۲۴ ساعت

نـمـاز اســتـخاره

 تاریخ نشر یکشنبه ۲۵ می ۲۰۱۴ هالند

محترم الحاج امــیـن الـدیــن» سعـیـدی – سعید افـغــانی«

نـمـاز اســتـخاره

تتبع ونگـارش :

الحاج امــیـن الـدیــن» سعـیـدی – سعید افـغــانی«

مدیـــر مطـالعات سـتراتیژیک افغان و ومسول مرکر کلتوری دحق لاره – جرمنی

استخاره به معنی خواستار رهنمای شدن از پروردگار با عظمت  است در رابطه به عمل کردن بر یکی از دوتصمیم شرعی و حلال .  طوریکه میگویند « ما خاب من استخار و ما ندم من استشار » ، یعنی: « کسی که استخاره میکند زیان نمیبیند و کسی که مشورت میکند پشیمان نمیشود ».

طوریکه که گفتیم  نماز استخاره مربوط میشود به موضوعات مباح ( مجاز ) و مستحب (تشویق شده و یا پسندیده)، ،که انسان نمیداند که بر کدام یک از آنها خیر او بیشتر است.
استخاره برای هر مسلمانی مقدور است. و می توان در همه امور کوچک و بزرگ استخاره نمود چه بسا مسئله‎ای از دید ما کوچک، ولی نتیجه آن بسیار مهم و بزرگ باشد.
امام نووی رحمه الله در کتاب اذکار می فرماید : بعد از هر سنت قبلیه وبعدیه یا تحیه المسجد یا هر سنت دیگری می توان استخاره کرد.  چون هدف خواندن دو رکعت نماز می باشد.
استخاره در تمامی امور مباح صحیح است، اما در امور واجب و حرام و مستحبات و مکروهات استخاره وجود ندارد. لیکن جایز است که در واجب و مستحب مخیر و در آنچه وسعت زمانی دارد استخاره بجا بیاوریم. (فتح الباری۱۱/ ۱۸۸)
بعد از استخاره هـر عملی که احساس دلگرمی و آسودگی خاطر کند انجام دهد. و فرق نمی کند آرامش قلبی داشته باشد یا نه، زیرا در آن خیر است ، و در حدیث شرط آرامش قلبی یا خواب دیدن وجود ندارد. (طبقات الشافعیه ـ تاج بن السبکی ۹/۳۵۷)
ابن حجر می‌گوید:
ظاهر حدیث نشان می دهد که فرد حاجت خود را ذکر کند و احتمال دارد هنگام دعا نمودن قصد آن عمل در قلبش باشد.
طبق نظر اول: حاجت خویش را بعد از دعا بگوید.
طبق نظر دوم:
جمله حالیه است (و در حالی استخاره می‎کند که در قلبش قصد عملی را دارد.) (فتح الباری ۱۱/۱۹۰ )
در مورد نماز استخاره سوء تفاهم در اذهان بعضی مسلمانان موجود است و آن اینکه بعد از نماز استخاره و دعای آن توقع دارند که در رابطه به تصمیم که پیشرو دارند خواب ببینند.
این مفکوره از نگاه شرعیی کدام ثباتی ندارد ، بلکه در آن امکان زیان هم دیده میشود. زیرا شیطان میتواند انسان را به ذریعه خواب فریب بدهد و او را از تصمیمی که در آن خیر اوست دور کند.
نتیجه استخاره به چندین شکل ظاهر شده میتواند. بطور اساسی بعد از اجرای نماز استخاره پیگیر آن تصمیمی شوید که دل تان به آن زیادتر گرایش پیدا کرده باشد و در آن احساس گواهی خوش و سکون داشته باشید.
بعلاوه شاید دریابید که در اوضاع تغیراتی رخ داده باشد که از آنرو شاید منفعت و یا نقصان کار واضح گردد.
قابل ذکر است که بعد از نماز استخاره و خیر خواستن از الله از تصمیم گرفتن انصراف نورزید زیرا دلالت میکند به نپزیرفتن هدایت از جانب خداوند.
و دیگر اینکه قبل از نماز استخاره باید دل و حواس تان پاک باشد، یعنی پیش از استخاره تصمیم تانرا نگرفته باشید طوریکه بعد از استخاره خواهی نخواهی ملتفت پیروی آن تصمیم باشید. و اگر بعد از استخاره بازهم دل تان به یکی از آن دو عمل گواهی نداد، استخاره تانرا تکرار کنید.
نماز استخاره دو رکعت بوده و سنت است. زمان و مکان آن قیود ندارد، در هنگام روز یا شب در مسجد یا منزل میتواند خوانده شود.
 بعد از سوره فاتحه هر آیاتی که میخواهد از قران پاک بخواند و بعد از ختم دو رکعت نماز خداوند را ثناء و صفت زیاد بگوید و به پیامبر صلی الله علیه وسلم  درود و صلوات بفرستد و سپس دعای ذیل را بخواند.
لازم است که متن عربی آنرا یاد داشته باشیم و معنی آنرا بدانیم اما کسانیکه به عربی آنرا خوانده نمیتوانند. متن دری  ویا پشتو آنرا بخوانند. 
 آیا هر انسانی می تواند استخاره کند؟ ‏
آیا هر انسانی می تواند استخاره کند؟  و یا استخاره خاصی وجود دارد که هر انسانی حداقل برای خودش استخاره کند؟
طوریکه که گفتیم هدف از استخاره اینست که شخص در بین دو یا چند امری که پیش رویش است سردرگم است و نمی داند که کدام راه را انتخاب نماید تا به منفعت برسد (مثلا ازدواج با فردی ، یا مسافرت کردن یا نکردن به فلان جا و …)، لذا در این اوقات می توان دعای استخاره کرد که این دعا بعد از دو رکعت نماز سنت است حال هر نماز سنتی که باشد، حتی فرد می تواند خود دو رکعت نماز سنت خوانده و بعد از آن دعای استخاره را بخواند:
هر کس قصد انجام کاری مهمی نمود، مستحب است در مورد آن از خداوند متعال طلب خیر (استخاره) کند همانطور : در حدیثی از جابر ابن عبد الله ( رض ) روایت است که :
پیامبر صلی الله علیه وسلم استخاره در تمام کارها را مانند سوره‌ای از قرآن به ما یاد می‌داد و می‌فرمود هرگاه کسی از شما خواست کار مهمی را انجام دهد دو رکعت نماز غیر فرض بخواند؛ سپس بگوید :
«اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْتَخِیرُکَ بِعِلْمِکَ وَأَسْتَقْدِرُکَ بِقُدْرَتِکَ وَأَسْأَلُکَ مِنْ فَضْلِکَ الْعَظِیمِ فَإِنَّکَ تَقْدِرُ وَلَا أَقْدِرُ وَتَعْلَمُ وَلَا أَعْلَمُ وَأَنْتَ عَلَّامُ الْغُیوبِ اللَّهُمَّ إِنْ کُنْتَ تَعْلَمُ أَنَّ هَذَا الْأَمْرَ خَیرٌ لِی فِی دِینِی وَمَعَاشِی وَعَاقِبَهِ أَمْرِی (عَاجِلِ أَمْرِی وَآجِلِهِ) فَاقْدُرْهُ لِی وَیسِّرْهُ لِی ثُمَّ بَارِکْ لِی فِیهِ وَإِنْ کُنْتَ تَعْلَمُ أَنَّ هَذَا الْأَمْرَ شَرٌّ لِی فِی دِینِی وَمَعَاشِی وَعَاقِبَهِ أَمْرِی (عَاجِلِ أَمْرِی وَآجِلِهِ) فَاصْرِفْهُ عَنِّی وَاصْرِفْنِی عَنْهُ وَاقْدُرْ لِی الْخَیرَ حَیثُ کَانَ ثُمَّ أَرْضِنِی (رضِّنِی بِه) » ( بخاری رقم۱۱۶۶»
جابر (رضی الله عنه) می‎گوید : پیامبر اکرم (صلی الله علیه وسلم) استخاره را به ما همانند سوره‎ای از قرآن یاد می‎دادند و می فرمودند:   هر فردی که قصد کاری نماید دو رکعت نماز سنت اداء کند و بعد از آن این دعا را بخواند:
 ترجمه دعا :
« بار خدایا به وسیله علمت از تو طلب خیر می کنم و بوسیله قدرتت از تو توانایی می خواهم و از تو فضل و بزرگی ات را مسئلت می نمایم. زیرا تو قادر و توانایی و من توانایی ندارم، و تو می دانی و من نمی دانم و تو به امورات غیب و پنهانی آگاه هستی.
خدایا! اگر می دانی این کار در دین و در امور زندگی و در سرانجام کارم چه در دنیا و چه در آخرت برایم نیکو است آن را برایم مقدر و آسان کرده و در آن برکت بیانداز و اگر می‎دانی این کار در دین و در امور زندگی و در سرانجام کارم چه در دنیا و چه در آخرت باعث شر و بدی است آن را از من دور فرما و مرا از از آن دور نما و خیر و نیکویی را هر کجا باشد برایم مقدر نموده و سپس مرا راضی و خشنود بگردان.
کسی که با پروردگار استخاره کند و با بندگان مؤمن مشورت کند بشرطی که بر کارش استوار و ثابت قدم باشد پشیمان نمی شود. چرا که خداوند می فرماید: «  وَ شَاوِرْهُمْ فِی الأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَی اللهِ » (آل عمران/۱۵۹(
و در کارها با آنها مشورت کن و هنگامی که ( پس از مشورت و تبادل آراء) تصمیم به انجام کاری گرفتی (قاطعانه دست به کار شو و) بر خدا توکل کن.
در مورد روش  نماز استخاره بهتر است به  حدیث شریف که به روایت جابربن‌عبدالله رَضِی اللَّهُ عَنْهُ آمده است:مراجعه نمایم :
 «کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهِ عَلَیهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ یعَلِّمُنَا الاسْتِخَارَهَ فِی الأُمُورِ کُلِّهَا کَمَا یعَلِّمُنَا السُّورَهَ مِنَ الْقُرْآنِ، یقُولُ: «إِذَا هَمَّ أَحَدُکُمْ بِالأَمْرِ، فَلْیرْکَعْ رَکْعَتَینِ مِنْ غَیرِ الْفَرِیضَهِ، ثُمَّ لیقُلِ: اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْتَخِیرُکَ بِعِلْمِکَ وَأَسْتَقْدِرُکَ بِقُدْرَتِکَ وَأَسْأَلُکَ مِنْ فَضْلِکَ الْعَظِیمِ، فَإِنَّکَ تَقْدِرُ وَلا أَقْدِرُ وَتَعْلَمُ وَلا أَعْلَمُ، وَأَنْتَ عَلاَّمُ الْغُیوبِ. اللَّهُمَّ إِنْ کُنْتَ تَعْلَمُ أَنَّ هَذَا الأَمْرَ خَیرٌ لِی فِی دِینِی وَمَعَاشِی وَعَاقِبَهِ أَمْرِی، أَوْ قَالَ: عَاجِلِ أَمْرِی وَآجِلِهِ، فَاقْدُرْهُ لِی وَیسِّرْهُ لِی، ثُمَّ بَارِکْ لِی فِیهِ، وَإِنْ کُنْتَ تَعْلَمُ أَنَّ هَذَا الأَمْرَ شَرٌّ لِی فِی دِینِی وَمَعَاشِی وَعَاقِبَهِ أَمْرِی، أَوْ قَالَ: فِی عَاجِلِ أَمْرِی وَآجِلِهِ، فَاصْرِفْهُ عَنِّی وَاصْرِفْنِی عَنْهُ، وَاقْدُرْ لِی الْخَیرَ حَیثُ کَانَ، ثُمَّ أَرْضِنِی بِهِ». قَالَ: «وَیسَمِّی حَاجَتَهُ». 
پیامبر صَلَّى اللَّهِ عَلَیهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ در همه‌ی کارها، به ما استخاره می‌آموخت همانگونه که سوره‌ای از قرآن را به ما می‌آموخت، می‌فرمودند: «هر گاه یکی از شما بخواهد کاری را انجام دهد دو رکعت نماز بدون آن‌که آن‌را فرض بداند بخواند و سپس بگوید: الهی! به سبب علمت از تو درخواست خیر می‌کنم و به سبب قدرتت از تو طلب نیرو می‌کنم و از تو می‌خواهم که فضل عظیمت را شامل حال من کنی، چون تو، توانایی و من ناتوانم و تو می‌توانی و من نمی‌توانم و تو بسیار غیب می‌دانی. الهی! اگر می‌دانی که این کار برای دین، دنیا و عاقبت کارم– یا فرمود برای حال و آینده‌ام– خیر است آن‌را برای من مقدور کن و اگر می‌دانی که این کار برای دین،‌ دنیا و انجام کارم– یا فرمود برای حال و آینده‌ام– بد است، آن‌را از من دور کن و مرا از آن منصرف ساز و خیر را هر جا که هست برایم مقدور فرماو مرا از آن خشنود نما» پیامبر صَلَّى اللَّهِ عَلَیهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ فرمود: «سپس اسم حاجتش را بگوید .»
پس از خواندن سوره‌ی فاتحه، سوره‌ای کامل یا پاره‌ای از یک سوره‌ را بخواند.
خواندن دعای استخاره بدون نماز :
آیا یک مسلمان بدون اینکه نماز استخاره را برپا کند میتواند میتواند دعای استخاره قبل از ادای نماز استخاره بخواند  ؟
طوریکه یاد اور شدیم ، استخاره در واقع دعایی است که مسلمان با آن از خدا طلب می کند تا در بین دو امری که در آن واقع شده یکی را که برایش بهتر و مفیدتر است برگزیند و از آنچه برایش شر است است منصرفش شود، و مشروع است ابتدا دو رکعت نماز بخواند و بعد دعا کند، تا دعایش به اجابت نزدیکتر شود، و حضور قلبش بیشتر گردد.
در فتح الباری ( جلد ۱۱ صفحه ۱۸۶  ) در روایتی  بنقل از ابن ابی جمره آمده که می گوید : «حکمت از خواندن نماز قبل از دعای استخاره آنست چونکه مراد از استخاره رسیدن به دو خیر دنیا و آخرت است (یعنی چیزی که هم برای دنیا و هم برای آخرت خیر باشد)، پس نیاز به دق الباب ملک است، و برای اینکار چیزی جز نماز پرنفع تر و موفق تر نیست، زیرا نماز دربردارنده تعظیم و بزرگداشت و ستایش الله متعال و احساس نیاز به سوی اوست»
اما اگر امکان نماز خواندن قبل از دعا به هر دلیلی میسر و مقدور نباشد، ایرادی ندارد که بدون نماز هم دعای استخاره را بخواند.
امام نووی در در کتاب « الأذکار » ( صفحه ۱۲۰  ) مینویسد :
«علما فرموده اند : طلب خیراندیشی در کار خود با دو رکعت نماز و دعایی که یاد شد مستحب است، و این دو رکعت نماز سنت است، و ظاهر این است که این دو رکعت با دو رکعت قبلیه و بعدیه‌ی فرض و به تحیت مسجد و غیر از آنها از نمازهای سنت نوافل نیز حاصل می‌شود، و دو رکعت اولی سوره‌ی فاتحه و قل یا أیها الکافرون می‌خواند، و در رکعت دوم فاتحه و قل هو الله أحد می‌خواند، اگر نماز برایش میسر نبود به همین دعا استخاره نماید، و مستحب است آن دعا را با حمد و ستایش خدا و صلوات و سلام بر رسول الله صلی الله علیه وسلم شروع کند. پس از آن باید دانست که استخاره در همه‌ی کارها مستحب است، چنانکه نص حدیث برآن دلالت داد، و موقعی که استخاره نمود بعد از استخاره هرکاری که دلش با آن شاد و آرام شد انجام دهد. والله أعلم».
و این گفته امام نووی :
 «اگر نماز برایش میسر نبود به همین دعا استخاره نماید» گروهی از علمای مذاهب نیز گفته و به آن اقرار کرده اند. ( برای مزید معلومات نگاه کنید به :
« حاشیه رد المحتار »  (۲/۲۷)، « الفواکه الدوانی»  (۱/۳۵)، « شرح مختصر خلیل للخرشی» (۱/۳۷) ، « أسنی المطالب» (۱/۲۰۵).
قبولی ویا عدم قبولی استخاره :
در مورد قبولی وعدم قبولی  ونتیجه استخاره ، ممکن است  چند حالت  برای انسان رخ دهد:
۱- اگر آن مسئله برایش خوب باشد، قلبش برای انجام آن منشرح میشود و میل پیدا میکند، پس آنرا انجام میدهد، و این نظر جمهور اهل علم میباشد.
۲- اگر آن مسئله برایش بد باشد، قلبش برای انجام آن منقبض میشود و نفرت و یا کراهت پیدا میکند، پس آنرا ترک میکند، و این نظر جمهور اهل علم میباشد.
۳- بعضی از علماء نظرشان بر اینست که پس از استخاره ضروری نیست که برای انجام آن مسئله قلبش منشرح و یا منقبض شود، و فقط کارش را ادامه میدهد اگر برایش خیر باشد ادامه پیدا میکند و اگر برایش شر باشد از آن منصرف کرده خواهد شد، ولی این قول چندان قوی نیست و نظر جمهور اهل علم در مورد نتیجه استخاره که ذکر شد قویتر و راجحتر میباشد.
۴- از شروط قبولی استخاره این نیست که حتما باید خوابی در مورد انجام و یا ترک مسئله ای را ببیند، ولی احتمال دارد که کسی خوابی نیز پس از استخاره ببیند که تعبیرش بیانگر انجام و یا ترک آن مسئله باشد، ولی تعبیر آن خواب را باید از معبرین خواب پرسید تا مفهوم آنرا برایش بازگو کنند.
۵- اگر حالت انقباض و یا انبساط قلب برایش رخ ندهد، استخاره را تکرار میکند، ولی حد اکثر سه بار استخاره را انجام دهد، زیرا بیشتر از آن حالت وسواس به او رخ میدهد، و این سه بار تکرار کردن در حدیث پیامبر صلی الله علیه و سلم وارد نشده است ولی عبدالله ابن زبیر رضی الله عنه آنرا انجام داده است، ولی بهر حال سعی کند استخاره را در اوقات استجابت دعا انجام دهد مثلا سحرگاه، ما بین اذان و اقامه در مسجد و غیره، زیرا استخاره نوعی دعا میباشد و در این اوقات دعا بیشتر اجابت میشوند.
۶- اگر باز هم برایش انجام و یا ترک آن مسئله اثری در قلبش ندید، پس آن کار را ترک میکند و یا انجام میدهد و اگر برایش خیر باشد کار برایش آسانتر میشود و ادامه پیدا میکند، و اگر خیر نباشد با موانعی روبرو میشود و از آن منصرف کرده میشود، ولی بهتر است که مسئله اش را با اهل علم و حکمت و دلسوز مشورت کند تا او را بهتر راهنمایی کنند، زیرا همانطور که میگویند: «  ما خاب من استخار و ما ندم من استشار» ، یعنی: ( کسی که استخاره میکند زیان نمیبیند و کسی که مشورت میکند پشیمان نمیشود).