یادی از زنده یاد استاد عبدالواحد بهره، شاعر، نویسنده، پژوهشگر ویکی از بنیانگذارن معارف نوین در هرات.
تاریخ نشر : پنجشنبه ۱۶ حمل (فروردین) ۱۴۰۳ خورشیدی – ۴ اپریل ۲۰۲۴ میلادی – ملبورن – آسترالیا
یادی از زنده یاد استاد عبدالواحد بهره ، شاعر ، نویسنده ،
پژوهشگر ویکی از بنیانگذارن معارف نوین در هرات.
قیوم بشیر هروی
۱۶ حمل(فروردین) ۱۴۰۳ خورشیدی
ملبورن – استرالیا
وقتی تاریخ پربار و سراسر درخشان کشور و بخصوص سرزمین علم و فرهنگ هرات باستان را ورق می زنیم ، درمی یابیم چه شخصیت ها و فضلای ادبی دراین خطه پا به عرصه وجود نهاده، رشد و نمو کرده و در نهایت هر یک خدمات شایانی را در آن انجام داده و صفحهِ درخشان و طلایی را بنام خویش به ثبت رسانیده اند.
آری ! یکی از شخصیت های بارز مرحوم استاد عبدالواحد بهره میباشد که عمر پربارش را در راه تعالی و ترقی این سرزمین سپری نموده و برای تنویر افکار عامه از هیچگونه تلاشی دریغ ننمود.
مرحوم استاد بهره فرزند ارشد زنده یاد مولوی رحیم داد تیموری عالم ومفتی متبحرهرات و فرزند بی بی هاجر عارفهء کامل و شاعرهء فاضل و نواسه مولانا میر محمد یوسف قاضی القضات وقت هرات است که نسب شان به گوهر شاد بیگم و شاهرخ میرزای تیموری می رسد.
شادروان استاد بهره درسال ۱۲۷۷ خورشیدی در قریهء پهرهء ولسوالی گذره ولایت هرات دیده بجهان گشود و نزد پدر بزرگوارش و سایر علمای آنزمان به تحصیل علوم متداوله پرداخت و در سال ۱۲۹۹ خورشیدی با کسب درجه اول نمره گی از دارالمعلمین علوم دینی هرات فارغ گردید.
نخستین کار رسمی استاد بهره معاونیت معارف جدید دارالنصرت و مدیرمکتب شرافت هرات بود که طی حکمی از سوی مرحوم علامه صلاح الدین سلجوقی مقررگردید.
که پس از چند ماه سرپرستی امور معارف جدیدالتأسیس هرات نیز به ایشان محول گردید ، اما دشمنان فرهنگ ومعارف هرات با تبلیغات سؤ عرصه را بر استاد تنگ نموده و معلمین را بچه کافرکنک می خواندند.
اما مرحوم استاد بهره با مطالعه دقیق از اوضاع دست به یک اقدام بی سابقه زده و جهت تنویر افکار و اذهان عامه گردهمایی را در باغ میرزا خان هرات برگزار نمود و در حالیکه تعداد زیادی از بزرگان هرات را دعوت نموده بود با تحریر و نمایش نخستین نمایشنامه تعلیم جدید و قدیم هرات مؤفق شد توطئه دشمنان معارف را همانجا خنثی و هزاران دانش آموز را جذب مکاتب تازه تأسیس هرات نماید و برگ طلایی را در تاریخ معارف این خطه به ثبت برساند.
مرحوم استاد بهره که با این اقدام متبکرانه اش توانسته بود موانع بزرگی را از سر راه بردارد ، بصورت هفته وار نمایشات آموزندهء تیاترنوین را نیز در محوطه چهار باغ هرات برای عموم مردم بنمایش می گذشت که با استقبال گرم روبرو گردید.
پس از این مؤفقیت مرحوم استاد بهره مؤفق به کسب نخستین مدال تعلیمی امیر امان الله خان غازی گردید که همراه با تقدیر نامه ای بتاریخ اول قوس ۱۳۰۱ خورشیدی توسط مرحوم علامه صلاح الدین سلجوقی از کابل برای شان ارسال گردید. مرحوم بهره در سال ۱۳۰۲ خورشیدی مؤفق به تأسیس چند مکتب دیگر در هرات گردید که تعدادی زیادی شامل آن گردیدند ، اما با روی کار آمدن امیر حبیب الله خان کلکانی مرحوم استاد بهره بصفت یکی از بنیانگذاران معارف هرات دستگیر و در قلعه اختیارالدین هرات که محل نظارتخانه حکومتی بود زندانی گردید . اما با تصرف کابل توسط نادرخان از حبس رها گردیده و در سال ۱۳۰۹ خورشیدی از سوی مرحوم عبدالرحیم خان نایب سالار، نایب الحکومه هرات، بصفت نماینده امور خارجه در تورغندی هرات تقرر یافت.
مرحوم بهره از آغاز سال ۱۳۱۰ تا پایان سال ۱۳۱۵ خورشید بصفت معاون انجمن ادبی هرات و مسئول مجله ادبی تعیین گردید که در تمام شماره های مجلات ادبی هرات مقالات پژوهشی و اشعارش به نشر می رسید که توسط محترم خلیل الله افضلی نویسنده و پژوهشگر در قالب کتابی گردآوری شده است.
مرحوم استاد بهره نسبت آشنایی کامل به زبان عربی در سال ۱۳۱۳ خورشیدی بعنوان معلم کاروان حجاج هرات تعیین و ضمن انجام فریضه حج در آن سفر به سرایش صد سلام شریف در جوار روضه مطهر پیامبر عظیم الشأن اسلام توفیق حاصل نموده که پس از مولانا جامی دومین صد سلام زبان فارسی دری شناخته شده و در روزنامه معروف کشور مصر و در قسمت اخیر دلایل الخیرات کشور عربستان سعودی در آن زمان نیز به زیور چاپ آراسته گردید.
به اساس نوشته مولانا خستهِ مزاری ،عارف ، بیدل شناس و مؤرخ نامی کشور، صد سلام استاد بهره به درجه قبولیه روحانیت محمدی رسید که همه ساله تبرکآ در طی پنجاه سال متمادی در روزمولود شریف در مسجد جامع هرات توسط خود استاد قرائت گردیده است. مرحوم استاد بهره از سال ۱۳۱۵ خورشیدی تا سال ۱۳۲۱ بصفت سرمعلم مکتب جدیدالتأسیس رشدیه ، انصاری و آمر تفتیش معارف هرات صادقانه خدمت نمود و بخاطر ارادت کاملش نسبت به پیر هرات ۲۸ سال متواتر در مراسم ادبی عرفانی شب های جمعه نمکدان گازرگاه اشتراک و باشرح و تفسیر آثار عرفانی پیرهرات بر غنامندی آن مجالس پر فیض ادبی که با حضور بزرگان میادین علم وعرفان برگزار می گردید بیفزود و به بیان ناگفته هایی از فراز های کلامی پیرهرات توفیق حاصل نمود.
قابل یادآوری میباشد که مرحوم استاد بهره در طول دوران کاری اش مؤفق به کسب تقدیر نامه ها و مدال های از سوی والیان هرات ، وزرای کشور، محمد ظاهر شاه پادشاه وقت وهمچنین سردار محمد داؤد نخستین رئیس جمهور افغانستان گردید .
محترم دکتورحفیظ الله بصیر نویسنده و مؤرخ مقیم آلمان که در سال ۱۳۴۲ خورشیدی در همایش تجلیل از نهصدمین سال درگذشت پیر هرات اشتراک داشته است ، در کتابش می نویسد:
” استاد بهره یکی از سخنرانان پرجاذبه و قرائت کنندگان شعر شیوایش در روز نخست همایش پیر هرات بود. ”
از استاد بهره در بیش از ۵۳ کتاب که نویسندگان آنها استادان مشهور تاریخ و فرهنگ داخلی و خارجی اند بعنوان استاد سابقه دارو یکی از بنیانگذاران معارف و فرهنگ نوین هرات در عصر امانیه یاد شده است و فراز هایی از ابتکارات ماندگارش در آنها درج گردیده است .
استاد همچنین به نگارش و سرایش چهارده اثر شعر ونثر پژوهشی و ارشادی بزبان های فارسی دری ، پشتو وعربی توفیق حاصل نموده که رهنمای سعادت گزینه ی از چهارده اثرسودمند اوست .این اثر شامل بخشی از الهیات ، صد سلام ، غزلیات ، مخمسات ، لطایف انتقادی و اجتماعی ، اشعار میهنی ، نامه ها تقاریظی از بزرگان شعر و ادب چون علامه سلجوقی ، استاد خلیل الله خلیلی ، استاد نجف علی رهبر ، استاد حفیظ الله علیم ، استاد محمد خان نویدی ، استاد عبدالغیاث قاضی زاده ، استاد محمد سعید مشعل و استاد نطقی افضلی میباشد . (روان بزرگانی که از میان ما رفتند شاد وخشنود باد)
در صفحات اخیر کتاب رهنمای سعادت مطلبی تحت نام خواب حقیقت توجه خواننده را بخود جلب میکند که از زبان استاد بهره چنین بیان گردیده است:
” زمانی که مسئولیت مرستون هرات را عهده دار بودم ، تعدادی از دیوانگان و مجانین در آن نگهداری و حفاظت می شدند .یکی از دیوانگان که مسمی به دیوانهِ کابلی بود با ضرب سنگ ، استخوان سر گنگ برهنه را که همواره ملبس و آلوده بود می شکند. و بر اساس هدایت داکتر معالج باید بدن گنگ برهنه شسته و پاک میشد که متأسفانه همه محافظین پا بفرار گذاشتند. دراین اثنا وجدان بشری ام مرا واداشت تا خودم به شستشوی بدن آن دیوانهِ بی کس همت بگمارم. شب در عالم خواب متوجه می شوم که درب خانه ام کوبیده میشود وقتی درب را باز کردم ، سه نفر عرب چهل تار بسر درحالیکه بیرق بزرگ و سبز رنگی را بدست دارند برایم میگویند مایان خادمان روضه مطهر رسول خدا هستیم ، دیشب برای ما از طرف آن جناب امر شد تا بیرق فراز مرقدم را گرفته و به شهر هرات برای حاجی عبدالواحد بهره که خدمتکار امت بی کس و محتاج من است برسانید و بگویید که روحانیت مرا شاد وخرسند ساختید. ”
قابل یادآوری میباشد که بپاس خدمت ارزنده شادروان استاد بهره در عرصه معارف ، اوایل سال ۱۳۹۱ خورشیدی مکتب متوسطه استاد عبدالواحد بهره از سوی وزارت معارف وقت افغانستان تأسیس گردید.
همچنین همزمان با تجلیل از صد وبیستمین سال تولد استاد بهره و رونمایی کتاب رهنمای سعادت ، در سال ۱۳۹۸ خورشیدی فرهنگ سرای بزرگ استاد بهره نیزدر شهر هرات رسمآ گشایش یافت که اقدامی بود درخور تحسین و قابل قدر از سوی فرهنگیان خطهء هنرپرور و ادب خیز هرات باستان.
استاد بهره پس از یک عمر خدمت و تربیت بیش از چهل هزار تن از فرزندان این مرز وبوم و انجام خدمات صادقانه در پست های مختلف سرانجام در اواخر سال ۱۳۶۲ خورشیدی دار فانی را وداع و جامعه فرهنگی کشور را سوگوار ساخت که بدون شک جایش برای همیش خالی و درگذشت ایشان ضایعه جبران ناپذیری پنداشته می شود.
استاد بهره به پا س این موهبت بزرگ چنین سروده اند:
خدمتِ خلق
دایما لطف خداوند بود یارِ کسی
که گشاید به مروت گره از کارِ کسی
نشود سینه ات افگار ز آفات زمان
گرنهی مرهمی برسینه ی افگارِ کسی
دستی ازغیب رسد بهر کمک گاری تو
گر تو باشی ز ره لطف مددگار کسی
روح پاک نبوی از تو رضا مند شود
شاد سازی اگر از لطف دل زارِ کسی
طاعتی نیست پسندیده تر از خدمت خلق
دل بدست آر ومزن دست به آزارِ کسی
منابع : در تهیه معلومات فوق از ویدیوییکه بمناسبت گرامیداشت از یکصد و بیستمین سال تولد روان شاد استاد عبدالواحد بهره در سال ۲۰۱۹ میلادی ترتیب و تنظیم شده بود استفاده شده است.
خوشحالم که اینبار از شخصیت بی بدیل و فرهیخته هرات زنده یاد استاد عبدالواحد بهره یادی نمودیم ، روان شان شاد ویادشان گرامی باد.
باعرض حرمت
قیوم بشیر هروی