۲۴ ساعت

تعلیق و تحشی بر تکملهء مولانا عبدالغفور لاری

تاریخ نشر : سه شنبه ۲  اسد ( مرداد ) ۱۴۰۳  خورشیدی – ۲۳ جولای ۲۰۲۴  میلادی – ملبورن – استرالیا

الهی  غنچهء   امید  بکشای

گلی از روضهء جاوید بنمای

« جامی »

فصل دوم :

تعلیق و تحشی بر تکملهء مولانا عبدالغفور لاری

به تصحیح و مقابله و تحشیهء بشیر هروی

بخش  یازدهم:

از تحقیقات اهل فضل چنین بر می آید که دفتر اول بنام سلطان حسین بایقرا مصدر شده است درحدود (۸۷۳ – ۸۷۷) سروده شده باشد ودفتر دوم که ایضآ بنام شهریار مذکور در سال (۸۹۰۰) سروده شده و دفتر سوم که بنام سلطان بایزید دوم (۸۸۶ – ۹۱۸) پادشاه عثمانی سروده شده بعد از سنه مذکور ترتیب داده شده است .

مثنوی سلسله الذهب هم بصورت جداگانه در هند و هم در ضمن مجموعهء هفت اورنگ در ایران و تاشکند بطبع رسیده است ولی طبع ایران آن که ناشر آن شاغلی مدرس گیلانی است پر از اغلاط گوناگون و نمونه ایست از بی دقتی و بی ذوقی ناشر آن .

ص ۳۹ – سلامان و ابسال : این مثنوی که ببحر رمل سروده شده و شمارهء ابیات آن در حدود (۱۲۰۰) بیت است بنام سلطان یعقوب از سلسلهء ترکمانان آق قویونلو که از (۸۸۴ تا ۸۹۶) در آذربایجان فرمانروائی داشته است سروده شده و موضوع آن یک داستان فلسفی راجع به شاهزادهء یونانی موسوم به سلامان و دایهء وی که ابسال نام داشته است میباشد و اشخاص مؤثر داستان مذکور یکی شاه یونان است که پدر سلامان میباشد و دیگری مردی حکیم که بیاری شاه می شتابد و فرزند او را از قید عشقی که در نظر شاه بی تناسب می نموده است نجات می بخشد.

داستان سلامان و ابسال در آثار ابن سینا و خواجه نصیر الدین طوسی بصور دیگر روایت شده که البته دانشمندان مذکور نیز از ذکر آن تمثیلات فلسفی را منظور داشته اند و برای اطلاع بر اصل و ریشهء داستان مزبور مطالعهء نوشته های استاد صلاح الدین سلجوقی در افکار شاعر و مقالهء استاد عباس احمد مصری که ترجمهء آن در مجله مهر سال ۸ منتشر شده و مقدمهء مرحوم رشید یاسمی بر سلامان وابسال چاپ تهران و مقالهء شاغلی علی اصغر حکمت تحت عنوان فتیز جرالد و جامی ، بسیار مقید و سود بخش است.

داستان سلامان وابسال را گذشته از چاپهای ایران و تاشکند در سال (۱۸۵۰ مسیحی) فوریز فالکونر طبع و نشر نموده و در سال ۱۸۵۶ به انگلیسی ترجمه گشته است و این طبع مشتمل است بر ۱۱۳۱ بیت و یک ترجمهء دیگر به نثر انگلیسی و بطور خلاصه بقلم نویسندهء معروف او وارد فیتز جرالد در لندن بسال ۱۸۵۶ مسیحی انتشار یافته است . (۱)

ص ۳۹ – تحفه الاحرار : این مثنوی که در بحر سریع و بشیوهء مخزن الاسرار نظامی گنجوی سروده شده بنام خناجه ناصر الدین عبیدالله معروف به خواجهء احرار در سال (۸۸۶) بنظم آمده و ابیات آن در حدود ۱۷۰۰ بیت است .

بگفتهء او وارد براون ، این مثنوی را نیز فوریز فالکونر سابق الذکر در سال ۱۸۴۸ مسیحی بچاپ رسانیده است و البته این چاپ غیر از چاپهای است که در ضمن هفت اورنگ از کتاب مزبور بعمل آمده است .

ص ۳۹ – سبحه الابرار : مثنوی شیرین و شیوائی است در بحر رمل مسدس مقصود مخبون شامل چهل عقد در مطالب اخلاقی و سیر و سلوک که مولانا آنرا بنام سلطان حسین بایقرا در سال ۸۸۷ نظم کرده و ابیات آن در حدود (۳۲۰۰) بیت است .

مثنوی مذکور گذشته از اینکه در ضمن هفت اورنگ دبار چاپ شده است در هند و ایران بصورت جداگانه نیز رسیده است .

ص ۳۹ – یوسف  و زلیخا : یکی از لطیفترین و زیباترین آثار مولانا است که در بحر هزج مسدس محذوف سروده شده و مایهء اصلی آن را از قرآن کریم از سوره ای که بنام حضرت یوسف پسر حضرت یعقوب نبی علیهما السلام نامیده شده گرفته و از گفتار مفسران و مؤرخان نیز استفاده کرده و بیاری قریحهء تابناک و طبع توانای خودیکی از بهترین داستانهای مذهبی را که چاشنی عشق نیز دارد بوجود آورده است .

مولانا درین مثنوی از سلطان عصر ( سلطان حسین بایقرا) و پیر طریقت خود یعنی خواجه ناصر الدین عبیدالله احرار ووزیر نامی آن عهد ( امیر علیشیر) یاد کرده و تاریخ سرودن مثنوی مذکور چنانکه در حواشی ص ۱۲ یاد شد ۸۸۸ هجری است . مثنوی یوسف و زلیخا را روز نزویک در سال۱۸۲۴ مسیحی شعر آلمانی ترجمه و در ویانا طبع نموده است و ترجمهء انگلیسی آن بقلم آر ، تی ، اچ ، گریفیت در لندن بسال ۱۸۸۸ مسیحی و ترجمه خیلی  متوسط دیگری باز در لندن بقلم (۲) ، روجرز در سال ۱۸۹۲ مسیحی طبع و انتشار یافته است و در هند بصورت جداگانه چندین بار و همچنان در ایران و تاشکند همراه با دیگر مثنویهای هفت اورنگ چاپ شده است .

ص ۳۹ – لیلی و مجنون : مثنوی لیلی و مجنون  بسبک و روشن لیلی و مجنون نظامی و امیر خسرو دهلوی و مکتبی شیرازی در همان وزن و بحر بسال ۸۸۹ سروده شده و شمارهء ابیات آن ۳۸۶۰ – بیت است که در مدت چهار ماه با اندکی کمتر از آن سروده شده است . موضوع آن حکایت دلبتاختگی مجنون عامری بر لیلی دختر سعد است و مولانا درین کتاب نیز از پیر طریقت خود و سلطان زمان کرده است .

  ادامه دارد …

———————————————————————————————————————————————————————————————-

پاورقی ها :

۱ – از سعدی تا جامی ص ۵۷۶ .

۲ – از سعدی تا جامی ص ۵۷۶ .