۲۴ ساعت

نوشتۀ : محترم استاد شاه محمود محمود

مقدمه
بی جهت نخواهد بود که بگویم کابل شهر اسرار است و در پشت دیوارهای گلی و یا در انتهای خطوط گرد و غبار آن چه راز های نهان قرار دارد ، بناً هر بیننده را به کنجکاوی می کشاند تا بداند تا این میراث بزرگ که در عین حال در معرض خطر تخریب های بی نظیر و ساخت و سازهای جدید است چگونه زنده میماند.

در حالیکه بخش اعظم آن کنترول نشده است. همانطور که برخی از نام های آنها نشان می دهد ، داستان های موجود در مکان ها نیز خطرناک هستند. تقاطع جاده ها و چهار راه ها ممکن است قبلاً یک باغ آرام بوده باشد. مانند چهارباغ که امروز فقط بخشی قبر تیمورشاه از آن جان سالم بدر برده است . و اینکه آب های ستره و زلال به محله جوی شیر از چشمه ای دور به این جا می رسید که امروز جای آنرا فاضلاب ها گرفته است .
تحولات یاغی گونه ساختمانی صورت شهر را در طی این دو دهه به کلی دگرگون نموده و دیده میشود، آثار مهم تاریخی کابل در مسیر از بین بردن است ، زیرا پول زیادی از ساخت و سازهای سرمایه داری تغذیه می کند ، که بخش اعظم آن غیرقانونی است. به نظر می رسد امنیت وخیم کننده تأثیر کمی در تکثیر بلاک های چند طبقه زینتی دارد، که اغلب از منابع مشکوک تأمین می شود.
جای شک نیست که در داخل شهرکابل و حومه آن قلعه های متعدد چه در گذشته و چه هنگام که کابل به حیث پایتخت انتخاب گردید اعمار و در سالهای پسین آباد بود. اکثر این قلعه ها و باغ ها از طرف افراد با نفوذ و صاحب رسوخ و کارمندان عالی رتبه دولتی از قبیل وزیر و یا مستوفی و یا قاضی و ملک و وکیل اعمار گردیده و به نام آنها مسمی بوده است.

اما قلعه فتوح !
قلعه فتوح در فاصله کمی از جنوب باغ بابر قرار گرفته است ، مکانی که کمتر شناخته شده است ، در امتداد مسیرهای گرد و خاکی که با دیوارهای گل و لای مرتفع قرار دارد ، که در آن تزیینات نسترن سفید زیبایی می افریند. بلی درست در حاشیه شهر ، چشم انداز قلعه یی که زمانی (شاه مهجور بخارا ) با دیوارهای بیرونی دفاعی و برج های خالی شده که در میان مزارع و باغ ها ، قرار گرفته است . به نظر می رسید یکی از این ویژگی های قلعه فتوح موجودیت درختان چارمغز و توتِ است که توسط نهال های تهاجمی و علف های هرزه خفه شده است. به نظر می رسد که طبیعت همچنان سرمایه های بادآورده ، در حال نابودی ویرانه های پراکنده ساختمان ها در یک گوشه شهر اند . علیرغم این توطیه ها ی سیاسی و طبیعی ، آب از مجاری باز عبور می کند و اهالی روستا برای استفاده مجدد از آنها استفاده مشغول آبیاری میباشند. آری ! این محل به باغ پادشاه بخارا یا باغ امیر بخارا معروف است. همچنان به باغ سرکاری نیز مشهوراست، دردهه های گذشته اقامتگاه پادشاه بخارا بوده که اکنون مالکیت آن را همچو باغ چهلستون و باغ بابردرناحیه هفتم، شاروالی کابل دارد.
امیر بخارا بعد از فرار از دست بلشویک های روسیه به دعوت شاه امان الله خان به کابل آمد و در جوار ارگ کابل در محله مرادخانی مسکن گزین گردید. اما تعدد افراد امیر متذکره و تلاش وی برای امارت رسیدن دوباره سبب شد تا در گوشه منزوی شهر یعنی قلعه فتوح مسکن گزین گردد.
در مورد وجه تسمیه آن تا هنوز معلومات دقیق در دست نیست اما در جوار دهها قلعه دیگر در چهاردهی کابل با نام و نشان بوده است .
این قلعه اولین نشیمنگاه نماینده روسیه در کابل بود. تا بعداً در زمان شاه امان الله خان دفتر استیفآ یا محل اقامت مستوفی الممالک در کنار راست دریای کابل مقابل پل شاه دوشمشیره مقر سفارت روسیه گردید. و امیر بخارا از مراد خانی به قلعه فتوح نقل مکان نمود.
امروز به نظر می رسد ، باغ ویران قلعه فتوح و ساختمان های ویران شده با غم و اندوه پادشاه بخارا امیر عالم خان و غمکین تر از آن زندگی نابسامان شهریان کابل گره خورده است؛ که چگونه مورد آماج انتحار و…قرار میگیرند.
بنابر بیان یک شاهد عینی؛ باغ متروکه امروزی قلعه فتوح و ساختمان های ویران شده اش طنین انداز غم و اندوه عالم خان است که بعد از شنیدن خبر تحکیم قدرت شوروی ها بر بخارا بر او مستولی شده بود. می توان تصور نمود که وی چگونه برای ادامه حضور در مکان کوچکی که در آن زندگی می نمود، تقلا نموده باشد. شاید قدم زدن بالا و پائین در سایه درختان برای درک اوضاع بیرون و اتفاق های در حال وقوع در دنیای بیرونی این دیوار های احاطه کننده، را درک نموده باشد. بخشی از یک شومینه [ بخاری دیواری] آراسته با گچ که فعلا تا حدودی در خورده سنگ ها دفن گردیده، یادآور زیبایی و ظرافت بعضی از ساختمان های می باشد که حتی سقف موج دار زنگ زده آهنی اش مانند یک پوشش بر دیوار آویزان است. در نزدیکی استوانه ها، نور آفتاب روشن از سقف چوبی مسجد نفوذ نموده که در داخل آن تزئینات نقاشی و کتیبه – گرچه تغییر شکل کرده – هنوز باقی است.
اقامتگاه امیر بخارا در قلعه فتوح شامل مجموعه ای از ساختمان های مستقل که در اطراف آن گلدان ها و درخت های زینتی منظم  که حالا کاملا بی رویه رشد نموده است، می باشد .
این ویرانی نشانه ای از فصل دیگر در تاریخ قلعه فتوح است. ساختمان ویران شده و دورنما اش نه تنها نتیجه فرایند پوسیدگی طبیعی نبوده، بلکه خرابی های است که توسط جنگ جویان مجاهدین بعد از فروپاشی حکومت مورد حمایت شوروی در کابل در سال ۱۳۷۰، این منطقه را اشغال نموده بودند، است. در یکی دیگر از پیچیدگی های تاریخ، این مجاهدین مربوط به جناح های است که ادعای بیرون راندن ارتش شوروی را، هدفی که عالم خان۷۰ سال قبل برای کشورش از همین باغ تعقیب می نمود، در سال ۱۳۶۷از کشور دارند.(۱)
باغ قلعه فتوح یکی از مکان های تاریخی و میراث های فرهنگی شهر کابل بوده، و خوشبختانه شاروالی کابل مصمم گردید که علاوه بر بازسازی دیوار های احاطه و میدان های فوتبال و والیبال، سنگفرش پیاده رو ها، نصب سایه بان ها، تنویر باغ، نصب زباله دانی ها و چوکی ها، سیستم آبیاری منظم و مصئون ساختن فضای تفریحی باغ با حفظ ارزش تاریخی آن را نیز ساخت و ساز نماید.
فراموش نکنیم مساحت این باغ که منزل و اقامتگاه امیر عالم خان در آن موقعیت دارد به ۲۸ جریب میرسید.
قلعه فتوح به همراه دیگر آثار تاریخی مختلف که در دورنمای شهرکابل، در حال تغییر و تحول سریع است ، فریاد میزنند که تاریخ کشور را در اختیار دارند و بدون آن ها نسل آینده افغانستان فقیرتر خواهند شد. و هویت خویش را از دست خواهند داد.

زیرنویسها :