به یاد امیر کشور خط ( یادی از زنده یاد استاد محمد علی عطار هروی)
( هفدهمین سال نشراتی )
تاریخ نشر : سه شنبه ۱۴ حوت ( اسفند ) ۱۴۰۳ خورشیدی – ۴ مارچ ۲۰۲۵ میلادی – ملبورن – استرالیا
به یادبود از سی ودومین سال درگذشت
زنده یاد استاد محمد علی عطار هروی
(۱۲۸۸ – ۱۳۷۱ خورشیدی)
رفیع اصیل یوسفی
بخش نخست :
حافظ سخن بگوی که بر صفحه جهان
این نقش ماند از قلمت یادگار عمر
اهل علم وایمان بواسطه منزلتی که خط خوشنویسی بدانش ، هنر و فرهنگبخشیده گفته اند :
«( الخط نصف العلم)»
بر این اساس بیش از دوهزار سال است که خط – نقاشی – خوشنویسی با شعر، قالی ومعماری در سرزمین ما در آمیخته وسنت خطاطی هرات حتا در صنعت ابریشم بافی نیز سابقه ی دیرینه دارد.
هنر کهن شرقی در قلب قاره ی آسیا – با اهداف معنوی پس از استقرار آیین آسمانی اسلام در مرکز خراسان به اوج بالندگی انسانی ، هنری و اجتماعی انجامید .
در گلستان معطر و مهر آفرین هنر خوشنویسی شاهد شکوفا شدن چهره های تابناک و ماندگار ی در طول تاریخ گذشته خود وسراسر حوزه بزرگ پارسی زبانان از چین وهند تا سیحون وجیحون وانتهای ایران بزرگ تا روم ، شام ، قونئه ، آندلس و هرزگوین هستیم.
درین میدان مرد آفرین و هنر خیز یکی از درخشان ترین اساتید مکتب خوشنویسی معاصر افغانستان ، مرحوم استاد محمد علی عطار آخند هرویست.
او یکی از نوابغ هنر و رجل برجسته ومحبوب فرهنگی هنری و علمی کشور ما بود !
(تولد ۱۲۸۸ خورشیدی/ وفات ۱۳۷۱ ش﴾
اینک در آستانه سی ودومین سالروز در گذشت آن هنرمند بی بدیل دوران و به تقاضای بیشمار دوستان و علاقمندان هنرش ، نگاهی داریم به زندگی نامه و کارنامه ی آن پیر فرزانه با دعا و نیایشی خلوصانه به روح پاکش درین ماه عارفانه.
تو خفته ونشد عشق را کرانه پدید ،،،،
یکصد و هجده سال قبل محمد علی عطار هروی/ ابن حاج محمد اسماعیل در تابستان ۱۳۲۸ هجری قمری – ۱۲۸۸ شمسی در یکی از کهن‌ترین بلاد باستانی واریایی پاروپامیزاد هریوا – در محله خواجه عبدالله مصر ، متولد شد.
هنگامی که ده سال داشت آخند ملا محمد رحیم ، مقدم این نو جوان شیفته هنر را به مکتب خانه و کاشانه ی نگارش خط خوش آمد گفت. بعد از چندی آخند ملأ محمد حسن ،یورغه، در تربیت اوکوشید ودر حالی مدرسه اش را ترک گفت که خطی توانمند یافت.
آنگاه که پدر که نوعی دلبستگی و وابستگی به هنر – در ضمیر فرزندش احساس کرد ( جنگ هنری) مجموعه ای از قطعات کهن خطی و آثار بجای مانده از مکتب هنری هرات را خریداری و عوالم جوانی او در موانستی از جنگ های هنری وتمرین مکرر آثار آنان گذشت.
زمانه از ؤرق گل ، مثال روی توست :
آنگاه که حاجی اسماعیل – احساس و اراده و علاقه ی فرزندش را در پیشبرد هنر دریافت اورا نزد ملأ محمد صدیق نیازی از اعلم خط شناسان و نگارش گران مکتب هنری هرات برد تا آموزش دهد.
استاد محمد علی عطار با همان لحن معصومانه ، هماره آن روز را بخاطر داشت و نخستین سرمشقی که استاد داد؛
«( انا مدینه العلم و علی بابها)»
عطار نزد استاد صدیق نیازی تجربه های معلم فرهیخته اش را بفراست بیشتری دریافت وبا دریای هنر ،، کوفی نویسی ،، در پیشینه تاریخی آن آشنا شد و تجربه های آموزشی اورا بدل سپرد.
عطار در عین زمان با علاقه و استعداد فطری توانست که با زوایایی اضلاع هندسی در هنر شرقی آشنا و ضمن آموزش خطوط با هنر تذهیب و اسلیمی و ترصیع انس بیشتری بگیرد.
این روند در تکامل سبک و سیر هنری عطار تا به الحال در کسی دیگر دیده نشده است، زیرا نقش دلسوزانه و مدبرانه استاد ،، نیازی ،، در پیشرفت هنری دوره های جوانی او ماندگار ماند.
بعد از وفات ملا محمد صدیق ـ و با ارشاد پدر با شیخ محمد رضا خراسانی که در کابل به ،، شیخ طوسی ،، مشهور بود و هنرمندی نهایت متبحر در خطوط کوفی ، عربی و پارسی باستان بود آشنا و محضر علمی اورا گرامی داشت.
آخند محمد رضا خراسانی در عین زمان آوازه ، تسلط و تجربه در نگارش و نگارگری داشت و به عنوان متخصص شناخت مسکوکات در موزیم کابلستان کار و فعالیت داشت.
او ضمن انتقال دانسته ها و تجاربش به عطار در امتداد سیر رویش وتکاملی خط در دربار ها ، روند مادی اقتصاد ها، و پیشنه نقاشی و خوشنویسی روی سکه ها – کتب – معابد – و دیوان ودفتر های باقی مانده از عهد عتیق آموزش وتعلم ویژه برای این کار آزموده ی دنیای هنر ، اندیشه و تفکر معنوی داد.
معقلی – کوفی و ثلث
عطار به خوشنویسی در جامعه ما منزلتی جاودانه ومانا بخشید و آن را از حصار اشرافیت دربار ها بیرون آورد!
یادم هست که خانه ما در حوالی خانه ی استاد عطار بود و «( میر آب محل)» روزی از استاد عطار تقاضا می کند جهت تبرک فضای خانه اش استاد برایش قطعه ی بنویسد !
دکان داری که شاهد این واقعه بوده به استاد عطار می گوید ، میرآب که سواد ندارد که شما بخواهید قلمی بنگارید ؟ استاد عطار می گوید ذوق او قابل قیاس با شوق تو در ،، دکانداری ،، نیست و او حتما به فرزندان و اهل خانواده و اجتماع خود روح هنر را بزرگ خواهد داشت. )
خط عطار چنان حیرت انگیز است که هرکس با یک بار نگاه کردن – نمی تواند احساس تحسین خود را کتمان کند حتا اگر بی سواد و بی دانش هنری باشد.
او بین زوال و جلال مجدد این هنر ، تالی خواجه روح الله میرک ، علی رضا عباسی و میر علی هرویست…..
خوشا که دکه ی شبنم فروش فروزان باشد
در پایان می خواهم بطور گذرآ و فشرده کارنامه هنری ،،، عطار ،،، را دو بخش بررسی و امید است دوستان از تصدیع وقت و حوصله خسته نباشند.
در سالهای ۱۳۳۲ شمسی یعنی هفتاد سال قبل مر حوم عبدالله خان ملکیار که بهرات والی مقرر گشت – هیتی از هنرمندان پیشکسوت ، معماران و تاریخ پژوهان را بشمول ملأ عبدالله مهربان ، استاد فکری سلجوقی ، استاد خلیل الله خلیلی ، استاد محمد علی عطار ، استاد حاج اسماعیل بنایی ،،معمار،، استاد میر آقا حسینی ، استاد محمد سعید مشعل غوری ، استاد میر غلام رضا مایل هروی ، محمد حسین نقشه چی ،، ایرانی،، و غلام حیدر مقرنس کار را موظف میدارد تا در حفظ ، مرمت ، بازسازی مجدد و توسعه فضاهای فرهنگی ، هنری ، بومی و باستانی هرات دست بکار شده و خوش بختانه آنچه از آن زحمات وتلاش های ارزنده که بجای مانده ، امروزه هم قابلیت استناد و تفکر و عنایت بگذشته هنری شهر ما می تواند باشد
ادامه دارد …
جناب آقای اصیل یوسفی عزیز ضمن عرض سپاس و امتنان از مطلب زیبای تان در مورد زنده یاد استاد محمد علی عطار هروی ، روان آن مرد بزرگ و هنرمند فرهیخته و بزرگوار خطه هنرپرور هرات را شاد وخشنود می طلبم.
باعرض حرمت
قیوم بشیر هروی