تاریخ نشر – چهارشنبه ۱ قوس ۱۴۰۲ خورشیدی – ۲۲ نوامبر ۲۰۲۳ میلادی – ملبورن – استرالیا
یادی از زنده یاد استاد علی اصغر بشیر هروی
در چهل و دومین سالروز درگذشت آنمرحوم
قیوم بشیر هروی
ملبورن – آسترالیا
۱ قوس ۱۴۰۲ خورشیدی
امروز اول قوس ۱۴۰۲ خورشیدی برابر با ۲۲ نوامبر ۲۰۲۳ میلادی ، مصادف است به چهل و دومین سالروز درگذشت پدر عزیز ما زنده یاد استاد علی اصغر بشیر هروی، روزنامه نگار ، شاعر ، نویسنده ، مؤرخ ،منجم ،ادیب ، محقق و طنز نویس شناخته شده ،نه تنها در کشور افغانستان بلکه در مجامع فرهنگی کشور های منطقه که عمر پربارش را برای شکوفایی فرهنگ غنامند سرزمینش سپری نمود و لحظه ای نیاسود.
مرحوم استاد بشیر هروی در سال ۱۲۹۸ خورشیدی در شهر باستانی هرات دیده بجهان گشود ، در آوان کودکی برخی علوم متداوله، علوم وفنون ادبیات فارسی و زبان عربی را بصورت خصوصی فرا گرفت. بشیر در جوانی عضویت کلوپ ادبی هرات را حاصل نمود و در عین زمان به فعالیت های سیاسی نیز اشتغال می‌ورزید.
چنانچه در سال ۱۳۲۲ خورشیدی در شهر هرات با جمعی از یاران چون علامه شهید سید اسماعیل بلخی ، مرحوم عبدالغفار بیدار ،مرحوم لطیف جان سرباز ، مرحوم حجه الاسلام سید حیدر شاه قطب ، مرحوم سرور جویا ،مرحوم آخوند زاده ، مرحوم حجه الاسلام سید فضل الله ( مشهور به میرآقا هراتی ) ،مرحوم ملا عبدالحسین منجم باشی و تعداد دیگر در تأسیس حزب ارشاد سهیم شدند.
مرحوم استاد بشیر کارهای ادبی و نویسندگی را با مجله ادبی هرات آغاز و با روزنامه اتفاق اسلام ادامه می داد و کارهای اداری را ابتدا با اداره ارزاق وقت و دوایر دولتی و بعداً با شرکت‌های تجارتی خصوصی به پیش می‌برد.
ایشان پس از یک عمر زندگی و خدمت در ولایت هرات به کابل مهاجرت نموده و در سال ۱۳۴۴ خورشید ی در هفته نامه ژوندون شامل کار شدند و در کنار سایر فعالیت های فرهنگی و تهیه مطالب ادبی و عرفانی با همکاری پروفیسور دکتور عبدالرحیم نوین صفحات طنز و کارتون مجله را نیز بدوش گرفتند ، تا اینکه در بیست و نهم حمل ۱۳۴۷ خورشیدی برابر با ۱۸ اپریل ۱۹۶۸ میلادی به تأ سیس هفته نامه معروف ترجمان پرداختند که مرحوم استاد بشیر بصفت سردبیر و مرحوم پوهاند نوین بحیث صاحب امتیاز کار میکردند.
ترجمان که هر پنجشنبه در مطبعهء دولتی کابل به زینت چاپ آراسته میشد بسرعت در دل علاقه مندان و خواننده گان جای گرفت و نشریه محبوب همگان شد.
قابل تذکر است که هفته نامه فکاهی ، سیاسی ، انتقادی و اجتماعی ترجمان نخستین نشریه اختصاصی افغانستان در حوزه طنز بود که دیری نپایید به مرکز تجمع نویسندگان و طنز نویسان مبدل گشت و از همانجا جوانان با ذوق نوشته های شانرا بدفتر ترجمان میبردند و مرحوم استاد بشیر با استقبال و تشویق آنها ، پس از رهنمایی های لازم مطالب شانرا اصلاح و در ترجمان به چاپ میرساندند ، چنانچه بیشتر شان به طنز نویسان بزرگ سالهای بعد تبدیل شدند.
طنز نویسانی چون زنده یاد جلال نورانی ، زنده یاد نصیر احمد نشاط پنجشیری ، زنده یاد استاد عبدالکریم تمنا هروی ، زنده یاد میر محمد امین مشعوف ، زنده یاد پاییز حنیفی ، زنده یاد کاظمی هروی ، زنده یاد علی امید ، زنده یاد میر زمان الدین مصلح ، زنده یاد طالب کندهاری ،زنده یاد سید مسعود طلوع ، زنده یاد فتح محمد ولی پور ،زنده یاد محمد ابراهیم زاده «ایما» ، زنده یاد متین اندخویی ، محترم سید آقا هنری ، محترم استاد محمد علی فرحتیار و تعداد دیگر طنز نویسانی بودند که باترجمان همکاری دایمی داشتند. از مرحوم استاد بشیر بعنوان بنیان گذار طنز نوین در افغانستان یاد می شود که با زبان پرنیش و نوش طنز کاستی ها ونارسایی های جامعه را نقادانه بیان می کرد.
برخی از طنز ها و نوشته های استاد بشیر با نام های مستعار بچاپ می رسید که عبادتند از :
۱ – آشپز باشی .
۲ – ب – عامی .
۳ – پوستین روز .
۴ – ناظر خودرو هروی .
۵ – علیل الشعراء .
۶ – مفلوک الشعراء .
۷ – ع – ب .
۸ – میرزا قیوم.
ترجمان بعد از پنج سال و اندی بالاخره پس از ۲۶ سرطان ۱۳۵۲ که همزمان بود با کودتای سردار محمد داؤد ، در حالیکه چندین شماره از سال ششم نشراتی اش بچاپ رسانده بود با تعدادی زیادی از نشرات آزاد دیگر از چاپ ایستاد.
قابل یادآوری می باشد که مرحوم استاد بشیر از سال ۱۳۵۲ تا ۱۳۵۷ بعنوان منجم رسمی کشور با استخراج های نجومی دقیق وظیفه ِ خویش را به نحو احسن انجام می داد.
از استاد بشیر کتب و رسالات زیادی به یادگار مانده که بخش عمده ء آنها بصورت قلمی در آرشیف ملی افغانستان نگهداری می شود که استاد مرحوم هنگام ترک وطن آنها را به دفتر آرشیف ملی افغانستان هدیه دادند تا در آینده بعنوان مآخذ برای سایر پژوهشگران بکار آید. تعدادی ازین آثار به شرح ذیل می باشد:
۱ – حالات پیر هرات چاپ ۱۳۳۰ خورشیدی در هرات .
۲ – شاهراه تورغندی هرات ، قندهار – چاپ ۱۳۴۴ خورشیدی در کابل.
۳ – هزار و یک حکایت ادبی و تاریخی در سه جلد که جلد آول آن قبلآ در سال ۱۳۵۶ در کابل اقبال چاپ یافته و دو جلد دیگر بصورت خطی در آرشیف ملی موجود می باشد.
۴ – خمیرخان – مجموعه مطالب و اشعار طنزی شماره های مختلف جریده ترجمان در مورد سمبول وکالت پارلمان آن وقت – چاپ ۱۳۵۳ کابل .
۵ – اسلام یا عالی ترین مکتب اخلاق .
۶ – حماقت های خودم ( سوانح استاد بشیر).
۷ – برخی از اندیشه های عرفانی پیرهرات – چاپ ۱۳۵۵ – کابل .
تحشیه و تعلیق ” مقامات شیخ الاسلام جامی ” چاپ ۱۳۵۵ – کابل .
۸ – تکمله حواشی نفحات الانس چاپ ۱۳۴۳ – کابل . کاپی پی دی اف این کتاب از طریق اینترنت قابل دسترسی است .
۹ – فرهنگ اصطلاحات نجوم .
۱۰ – سیری در ملک سنایی – چاپ ۱۳۵۶ کابل .
۱۱ – شیوهء داستانسرایی امیر خسرو .
۱۲ – اندیشه های عرفانی پیرهرات – چاپ ۱۳۷۴ انتشارات اساطیر تهران .
۱۳ – منظق بزبان ساده – اثر پر ارزشی که بصورت پاورقی در روزنامه بیدار مزارشریف چاپ می شد.
۱۴ – نجوم و احکام نجوم – قسمت هایی ازین کتاب در شماره ۱۱۹/۲۵ در آرشیف ملی موجود است.
۱۵ – ده ها اثر پژوهشی ادبی و عرفانی منجمله تحقیقی در بارهء کلمه امی، برگردان قصیده معروف برده از عربی و صدها مقاله ادبی و پژوهشی دیگر .
زنده یاد استاد بشیر هروی علاوه بر زبان مادری اش به زبان های پشتو ، عربی ، انگلیسی و اسپرانتو نیز کاملا مسلط بود.
سرمحقق حسین فرمند در نوشته تحقیقی خویش تحت عنوان ” علی اصغر بشیر هروی در حافظه آرشیف ملی افغانستن” که در نخستین شماره فصلنامه هری منشتره قوس ۱۳۶۹ خورشیدی چاپ شده درین رابطه می نگارد:
“وی با دانش و تجربه و ذوق ویژه فرهنگی در پی تهیه و ترتیب فهرست علمی این آثار ( نسخ خطی) شد و به همکاری سایر کارمندان آرشیف مایل هروی ، استاد توفیق ، محمد عمر صدیقی ، داکتر اثیر ، محمد انور نیر و عبدالقدیر مشتری کار تسجیل و تشریح علمی نسخ را آغاز و در گسترده آثار موجود آرشیف در همان زمان به فرجام آورد و برای هر انثر فیش مشخص حاوی خصوصیت ها و ویژه گی های آن تهیه نمود”
استاد بشیر دارای هفت فرزند بودند ، چهار دختر (دختر بزرگ شان چند سال قبل وفات نمود ) و سه پسر که همه با خانواده های شان در خارج از افغانستان زندگی میکنند . پسران استاد همه در مسایل فرهنگی دست دارند.
پسر بزرگ شان انجنیر رضا مؤدب بشیری مؤلف کتاب امثال موزون در ادب فارسی است که از طرف سازمان میراث فرهنگی ایران در سال ۱۳۷۵ خورشیدی در تهران بچاپ رسیده است.
محمد مهدی بشیر ( قبلآ عضو هیئت تحریر روزنامه انیس و مدیر مسئول مجله دکمکیانو انیس ) ، مؤسس سایت اینترنیتی ادبی اجتماعی ۲۴ ساعت.
و قیوم بشیر هروی ( شاعر، نویسنده ، ژورنالیست ، سابق مدیر مسئول نشریه های پیام شهدأ در پیشاور ، افغانستان وجهان امروز در ادیلاید مرکز آسترالیای جنوبی و مجله گلبرگ چاپ ملبورن – آسترالیا) و در حال حاضر سرپرست سایت ۲۴ ساعت میباشد.
از قیوم بشیر هروی تا حال چند مجموعه شعری بنام های ترانه ی لالایی ، زمزمه های دل و ترامپنامه بچاپ رسیده.
مرحوم استاد بشیر با همت والایی که داشت هرگز نزد اربابان زر و زور وتزویر سر تعظیم فرود نیاورد، آزادانه زیست و مردانه با قلم گهربارش تا آخرین رمق حیات در مقابل بی عدالتی ها ایستاد و مبارزه کرد. و تا ساعاتی قبل از مرگش می نوشت . آخرین مضمونی که درست چند ساعت قبل از وفات شان به رشته تحریر درآمد تحت عنوان « ریش ببرک در اختیار برژنف » بود
همچنان تعداد زیادی از مقالات پژوهشی استاد بشیر هروی که در سیمینار ها و سمپوزیم های علمی و مطبوعا ت کشورطی دوران حیات شان ایراد نموده بودند نشر وتعدادی هم نزد دوستان و فرهنگیان کشور موجود می باشد که امیدوارم در صورت امکان لطف نموده و کاپی آنرا در اختیار سایت ۲۴ ساعت قرار دهند تا با نشر آنها خدمتی به جامعه فرهنگی کشور صورت بگیرد و علاقمندان و خواننده گان محترم نیز از آن استفاده کنند.
استاد بشیر هروی با ذوق ادبی بی مانند خویش و استعداد عالی در سرایش شعر ، علاوه بر اشعار طنزی ،سروده های نیز در قالب غزل ، مثنوی ، قصیده ، مخمس ، رباعی و دوبیتی دارند که متأسفانه بصورت مجموعه ای جداگانه هنوز بچاپ نرسیده .
اینک توجه خواننده گان محترم را به چند نمونه از اشعار ایشان جلب می کنیم:
ای عشق
چه چیزی وز کدامین جایی ای عشق
که هر جا مایه ء غوغایی ای عشق
کتاب افتخارات بشر را
بهین سر لوحهء زیبایی ای عشق
اگر جان فی المثل گلخانه باشد
تو از خوشبو ترین گلهایی ای عشق
وگر دل ساغری باشد پر از می
تو در آن نشئهِ صهبایی ای عشق
گهی در کسوت زیبای مهتاب
زمین را روشنی افزایی ای عشق
گهی چشمک زنان در شکل اختر
دل از پیر و جوان بربایی ای عشق
گهی اندر لباس سبزه و گل
طراز دامنِ صحرایی ای عشق
گهی در گوش اهل ذوق و مستی
نوای بلبلِ شیدایی ای عشق
گهی در دیدهِ آتش نگاهان
نگاهِ دلکش و گیرایی ای عشق
یکی دریاست ، روح آدمیزاد
تو چون گوهر در آن دریایی ای عشق
ره آورد نفیسِ اهل بینش
ز سیر عالم بالایی ای عشق
جهان بی توست وحشتزای و تاریک
مگر مهر جهان آرایی ای عشق
«بشیرت» را به سوزی آشنا ساز
ولیکن سوز پر معنایی ای عشق
بسوزان مرغ جانش را پر و بال
که تاب شعلهء سینایی ای عشق
تظاهر
نگاهِ دلنوازت را بنازم
تظاهر بر نمازت را بنازم
تو سرگرم نماز و کرده نازت
مرا دیوانه ، نازت را بنازم
لبخند دل انگیز
ترا گر باور آید یا نیاید
بیادت مرغ جان پر می گشاید
به لبخند دل انگیز تو سوگند
که دل هر لحظه سویت می گراید
در پایان بدین مناسبت مراتب تسلیت و همدردی خود را بخانواده های بشیر و همه فرهنگیان و قلم بدستان عزیز کشور تقدیم میکنم
روان شان شاد ، یادشان گرامی و خاطرات شان جاودانه باد
باعرض حرمت
قیوم بشیر هروی
۱ قوس ۱۴۰۲ خورشیدی
ملبورن – آسترالیا
