۲۴ ساعت

حکایت امیر بلخ و عاشق شدن دختر او ( از : الهی نامه شیخ فریدالدین عطار نیشابوری)

تاریخ نشر: دوشنبه ۱۷ ثور (اردیبهشت)  ۱۴۰۳ خورشیدی – ۶ می ۲۰۲۴ میلادی – ملبورن – آسترالیا .

بخش نخست :

حکایت امیر بلخ و عاشق شدن دختر او

از: الهی نامه “ شیخ فرید الدین عطار نیشابوری “

امیری  سخت عالی  رای  بودی

که در سر حدِّ  بلخش جای بودی

بعدل و داد  امیری  پاک دین بود

که حد  او  فلک را در زمین بود

بمردی  و  بلشکر  صعب  بودی

بنام   آن  کعبهٔ  دین  کعب  بودی

ز رایش فیض وفرشمس وقمررا

ز جودش  نام  و نان اهل هنر را

زعدلش میش و گرگ اندرحوالی

بهم  گرگ   آشتی   کردند  حالی

ز سهمش آب دریاها پر از جوش

شدی چون آتش اندر سنگ خاموش

ز زحمت  گر کهن  بودی  جهانی

ز خاطر  محو  کردی   در زمانی

ز قهرش  آتش  ار افسرده  بودی

چو  انگشتی  شدی  اندر  کبودی

ز  جاه  او  بلندی  مانده  در  چاه

چه می‌گویم جهت گم گشت ازان جاه

ز حلمش  کوه   بر  جای   ایستاده

زمین  بر  خاک    روئی   اوفتاده

ز خشمش  رفته آتش  با دلی تنگ

ولیکن  چشم  پر نم   در دل سنگ

ز تابش  برده  خورشید  فلک نور

جهان  را روشنی  بخشیده از دور

زجودش بحروکان تشویر خورده

گهر در صُلب  بحر و کان فشرده

ز لطفش برگِ  گل در یوزه کرده

ولیک از  شرم  او در   زیر  پرده

ز خُلقش  مشک  در   دُنیی  دمیده

ز دنیی   نیز   بر    عُقبی   رسیده

امیر  نیک  دل  را  یک  پسر بود

که در خوبی  بعالم  در  سَمَر بود

رخی  چون آفتابی  آن  پسر داشت

که کمتر بنده پیش  خود قمر داشت

نهاده   نام  حارث    شاه    او   را

کمر  بسته   چو  جوزا  ماه  او را

یکی   دختر   بپرده   بود   نیزش

که چون جان بود شیرین وعزیزش

بنام  آن  سیم  بر  زَین العرب بود

دل  آشوبی  و دلبندی  عجب  بود

جمالش مُلکِ خوبی درجهان داشت

بخوبی درجهان او بود کآن داشت

خرد  در  عشق  او  دیوانه  بودی

بخوبی   در  جهان   افسانه  بودی

کسی   کو  نام  او   بُردی   بجائی

شدی   هر   ذرّهٔ   یوسف    نمائی

مه  نَو  چون  بدیدی   ز   آسمانش

زدی چون مَشک زانو هر زمانش

اگر   پیشانیش    رضوان    بدیدی

بهشت  عدن   را    بی ‌شان  بدیدی

سر زلفش  چو  در  خاک  اوفتادی

ازو  پیچی   در    افلاک   اوفتادی

دو نرگس داشت نرگس دان ز بادام

چودو جادو دو زنگی بچّه  در دام

دو زنگی  بچّه  هر  یک  با کمانی

بتیر  انداختن   هر    جا  که  جانی

چو  تیر  غمزهٔ  او   زه  بره   کرد

دل   عشّاق   را    آماج   گه   کرد

شکر از لعل او طعمی دگر داشت

که لعلش ز هر دارودرشکر داشت

دهانش  درج   مروارید    تر  بود

که هریک گوهری تر زان دگربود

چو سی  دندان  او  مرجان  نمودی

نثار او   شدی  هر جان  که  بودی

لب  لعلش  که  جام   گوهری   بود

شرابش   از   زلال   کوثری   بود

فلک   گر  گوی   سیمینش   ندیدی

چو گوی بی سر و بُن  کی  دویدی

جمالش  را  صفت  گفتن  محالست

که از من آن صفت کردن  خیالست

بلطف   طبعِ   او    مردم    نبودی

که هر چیزی که  از مردم  شنودی

همه  در نظم   آوردی    بیک   دم

بپیوستی  چو   مروارید    در   هم

چنان در شعر گفتن خوش زبان بود

که گوئی از لبش طعمی در آن بود

پدر  پیوسته  دل  در  کارِ  اوداشت

بدلداری   بسی   تیمار    او  داشت

چو وقت  مرگ  پیش  آمد   پدر را

به پیش  خویش  بنشاند آن  پسر را

بدو  بسپرد   دختر   را  که   زنهار

ز  من   بپذیرش   و    تیمار  میدار

ز هر وجهی  که باید ساخت کارش

بساز  و  تازه   گردان   روزگارش

که  از  من  خواستندش  نام   داران

بسی   گردن   کشان   و  شهریاران

ندادم   من   بکس    گر   تو  توانی

که  شایسته  کسی   یابی   تو   دانی

گواه   این   سخن   کردم   خدا   را

پشولیده   مگردان    جان    ما    را

چو هر نوعی سخن پیش  پسر گفت

پذیرفت  آن  پسر هرچش  پدر گفت

بآخر  جانی  شیرین  زو   جدا   شد

ندانم   تا    چرا    آمد    چرا     شد

بسی زیر  و  زبر  آمد  چو  افلاک

که تا  پای  و سرش افکند در خاک

کمان   حق   ببازوی    بشر   نیست

کزین  آمد شدن کس  را  خبر نیست

که می‌داند که  بودن  تا  بکی داشت

کسی کآمد  چرا  رفتن  ز پَی داشت

پدر    چون    شد     بایوان    الهی

پسر   بنشست   در   دیوان    شاهی

بعدل  و داد  کردن  در جهان  تافت

جهان  از  وی  دم  نوشیروان یافت

رعیّت  را  و  لشکر  را   دِرَم   داد

بسی  سالار  را  کوس   و  عَلَم  داد

بسی  سودا  زهر مغزی  برون کرد

بسی   بیدادگر   را  سرنگون   کرد

بخوبی   و   بناز   و    نیک    نامی

چو جان می‌داشت خواهر را گرامی

کنون  بشنو که  این  گردنده   پرگار

ز  بهر  او  چه   بازی   کرد  برکار

غلامی   بود     حارث    را   یگانه

که   او    بودی     نگهدار    خزانه

بنام  آن   ماه  وش    بکتاش   بودی

ندانم    تا   کسی     همتاش    بودی

بخوبی    در  جهان    اعجوبهٔ   بود

غم   عشقش   عجب   منصوبهٔ  بود

مَثَل     بودی      بزیبائی    جمالش

همه   عالم   طلب    گار    وصالش

اگر   عکس   رخش  گشتی    پدیدار

بجنبش   آمدی   صورت    ز  دیوار

چو زلف  هندوش  در  کین  نشستی

چو جعد  زنگیان  در  چین  نشستی

چو زلفش سر کشان را بنده می‌داشت

چنان  نقدی  ز پس افکنده می ‌داشت

چو   دو  ابروش   پیوسته   به   آمد

کمانی   بود    کاوّل   در  زه    آمد

غنیمی  چرب  چشم  او   ازان   بود

که  با  بادام   نقدش   در میان    بود

صف مژگانش صف کردی  شکسته

بزخم   تیر   باران     از  دو  رَسته

دهانی  داشت   همچون   لعل  سفته

درو     سی    دُرّ    ناسفته     نهفته

یکی   گر   سفته   شد  لعل  دهانش

نبود  آن     جز    بالماس    زبانش

لبش  خط   داده  عمر  جاودان   را

که آن  لب  بود آب  خضر جان  را

ز   دندانش   توان   کردن   روایت

که  در یک  میم  دارد  سی دو آیت

چو  یوسف   بود  گوئی  در  نکوئی

خود  از گوی  زنخدانش  چه  گوئی

ز  گویش   تا   بکی   بیهوش   باشم

چو  در  گوی  آمدم   خاموش   باشم

به    پیش   قصر   باغی  بود  عالی

بهشتی    نقد    او   را   در   حوالی

همه شب  می ‌نخفت  از عشق   بلبل

طریق  خارکش   می‌ گفت   با   گل

گل از غنچه  بصد غنج  و  بصد ناز

شکر   خنده   بسی   می‌  کرد   آغاز

چنان  آمد  که  طفلی  مانده در خون

گل  سرخ   از  قماط   سبز   بیرون

صبا   همچون    زلیخا   در   دویده

چو  یوسف  گل  ازو   دامن   دریده

چو  بادی  خضر  بر صحرا  گذشته

خضر  بگذشته  صحرا  سبز  گشته

شهاب  و  برق  را  گشته  سنان  تیز

ز باران  ابر  کرده  صد  عنان  ریز

کشیده  دست  بر  هم   سبزه‌  زاران

ولی  آن  دست   پر  گوهر  ز باران

بنفشه   سر   بخدمت    پیش   کرده

ولیکن   پای   بوس   خویش   کرده

بیک  ره  ارغوان  آغشته  در خون

بخون  ریز  آمده  بر خویش  بیرون

بدست   آورده   نرگس  جامِ  زر را

ز باران  خورده شیر چون شکر را

سر   لاله    چو   در   پای   اوفتاده

کلاهش   با    کمر   جای    اوفتاده

هزاران   یوسف   از گلشن   رسیده

ز   کنعان    بوی    پیراهن    شنیده

همه   مرغان    در افکنده  خروشی

ز جانان  بی   نوا   نامانده    گوشی

بوقت   صبحگاهی    بادِ     مشکین

چو سوهان  کرده  روی آب  پُرچین

مگر   افراسیاب   آب    زره   یافت

که آب از  باد   نوروزی  زره یافت

ز هر سو  کوثری  دیگر  روان بود

که آب  خضر  کمتر  رشح  آن  بود

ز   پیش  باغ    طاقی    تا   بکیوان

نهاده   تخت   حارث    پیش   ایوان

شه  حارث  چو خورشیدی  خجسته

سلیمان   وار  در    پیشان    نشسته

چو  جوزا  در  کمر  دست  غلامان

ببالا   هر   یکی   سروی   خرامان

ستاده   صف   زده   ترکان سرکش

بخدمت کرده  هر یک  دست درکش

ندیمانِ      سرافرازِ      نکو    رای

بخدمت   چشم  ها  افکنده    بر  پای

شریفانِ    همه     عالم      وضیعش

نظام    عالم    از     رای    رفیعش

ز   بیداری  بختش   فتنه  در خواب

ز بیم   خشمش  آتش  چشم   پر  آب

زحل کین، مشتری وش ، ماه طلعت

عطارد  قدر  و هم  خورشید  رفعت

مگر    بر  بام   آمد     دخترِ   کعب

شکوه  جشن در چشم  آمدش  صعب

چو  لختی  کرد  هر   سوئی  نظاره

بدید    آخر    رخ    آن    ماه   پاره

چو  روی  و عارض  بکتاش را دید

چو  سروی   در قبا  بالاش  را  دید

جهان     حسن     وقف    چهرهٔ   او

همه  خوبی   چو   یوسف   بهرهٔ  او

بساقی   پیش  شاه   استاده  بر  جای

سر   زلفش   دراز    افتاده   بر پای

ز  مستی  روی  چون   گلنار  کرده

مژه  در   چشمِ   عاشق   خار کرده

شکر   از   چشمهٔ   نوشین    فشانده

عرق  از  ماه   بر  پروین    فشانده

گهی  سرمست   می‌  دادی   شرابی

گهی  بنواختی  خوش  خوش  ربابی

گهی  برداشتی   چون    بلبل    آواز

گهی  چون  گل  گرفتی شیوه  و  ناز

بدان  خوبی  چو  دختر  روی  اودید

دل  خود وقف یک  یک  موی اودید

درآمد   آتشی    از   عشق    زودش

بغارت   برد   کلّی   هر چه   بودش

چنان  آن  آتشش  در  جان  اثر  کرد

که   آن  آتش   تنش  را  بیخبر  کرد

دلش  عاشق  شد و جان   متّهم گشت

ز سر  تا  پا  وجود   او  عدم  گشت

زدو نرگس چو ابری خون فشان کرد

بیک ساعت بسی طوفان   روان کرد

چنان  برکند  عشق   او    ز   بیخش

که  کلّی  کرد   گوئی    چار   میخش

چنان  از  یک  نظر  در   دام  او شد

که شب  خواب  و بروز آرام  او شد

چنان  بیچاره  شد  از  چاره  ساز  او

که می‌ نشناخت  سر از   پای  باز او

همه شب خون فشان و نوحه گر بود

چو شمعش هر نفس سوزی دگر بود

ز بس  آتش  که  در  جان  وی  افتاد

چو آتش  شد از ان  سر  از  پی افتاد

علی  الجمله  ز  دست   رنج  و تیمار

چنان   ماهی   بسالی    گشت   بیمار

طبیب آورد حارث ،  سود کی داشت

که آن بت درد بی درمان ز پی داشت

چنان   دردی    کجا   درمان   پذیرد

که جان درمان  هم  از  جانان  پذیرد

درون   پرده   دختر     دایهٔ    داشت

که در  حیلت  گری   سرمایهٔ  داشت

بصد حیلت ازان مهروی  درخواست

که ای دختر چه  افتادت  بگو راست

نمی‌ آمد    مقرّ     البتّه     آن     ماه

بآخر   هم    زبان    بگشاد     ناگاه

که  من  بکتاش  ر ا دیدم  فلان روز

بزلف  و  چهره  جانسوز  و  دلفروز

چو  سرمستی   ربابی   داشت  در بر

من از وی چون ربابی   دست بر سر

بزخم زخمه در راهی که او خواست

مخالف را  بقولی  کرد  رگ  راست

مُخالف   راست     گر   نبوَد   بعالم

در  آن   پرده    بسازد    زیر   بامم

دل  من  چون  مخالف  شد چه سازم

نیامد    راست    این    پرده   نوازم

کنون     سرگشتهٔ       آفاق     گشتم

که  ز   اهل   پردهٔ    عشاق    گشتم

چو  بشنودم  از ان  سرکش سرودی

ز  چشمم   ساختم   بر پرده   رودی

چنان   عشقش   مرا بی‌ خویش آورد

که   صد  ساله  غمم  در  پیش  آورد

چنان   زلفش   پریشان    کرد   حالم

که    آمد    ملک    جمعیت    زوالم

چنانم    حلقهٔ    زلفش    کمر   بست

که دل خون گشت تا همچون جگربست

چنین   بیمار   و   سرگردان   از انم

که  می‌ دانم  که    قدرش   می‌ ندانم

بخوبی  کس  چو  بکتاش   آن  ندارد

که  کس  زو   خوبتر   امکان  ندارد

سخن چون می‌توان زان سروبن گفت

چرا باید  ز  دیگر  کس   سخن   گفت

چرا باید ز  دیگر  کس   سخن   گفت

چو   پیشانی    او    میدانِ   سیمست

گر از زلفش کنم چوگان  چه  بیمست

درآن میدان  بدان  سرگشته  چوگانش

بخواهم   برد   گوئی   از   زنخدانش

اگر  از   زلف   چوگان   می‌کند   او

سرم  چون  گوی  گردان  می‌  کند او

اگر     رویش        بتابد      آشکاره

شود    هر   ذرّهٔ    صد    ماه    پاره

هلال   عارضش   چون هاله انداخت

مه  نو  از  غمش  در   ناله   انداخت

چو   زلفش   دلربائی   حلقه ‌ور   شد

بهر یک  حلقه  صد  جان در کمر شد

سوادی   یافت   مردم     نرگس    او

ازان   شد   معتکلف   در  مجلس  او

چو    تیر   غمزهٔ    او   کارگر   شد

ز سهمش رمح و زو پین در کمر شد

خطی   دارد   بدان   سی  پاره دندان

بخون   من   لبش   ز  آنست   خندان

صدف    را    دید    آن   دُرّ  یتیمش

بدندان   باز   ماند   از  دُرج  سیمش

دهانش     پستهٔ     تنگست     خندان

که   آن    را   کعبتین    افتاد   دندان

چو صبح  ار خنده   آرد   در  تباشیر

مزاج    استخوان      گیرد    طباشیر

لبش  را  صد  هزاران  بنده  بیشست

که  او از آبِ  حیوان  زنده   بیشست

خط    سبزش      محقّق    اوفتادست

ز   خطّ   نسخ     مطلق    اوفتادست

جهان   زیر    نگین    دارد    لب  او

فلک  در  زیر  زین  سی  کوکب   او

ز   سیبش   بر    بِهی   کردم   روانه

ازین    شکل    صنوبر    نار    دانه

چو آزادیم   از ان   سرو سهی نیست

بهی  شد  رویم   و روی  بهی  نیست

کنون  ای  دایه  برخیز  و  روان  شو

میان  این  دو   دلبر   در   میان   شو

برو   این   قصّه   با  او  در میان نه

اساس  عشق  این   دو   مهربان   نه

بگوی  این  رازش  و گر خشم  گیرد

بصد   جانش    دلم   بر  چشم   گیرد

کنون  بنشان  بهم  ما  هر دو  تن  را

کزان نبوَد  خبر یک  مرد  و  زن را

بگفت  این   و  یکی   نامه   ادا  کرد

بخون   دل   نکو   نامی   رها   کرد:

الا    ای     غائب     حاضر   کجائی

به    پیش    من    نهٔ     آخر   کجائی

دو  چشمم   روشنائی   از   تو   دارد

دلم    نیز    آشنائی    از    تو    دارد

بیا  و  چشم  و دل   را   میهمان   کن

وگرنه  تیغ  گیر  و  قصد   جان   کن

بنقد    از     نعمت      ملک   جهانی

نمی‌ بینم    کنون    جز    نیم    جانی

چرا   این    نیم   جان   در  تو  نبازم

که  بی  تو  من  ز صد جان بی نیازم

دلم     بُردی   وگر    بودی    هزارم

نبودی   جز   فشاندن   بر   تو   کارم

ز تو  یک  لحظه  دل  زان   برنگیرم

که   من  هرگز   دل از جان برنگیرم

غم  عشق  تو  در جان   می‌ نهم   من

سر  از  تو   در   بیابان  می‌ نهم  من

چو بی رویت نه  دل  ماند  و نه  دینم

چرا    سرگشته      میداری     چنینم

منم   بی  روی   تو  روئی  چو دینار

ز عشق    روی    تو  روئی   بدیوار

ترا   دیدم     که      همتائی     ندیدم

نظیرت    سر    و    بالائی     ندیدم

اگر    آئی       بدستم     باز    رستم

وگرنه   می‌ روم   هر جا   که  هستم

بهر     انگشت     درگیرم    چراغی

ترا  می‌ جویم  از هر  دشت  و باغی

اگر   پیشم     چو  شمع   آئی   پدیدار

وگرنه   چون   چراغم   مرده   انگار

نوشت  این  نامه    و  بنگاشت  آنگاه

یکی  صورت  ز نقش  خویش آن ماه

بدایه   داد     تا    دایه     روان    شد

بر  آن  ماه     روی     مهربان    شد

چو  نقش  او  بدید  و  شعر  بر خواند

ز  لطف  طبع  و نقش  او عجب  ماند

بیک  ساعت  دل از دستش  برون شد

چو عشق آمد  دل  او  بحر  خون  شد

نهنگ  عشق  در حالش  ز بون  کرد

برای  خود  دلش  دریای  خون  کرد

چنان  بی  روی  او  روی  جهان دید

که  گفتی  نه  زمین    نه   آسمان  دید

چو گوئی  بی سر و بی  پای  مضطر

کُله  در  پای   کرد   و  کفش  بر  سر

بدایه   گفت  برخیز   ای   نکو  گوی

بر آن  بت  رَو  و از من  بدو  گوی:

ندارم     دیدهٔ      روی     تو    دیدن

ندارم    صبر    بی    تو      آرمیدن

مرا   اکنون   چه   باید  کرد   بی  تو

که  نتوان  برد  چندین   درد  بی   تو

چو   زلف    تو   دریده    پرده‌ام  من

که بر   روی  تو  عشق  آورده‌ام  من

ازان   زلف  توام  زیر   و  زبر کرد

که با  زلف  تو عمرم سر به سر کرد

ترا  نادیده  در  جان    چون   نشستی

دلم  برخاست  تا  در   خون   نشستی

چو  تو   در  جان   من   پنهانی   آخر

چرا     تشنه     بخون     جانی   آخر

چو صبحم   دم   مده ای  ماه  در میغ

مکش  چون  آفتاب  از  سرکشی  تیغ

اگر   روشن    کنی    چشمم    بدیدار

بصد   جانت    توانم     شد    خریدار

نمیرم     در    غمت     ای   زندگانی

اگر   دریابیم   ،    باقی     تو    دانی

روان   شد   دایه   تا  نزدیک  آن  ماه

ز  عشق   آن    غلامش    کرد    آگاه

که   او  از  تو  بسی  عاشق  تر  افتاد

که   از    گرمی   او   آتش   در  افتاد

اگر   گردد    دلت    از  عشقش   آگاه

دلت   زو  درد  عشق    آموزد   آنگاه

دل    دختر     بغایت     شادمان    شد

ز شادی   اشک  بر  رویش  روان شد

نمی‌  دانست     کاری     آن    دلفروز

بجز  بیت  و غزل  گفتن  شب  و روز

روان  می‌ گفت  شعر   و   می‌ فرستاد

بخوانده   بود    آن   گفتی    بر   استاد

غلام   آنگه  بهر  شعری  که  خواندی

شدی  عاشق  تر   و   حیران   بماندی

برین  چون  مدّتی  بگذشت  یک  روز

بدهلیزی   برون    شد    آن    دلفروز

بدیدش   ناگهی   بکتاش   و   بشناخت

که عمری عشق با  نقش  رخش باخت

گرفتش   دامن   و  دختر    بر  آشفت

بر افشاند   آستین    آنگه     بدو   گفت

که هان ای  بی ادب  این چه دلیریست

تو  روباهی  ترا  چه  جای   شیریست

که  باشی  تو   که  گیری    دامن   من

که   ترسد    سایه    از    پیرامن   من

غلامش  گفت  ای  من    خاک   کویت

چو  می‌ داری  ز من   پوشیده   رویت

چرا   شعرم   فرستادی   شب   و روز

دلم   بردی     بدان     نقش     دلفروز

چو   در   اول    مرا    دیوانه   کردی

چرا    در    آخرم      بیگانه     کردی

جوابش    داد   آن   سیمین   بر   آنگاه

که   یک    ذرّه   نهٔ   زین   راز   آگاه

مرا    در   سینه    کاری     اوفتادست

ولیکن    بر   تو   آن  کارم   گشادست

چنین   کاری  چه  جای صد غلامست

بتو   دادم    برون  ،   اینت   تمامست

ترا   آن    بس    نباشد     در    زمانه

که  تو  این    کار   را   باشی   بهانه؟

اساسی   کوژ    بنهادی    درین    راز

بشهوه    بازی    افتادی     ازین    باز

بگفت   این   وز   پیش    او   بدر  شد

بصد   دل   آن   غلامش  فتنه  تر  شد

ز   لفظ    بو   سعید       مهنه     دیدم

که  او    گفتست :    من    آنجا رسیدم

بپرسیدم    ز      حال     دختر   کعب

که عارف  گشته بود او عارفی صعب

چنین گفت  او  که  معلومم   چنان  شد

که آن  شعری  که بر لفظش  روان شد

ز  سوز     عشق    معشوق    مجازی

بنگشاید    چنان       شعری      ببازی

نداشت   آن   شعر   با   مخلوق  کاری

که   او  را   بود   با  حق   روزگاری

کمالی     بود    در      معنی    تمامش

بهانه   بود   در    راه     آن    غلامش

بآخر   دختر   عاشق     در   آن   سوز

بزاری شعر می‌ گفتی    شب   و   روز

مگر  می گشت   روزی   در  چمن ها

خوشی   می‌  خواند   این   اشعار تنها :

الا   ای   باد      شبگیری     گذر   کن

ز من  آن   ترک    یغما  را   خبر  کن

بگو   کز    تشنگی     خوابم     ببردی

ببردی       آبم      و      آبم      ببردی

ادامه دارد ….