۲۴ ساعت

تعلیق و تحشی بر تکملهء مولانا عبدالغفور لاری

تاریخ نشر: سه شنبه ۷ حمل (فروردین) ۱۴۰۳ خورشیدی – ۲۶ مارس ۲۰۲۴ میلادی – ملبورن – آسترالیا

الهی  غنچهء   امید  بکشای

گلی از روضهء جاوید بنمای

« جامی »

فصل دوم

تعلیق و تحشی بر تکملهء مولانا عبدالغفور لاری

به تصحیح و مقابله و تحشیهء بشیر هروی

بخش هفتم  :

ص ۲۵ س ۲۲ – جناب مخدومی : مراد از مخدومی درین عبارت : مولانا سعد الدین کاشغری عارف معروف آن عصر و پیر طریقت مولانا است (قدس سره).

ص ۲۷ س ۵ – لافاعل فی الوجودالالله : در بارهء مفهوم عرفانی این بعبارت : لائحه بیست ونهم و سی ام از کتاب لوایح مولانا دیده شود.

ص ۲۷ س ۳۰ – حدیث نبوی : شاید مراد این حدیث شریف باشد که در صحیح مسلم روایت شده : « یبعث کل عبدعلی مامات علیه (۱) » ویا این حدیث است که در جامعه صفیر آمده : « انمایبعث الناس علی نیاتهم (۲) ».

ص ۲۷ س ۹ – … لااله الاالله :این حدیث در تفسیر کشف الاسرار میبدی بدین صورت روایت شده است : « و مصطفی صلعم گفت : ان افضل ما اقول انا و ماقال النبیون  من قبلی لااله الالله » (س).

ص ۳۰ س ۱۴ – حضرت مخدوم منظور : مولانا سعدالدین کاشغریست .

ص ۳۰ س ۱۸ – باغ آهو : از جمله باغهای معروف هرات در عصر تیموریان بوده که در کتبی از قبیل خلاصه الاخبار ذکر آن آمده است ولی موضع واقعی آن معلوم نشد که درکدام قسمت خارج یا داخل شهر بوده است.

ص ۳۱ س ۲۰ – عاشق خودند. این بیت از غزلی است بمطلع زیر:

یا آنکه اهل دل  ز علایق مجردند

در دام زل مسلسله مویان مقیدند.

با آنکه اهل  در صفحه (۳۰۶) دیوان چاپ تهران درج است.

ص ۳۱ س ۲۶ – زیارتگاه : موضعی است بفاصله ۵/۲۱ کیلو متر در جنوب شهر هرات که بین (۶۲) درجه ۶ دقیقه ۳۳ ثانیه طولاالبلد شرقی و (۳۴) درجه (۱۱) دقیقه و۲۱۰ » ثانیه عرض البلد شمالی واقع است . (۴) زیارتگاه از مزار جاهای بزرگ هرات است، در بلوک گذره واقع شده ومصلی که درمان سلان حسین میرزا حسین ساخته اند با دو منارهء بلند آن تا هنوز باقی است (۵)

ص ۳۱ س ۲۷ – شیخ شاه ک هویت این شخص که از جمله مشایخ وزهاد آن عصر بوده ، متأسفانه معلوم نشد ، صاحب رشحات ویرا از مناشیخ متورعین وساکن زیارتگاه نوشته وحکایت متن تکلمه را با تفصیل بیشتر در رشحات آورده (۶ – ولی از نام واقعی وی اطلاعی بدست نداده است.

ص ۳۳ س ۱۱ – علاءالدین علی : در هر سه نسخه تکمله که بدسترس من این ضعیف است . اسم این شخص « علی » آمده است ولی از جستجو در احوال بزرگان و مشاهیر آن عصر چنین بر می آید که شخص که متصف بصفات مذکوره در متن باشد علاءالدین محمد بن مؤمن آپیزی از اعیان فقراء نقشنبدیه است که اصلا از قهستان و متوطن هرات بوده ونخست بخدمت مولانا سعد الدین کاشغری رسیده و سپس صحبت مولانا جامی پیوسته و در سال (۸۹۲) یعنی شش سال پیش از مولانا در گذشته  در تحث مزار مدفون شده است (۷).

صفاتی که در متن آمده با چند نفر که موسوم به علی و ملقب بعلاءالدین بوده در آن عصر میزیسته  اند: از قبیل خواجه علاءالدین علی چشتی ، خواجه علاءالدین علی صانعی ، شیخ علاءالدین علی بن عبدالعال ، امیر علاءالدین علی قاینی ، مولانا علاءالدین علی فوشنجی ، خواجه علاءالدین علی میکال ، قابل تطبیق نیست ؛ والله اعلم.

ص ۳۳ س ۱۲ – مخدوم : مراد از مخدوم در اینجا مولانا سعدالدین است.

ص ۳۳ س ۱۸ مولانا جلال الدین : مولانا جلال الدین رومی ، جلال الدین محمد بن بهاءالدین محمد بن حسین حسینی خطیبی بکری بلخی از بزرگترین عرفای اسلام واز معروفترین رهبران بشریت و صاحب اثر جاودانی معروف به مثنوی معنوی و دیوان غزلیات شور انگیز مشهور به دیوان شمسی تبریزی . در سال ۶۰۴ در شهر بلخ ولادت یافته و در سال ۶۰۹ پدرش بهاءالدین ولد از افغانستان با خانوادهء خویش بعزم حج حرکت وبعدا بشهر قونیه اقامت اختیار نمودو بر اثر اقامت طولانی در آن شهر، مولانا جلال الدین برومی شهرت یافت. وی مؤسس طریقه ای معروف است که به مولویه شهرت دارد. وفات مولانا جلال الدین در قونیه بسال ۶۷۲ واقع شد. (۸) .

ص ۳۴ س ۲ – سلطان وقت : از جمله دعائیه ( خلدالله ملکه) می توان حدس زد که سلطان مذکور: کمال ادین ابوالغازی سلطان حسین بن منصور بن یایقرا ابن عمر شیخ بن تیمور معروف به سلطان حسین میرزا بایقرار پادشاه معروف سلسلهء تیموریان هرات است که در سال ۸۴۲ ولادت یافته واز سال (۸۶۳ – ۹۱۱) در خراسان پادشاهی کرده و گذشته از جهانداری و تدبیر و سیاست در دانشوری و دانش پروری و ادب دوستی نیز یکی از نوادر روزگار بوده و در شعر فارسی وترکی دست داشته و حسنی تخلص میکرده است .

ص ۳۴ س ۱۹ – فقیر را : بطوریکه از فحوای سخنان فخرالدین علی صفی در رشحات (الف) بر می آید : فقیری که در تکمله او وی یاد شده و « دغدغهء شغل بدین طریق » ویرا « دست داده » و بخدمت مولانا جامی رسیده خود نویسندهء تکمله است یعنی مولانا عبدالغفور لاری.

ص ۳۵ س ۲۷ – فخرالدین لورستانی در نفحات چاپ تهران نام ونسب ویرا مولانا فخرالدین نورستانی ضبط کرده ولی در نسخ خطی و معتبر لورستانی است . بطوریکه از نفحات بر می آید در اولایل حال به مصر بوده و تحصیل علوم ظاهری کرده و سپس داغیهء سلوک گریبانگیر وی شده است و بخدمت مشایخ عصر از قبیل شیخ محی الدین طوسی و شسخ حاف ابروهی پیوسته و سپس بولایت جام رفته و باز بهرات آمده است و بعد از سنه (۸۲۰) از خراسان بقصد زیارت حرمین شریفین حرکت کرده و سپس از انجام دادن اعمال حج به مصر رفته و در آنجا وفات یافته و در قرافه بجوار تربت امام شافعی رضی الله تعالی عنه مدفون شده ومزارش بسید فخرالدین شهرت یافته است. خاطره ای که در متن آمده در نفحات یا تفصیل بیشتری ذکر شده و مولانا یادآوری کرده که از آن شفقت و لف وی در دل من تخم محبت و ارادت این طایفه شده. (ب)

ص ۳۵ س ۳۰ – ابو نصر پارسا ، خواجه حافظ الدین یا برهان الدین ابو نصر ، فرند و خلیفهء خواجه محمد پارسا و از معروفترین مشایخ سلسله نقشبندی است . مولانا در نفحات آورده است : « در سترحال و تلبیس بمثابه ای بودند که هرگز از ایشان ظاهر نشدی که درین راه قدمی نهاده اند واز علوم این طایفه بلکه از سایر علوم چیزی دانسته ». (ج)

ادامه دارد …

پاورقی ها :

۱ – صحیح مسلم ج ۸ ص ۲۰۳.

۲ – جامع صغیر ج ۱ ص ۱۰۲.

۳ –  کشف الاسرار ج ۱ صح ۶۸۸.

۴ – قاموس جغرافیایی افغانستان ج ۲ ص ۳۸۲ ،

۵ – آثار هرات ج ۱ ص ۹۱.

۶ – رشحات ص ۱۵۹ – ۱۶۰ – ۱۷۰.

۷ – ایضاء  ص ۱۷۶ ، ۱۸۶ .

۸ – برای اطلاع بیشتر بر احوال مولانا جلال الدین بکتابی که شاغلی فروزانفر درین خصوص نوشته اند ، رجوع شود.

الف – رشحات ص ۱۶۴

ب –  نفحات .ص  ۵۳ – ۴۵۳ .

ج – نفحات ص ۳۹۶ ، رشحات ص ۶۳.