرون از محوطه و در بخش شرقی ارگ قرار دارد، به سبک قدیمی و در یک طبقه ساخته شده‌است.
قصر‌سلام خانه ۱۲۰ طول، ۴۰ متر عرض و۲۰ متر ارتفاع دارد. این قصر در یک وقت ظرفیت گنجایش ۱۰۰۰ نفر را دارد . دیوارهای داخلی قصر با عکس‌های رهبران ملی کشور آزین شده‌است. دیوارهای این قصر که از خشت‌های خام ساخته شده یک و نیم متر عرض دارد. در زمان محمد نادر شاه در سال ۱۳۰۹ هـ ش اولین شورای ملی درهمین مکان افتتاح شد. دراین قصر جلسات بزرگ نیز برگزار شده‌است. درحال حاضر نیز مراسم تحلیف رئیس جمهور و جلسات بزرگ درهمین قصر برگزار می‌شود.
سال ۱۳۹۰ هـ ش بخش جنوبی این قصر بار دیگر مورد مرمت قرار گرفت. در جریان سالهای هشتاد در مقابل قصر سلام‌ خانه ساحه سبز و پارک ساخته شد. در زمان داکتر نجیب‌ الله یک جرگه بزرگ نیز در اینجا برگزار شد.

۴ – قصر استور :

قصر استور در طرف غرب ارگ بنا شده‌است که بعدها به وزارت خارجه سپرده شد. در قسمت پایانی این قصر یک تالار بزرگ کنفرانس‌ها ساخته شده که درحال حاضر نیز در آن کنفرانس‌های مهم ملی و بین‌المللی برگزار می‌شود.

۵ – قصر چارچنار :

کار ساخت این قصر در سال ۱۳۹۰هـ ش به پایان رسید. این تعمیر برای تدویر کنفرانس‌ها درنظر گرفته شدهاست. در طبقه اول آن هال بزرگ کنفرانس‌ها موقعیت دارد که در مجموع دوازده اتاق را شامل میگردد. در زیر زمینی این تعمیر حمام و سالون سپورتی ساخته شده‌است.

این قصر در جنوب غرب قلعه ارگ در کنار آرشیف و در مقابل قصر سه چنار موقعیت دارد. این قصر در سه طبقه از سوی کشور دوست “چین” ساخته شده به همین دلیل در اوایل به نام قصر چنایی نیز مسمی بود که درحال حاضر به نام قصر چهار چنار مسمی شده‌است.

۶ – حرمسرا :
این قصر برای سکونت خانواده‌ یی شاه درنظر گرفته شده‌ بود. قصر “حرم سرا” دارای دو طبقه با هفت یا هشت اتاق بزرگ و کوچک، دوبی‌خانه ، خیاط خانه، هال بزرگ سینما و تهکوی بزرگ و در عقب آن مسجد ارگ قرار داشته است. در کنار حرم سرا یک سالون بزرگ طعام خوری نیز ساخته شد که در دیوارهای آن از چوب، نقاشی‌های زیبایی آراسته اند . قصر حرمسرا درحال حاضر به نام بابای ملت یعنی مرحوم محمدظاهر شاه و خانواده‌ یی وی مسمی شده است.

در طبقه دوم اتاق‌های برای ملاقات‌های رییس‌جمهور، کتابخانه کوچک و سالون ملاقات‌ها که با لاجورد نقاشی و میناتوری شده‌است، می‌باشد. در داخل دیوار الماری دارای سابقه طولانی و مینیاتوری شده قرار دارد، مجسمه‌های سنگی و شمیشرهای اجداد اعلیحضرت نیز در آن جا نگهداری می شود.
در زمان محمد نادر خان ساحه حرمسرا فراخ تر شد. فرش‌ها و اشیای تزئینی که در شورش امیر حبیب الله خان کلکانی به غارت رفته بودند دوباره خریداری و به حرمسرا بازگردانده شدند. در زمان حکمرانی محمدظاهر شاه در محدوده‌ یی حرمسرا طعام‌ خانه، حوض و یک تعداد اتاق‌های دیگر به شکل بهتر ساخته شد. در حکومت‌ های پس از آن یعنی در جمهوری محمدداوود خانو اقتدارنورمحمد ترکی، حفیط الله امین، ببرک کارمل و نجیب الله تغییرات خاصی در ساختمان حرمسرا وارد نشده‌ است. پس از تاریخ ۵ ثور سال ۱۳۷۱ هـ ش و در زمان جنگ های تنظیمی میان مجاهدین ساختمان حرمسرا آسیب زیادی را متقبل شد که در زمان ریاست رئیس جمهور پیشین، حامد کرزی حرمسرا دوباره بازسازی شد. (۱۴)

۷ – قصر نمبر یک :

کاخ است که در بخش شمالی ارگ واقع شده است. محمد ظاهرشاه آن را ابتدا برای شاهزاده احمد شاه ساخته بود، اما در زمان محمد داوود خان آن را به عنوان یک سالن پذیرش برای مهمانان دیپلماتیک مورد استفاده قرار دادند.

این کاخ شامل دو طبقه و دارای هشت اتاق و یک آشپزخانه مجهزبود. همچنان از این کاخ برای اقامت خانواده دولتمردان در شرایط مختلف و متناوب استفاده می شود. (۱۵ )

۸ – قصر نمبر دو :

ساخت و ساز این کاخ درزمان قدرت نور محمد تره کی و حفیظ الله امین آغاز شده بود و در زمان اقتدار ببرک کارمل به پایان رسید. ببرک کارمل و خانواده اش از این محل برای اقامت خویش استفاده میکردند . پس از آن، محافظان دکتر نجیب الله در این کاخ اقامت داشته و ندرتا” مهمان بالارتبه نیز ازاین بنا استفاده میکردند. این کاخ نیز شامل دو طبقه و دارای هشت اتاق و دو سالن میباشد . اما با سقوط داکتر نجیب الله و آغاز جنگ ها خسارات به این کاخ نیز وارد گردید . در زمان ریاست جمهوری حامد کرزی این کاخ بازسازی گردید و گاهی اوقات برای جلسات رییس جمهور کرزی با مهمانان بین الملی و خارجی استفاده میگردید . همچنان ساخت و ساز قصر نمبر سه در جوار این کاخ آغاز گردید. (۱۶ )

۹ – قصر سنگی

این مکان که درجوار قصر گلخانه موقعیت دارد، ابتدا به منظور استقرار دستیاران امیر بنا شده بود اما با گذشت ایام و به تناسب ضروریات هردوره، برای رفع نیازهای گوناگون از قبیل دفاتر، دیپو و مرکز تلیفونخانه مورد استفاده قرار گرفته است.

در دوره حامد کرزی تعمیر و نوسازی قصرسنگی در دو منزل به صورت مدرن و جدید بنا یافت که از نظر وسعت و بنا، این قصر ساختمان شورای امنیت را به برج شمال شرقی ارگ وصل می نماید.
در قصر سنگی جدید، رییس دفتر مقام عالی ریاست جمهوری و سایر ریاست ها و همکاران آنان استقرار یافته اند تا در رفت و آمد به قصرگلخانه سهولت داشته باشد.
در منزل اول قصر سنگی جدید، یک سالون بزرگ احداث شده است که جهت ملاقات های مردمی رییس جمهور و صرف غذا با مهمانان و برگزاری کنفرانس های مطبوعاتی ازآن استفاده می شود.

۱۰ – گلخانه ارگ Greenhause :

همانطور که از نام آن مشخص است، گل خانه، در گذشته، یک منطقه گلکاری که در آن نوع مختلف گل کشت میشد. این کاخ در سمت شمال غرب ارگ، که با یک سبک جدید درزمان سلطنت محمد ظاهر شاه ساخته شده واقع است. طبقه اول کاخ شامل یک سالن بزرگ غذاخوری، سالن پذیرایی برای مهمانان، اتاق بازرسی و یک دفتر ریزرف که میتوان گاهی اوقات توسط رئیس جمهور مورد استفاده قرار گرفت. علاوه بر این، طبقه دوم شامل یک سالن برای جلسات کابینه و همچنین یک سالن بسیار کوچک متصل به سالن بزرگتر از طریق پله ها که گاهی اوقات توسط رئیس جمهور استفاده می شود. دفتر پادشاه که قبلا در طبقه دوم از گل خانه قرار داشت که در آن مردم معمولا” با پادشاه بازدید مینمودند ؛ واقع شده است .
اطاق رئیس دفتر کارکنان رئیس جمهور، دفتر قلم مخصوص، اتاق استراحت، دو اتاق برای جلسات ویژه ای نیز در این کاخ وجود دارد. همچنین یک راه از حرمسرا تا کاخ و دفتر رئیس جمهور وجود دارد که قبلا” محمد ظاهرشاه همیشه تا دفتر خویش از آن استفاده مینمود . (۱۷)

۱۱ – مسجد ارگ
این مسجد در زمان امیر عبدالرحمان خان در یک طبقه و در زمینی به ابعاد ۱۵ در ۲۰ در ۳۰۰ متر مربع ساخته شده‌است. ارتفاع این مسجد به ۹ متر می‌رسد که با چوب حاصل از جنگلات ولایت پکتیا پوشیده شده‌است. این مسجد در یک وقت ظرفیت گنجایش ۲۵۰ تن نمازگزار را دارد. در زمان طالبان در کنار این مسجد یک وضوخانه ساخته شد، اما با روی کارآمدن نظام جدید، این وضوخانه به دلیل این که معیاری نبود دوباره تخریب و در طرف غربی قصر چهارچنار یک وضوخانه ساخته‌شد که آن‌هم با کار عمار قصر چهار چنار دوباره تخریب و در عوض آن در تهکوی قصر چهار چنار یک وضوخانۀ مدرن که در یک وقت گنجایش ۴۰ تن را دارد، ساخته شد.
در زمان طالبان به طرف جنوب قصر دلکشا، در زمینی به مساحت ۳۰۰ متر مربع یک مسجد ساخته شد که در یک وقت گنجایش ۳۰۰ تن را دارد.

۱۲ – دفاتر اداری ارگ :
این کاخ دارای سه طبقه مجاور با دیوار احاطه ارگ به منظور بهبود امور کار اداری ساخته شد، و ساخت و ساز آن در سال ۱۳۹۰ هجری شمسی پایان یافت . این ساختمان ۴۰ اتاق و یک سالن بزرگدارد . کتابخانه ارگ نیز در اینجا واقع شده است. این کاخ، که قبلا برای اقامت از محافظان امنیتی ارگ مورد استفاده قرار میگرفت؛ به شکل و سبک جدید ساخته شده است.

۱۳ – برج های ارگ :

ارگ کابل ، دارای چهار برج است که در زمان امیر عبدالرحمن ساخته شده است. در عصر اعلیحضرت محمد ظاهر شاه به شکل عصری ترمیم گردید. در جریان جنگ های داخلی کابل قسمتی از این برج ها تخریب شده بودند که در زمان حکومت حامد کرزی رییس‌جمهور پیشین کشور کار بازسازی این قصرها انجام شد. دو برج از چهار[ پنج] برج به شکل اصلی آن ساخته شد، اما در داخل برج بعضی تغییرات وارد شد. برج شمال شرق ارگ ۱۶ متر قطر دارد، کتاره و دروازه‌های آن از چوب کنر ساخته و سقف آن با آهن پوشیده شده است.

۱۴ – کتابخانه ارگ :
در کتاب‌های ارگ شاهی، از یک کتابخانه بزرگ و مهم یاد شده‌است که در داخل ارگ قرار دارد. همچنان گفته شده است که در این کتابخانه هزاران جلد کتاب با ارزش و نسخه‌ های خطی نگهداری می‌ شد. که در اثر این همه پادشاه گردشی ها و جنگ ها از بین رفت و برخی از آنها به بیرون افغانستان انتقال داده شد و یقینا” به قیمت گزاف به فروش رسیده است . برخی از آنها نزد افرادی وجود دارد که ندرتا” روی صفحات مجازی گذاشته و شییر میگردد . درحال حاضر در این کتابخانه ۹ هزار جلد کتاب موجود است.

۱۵ – موزیم :

آثار ابتدایی این موزیم را عموما کلکسیون‌های شاهان تشکیل می‌داد. برخی آثار عتیقه و انتیک در خزانه دولت زیر نظر شاهان نگهداری می‌شد. در سال ۱۲۹۷ هـ. ش موزیم کابل در قصر باغ بالا گشایش یافت که در آن‌زمان به نام عجایب‌خانه مسمی بود. اما بعداً دوباره به ارگ منتقل و در زمان شاه امان‌الله خان رسما افتتاح شد. در سال ۱۹۲۹ م با از بین‌رفتن حکومت شاه امان‌الله خان موزیم ملی نیز به غارت رفت و بخشی از مجسمه‌های آن نیز تخریب شد. با آمدن نادر شاه، آثار باقی‌مانده در سال ۱۹۳۱ م در ساحه دارالامان در یک تعمیر جابجا شد. با تجاوز قشون شوروی به خاک افغانستان، موزیم ملی دوباره به قصر ارگ منتقل شد که در جریان انتقال برخی آثار تخریب و یا هم سرقت برده شد. در زمان حکومت داکتر نجیب‌الله این آثار دوباره به دارالامان منتقل شد و الی ختم دوره حکومت داکتر نجیب الله دست نخورده باقی ماند، اما در نتیجه‌ یی رویداد هشت ثور موزیم کابل ، تخریب و آثار بسیاری به پاکستان و اروپا توسط قاچاق بران به فروش رسید. بخش دیگری از مجسمه‌ ها از سوی رژیم طالبان تخریب شد.

۱۶ – آرشیف :
این تعمیر یک طبقه‌ی در زمان امیر عبدالرحمن خان ساخته شد. قبل از ساخت قصر سنگی، رییس‌ جمهور وقت در آن‌ جا با مردم دیدار می‌کرد. همچنان رییس‌ جمهور و برخی مقامات بلند پایه در برخی موارد برای غذا خوری نیز از آن استفاده می کردند. از این تعمیر در حال حاضر نیز برای غذا خوری استفاده می شود که در یک وقت گنجایش ۱۶۰ تن را دارد. این تعمیر ۹۰ متر طول و شش متر عرض و عرض دیوار آن یک نیم متر است. به دلیل این که زمانی در این تعمیر اسناد مهم دولتی نگهداری می شد، این ساختمان به نام تعمیر آرشیف نامید می شود. در حال حاضر اسناد در تعمیر شب جمعه نگهداری می شود. قرار است، این تعمیر که تقریبا ۱۷۰ سال قدامت تاریخی دارد، تخریب و در جای آن یک تعمیر مدرن که با تمام وسایل پیشرفته مجهز باشد، ساخته شود.

۱۷ – ساعت منار قصر دلکشا :
یک برج بلند که ارتفاع آن در حدود ۱۰۰ متر و عرض داخلی آن ۱۲ در ۱۲ فُت است در باغ قصر دلکشا در دیدرس قرار دارد. در قسمت بالای این برج یک ساعت بزرگ نصب شده که به چهار طرف پایه دارد. این ساعت یک قرن قبل یعنی در زمان امیر حبیب الله خان سراج المله والدین در سال ۱۹۱۱ میلادی خریداری و نصب شده است. این برج زیبا در جریان کودتای هفت ثور ۱۳۵۷ هـ ش آسیب دید. اما امروز با همان زیبایی گذشته بازسازی وموجود میباشد . ( ۱۸)

۱۸ – قصر سپیدار:

قصر سپیداریک عمارت قدیمی در داخل ارگ ریاست‌ جمهوری بود که مجددا” بازسازی و با ملحقات بیشتر اعمار گردید. قرار بود این قصر اولا” برای اقامت حامدکرزی بعد از ختم ریاست جمهوری موصوف اهدا میگردید که تا اخر عمر درآنجا زندگی نموده و حقوق تقاعد خویش را بگیرید
قصر جدیدی سپیدار در ساحه ۱۲۰۰ مترمربع را احتوا می‌کند و در کنار ارگ ریاست‌ جمهوری موقعیت دارد. در اطراف آن دیوارهای بلند کانکریتی اعمار شده است. در داخل این ساحه برعلاوه قصر سپیدار، تعدادی از ساختمان‌های جدید که برای دفاتر سازمان ملل متحد، اردو و اداره امنیت ملی اعمار شده است، نیز موقعیت دارند.
بخش اعظم زمین این ساحه، ملکیت دولت است، اما یک بخش آن ملکیت شخصی بوده که خریداری شده است. ملکیت این قصر به دولت افغانستان تعلق دارد . ( ۱۹)

اما حامدکرزی این قصر اهدایی دولت را نیپذیرفت و آنرا مسترد نمود که امروز بنام قصر سپیدار شهرت داشته و به رییس شورای اجراییه تعلق دارد . ( ۲۰)

دوستان محترم و خواننده گان عزیز
میتوانید عکسهای بیشتر را در باره این مطالب با کلیک کردن بالای این آدرس :

https://www.facebook.com/shahmahmood.mahmood?fref=pb&hc_location=friends_tab&pnref=friends.all

 ببنید .

زیرنویسها :
۱ – ارگ، سایت رسمی دفتر ریاست جمهوری (جمهوری اسلامی افغانستان) .
۲ – فوفلزایی – عزیز الدین وکیلی، فرهنگ کابل باستان، ج اول، کابل ، ۱۳۸۷ هـ ش، ص ۶۵۱ – ۶۵۲ .
۳ – Ludwig W. Adamec;Historical Dictionary of Afghanistan,Scarecrow Press, 2012, p:54 .
۴ – تاریخچه ارگ ؛ سایت دفتر ریاست جمهوری .
۵ – تاریخچه ارگ ، ایضا”، همانجا .
۶ – تاریخچه ارگ ، ایضا” .
۷ – سایت جام غور .
۸ – عبیدی – حمید ، موزیم ملی ازبنیاد گذاری تا بربادی ،آسمایی ،ش ۱۸ و۱۹ ، س ۲۰۰۱ م .
۹ – امینی ، محقق محمد اکبر، معرفق مختصر موزیم ملی ، کابل ناتهه ، ش ۱۰۴ ، سنبله ۱۳۸۸ هـ ش .
۱۰ – نی ، ش ۱۲ جدی ۱۳۸۹.
۱۱ – مبارز – عبدالحمید ، تحلیل واقعات سیاسی افغانستان از ۱۹۱۹ تا ‍۱۹۹۶ م؛ انتشارات میوند، سباکتابخانه، چاپ دوم ‍۱۳۷۷ هـ ش. پیشاور، ص ۴۰۹ .
۱۲ – فوفلزایی ، اثر قبل الذکر، ج اول، ص ۶۵۲ .
۱۳ – تاریخچه ارگ ، اثر قبل الذکر، همانجا .
۱۴ – تاریخچه ارگ ، ایضا”، همانجا .
۱۵ – Office page ; History or Arg Presidential palace
۱۶ – Office page ; History or Arg Presidential palace

۱۷ – تاریخچه ارگ ، اثرقبل الذکر، همانجا .
۱۸ – تاریخچه ارگ، ایضا”، همانجا .
۱۹ – هشت صبح ؛ حکومت برای کرزی قصر می‌سازد، روزنامه،یکشنبه ۱۲ میزان ۱۳۹۲ هـ ش.
۲۰ – تسنیم ، حامد کرزی خواستار امتیاز فراتر از قانون اساسی افغانستان نیست ، ۵ عقرب ۱۳۹۴ هـ ش .