۲۴ ساعت

به یاد امیر کشور خط ( یادی از زنده یاد استاد محمد علی عطار هروی) قسمت دوم

( هفدهمین سال نشراتی )

تاریخ نشر :  جهارشنبه ۱۵ حوت  ( اسفند ) ۱۴۰۳  خورشیدی – ۵ مارچ  ۲۰۲۵   میلادی –  ملبورن – استرالیا

 به یادبود از سی ودومین سال درگذشت

زنده یاد استاد محمد علی عطار هروی

(۱۲۸۸ – ۱۳۷۱ خورشیدی)

رفیع اصیل یوسفی

بخش دوم :

استاد عبدالغنی نیکسیر در کتاب رنگ ورنج – هنر آوران هری ؛

تعداد کتیبه های مشهور نگارش یافته توسط استاد عطار را پانزده مورد و تعداد شاگردان برجسته و توانمند اورا بیست نفر بر شمرده که اینک صرفا به معرفی مهمترین خطوط نگارش یافته شاعر کتیبه ها درین زمینه وفرصت می پردازم :

اندرون و بیرون مسجد جامع شریف هرات – با خطوط ثلث ، نستعلیق ، طغرا و کوفی.

ایوان مسجد خواجه مودود چشتی.

نگارش کتیبه مسجد جامع لشکر گاه.

کتیبه ثلث جلی برای مسجد جامع حاجی یعقوب درشهر باستانی کابل.

مسجد جامع ،، خرقه شریف ،، در حوالی ارگ تاریخی « بانو اشمیره ›» در پایحصار هرات.

ایوان مسجد زیارت مولانا عبدالرحمن جامی در منطقه باستانی خئابان هرات.

کتیبه ی مسجد دارالمعلمین یا دانشگاه فعلی هرات، مقابل باغ جمهوری.

کتیبه ی ایوان زیارت شهزاده قاسم ، و شهزاده عبدالله در کهندز هریوا.

محراب مسجد نو تاسیس ،،پارک هرات »

مسجد سکندر جان – شهر قدیم هرات.

مسجد و حسینیه جوادیه ،، بکر آباد ،،

الواح مزارات ، مشایخ ،علما، سادات و شخصیت های فرهنگی ، ادبی و هنری. کتیبه های بعضی از تکایا واماکن مذهبی

 قطعات و کتیبه های سفارشی برای مرحوم داکتر ذاکر حسین – چهارمین رییس جمهور هندوستان ۱۳۴۵ شمسی.

سه کتیبه ی برجسته و جهانی از دستخط استاد عطار در خارج از کشور:

– کتیبه ثلث جلی ـ روبروی ایوان مقصوره مقابل کتیبه (« بایسنغر میرزا ») در مسجد جامع گوهرشاد بیگم مشهدمقدس.

– کتیبه ی بطول چهل متر برای مسجد امام علی علیه السلام در هامبورگ آلمان.

– کتیبه ی مسجد جامع ( قبا) در شهرستان تربت جام استان خراسان.

ثلث – دیوانی جلی – کوفی معقلی و کوفی قرن سوم

و این گلستان همیشه گلزار است ؛ در فراز های پایانی این یاد واره به معرفی چهار کتاب و آثار بجای مانده خوشنویسی او بطور مختصر می‌پردازم:

۱ – گنجینه خطوط در افغانستان ، منتشرشده توسط وزارت اطلاعات و فرهنگ دوره پادشاهی محمد ظاهر شاه.

این مجموعه بی نظیر گنجینه ی خطوط به همت استاد مرحوم میر غلام رضا مایل هروی در سال ۱۳۴۶ خورشیدی و با تمهید استاد عبد الرووف بینوا و دیباچه ی بقلم محمد ابراهیم خوا خوژی بزبان پشتو و شرح حال هنری وفکری استاد با خامه استاد مایل منتشر شده که در آن چهل ؤچهار قطعه وجود دارد.

گنجینه خطوط در قالب سی نوع خط از خطوط رایج دوره های طلایی هنر خوشنویسی اسلامی و خراسانی نوشته شده و مهارت واستعداد استاد را می نمایاند. ۲

 ۲- قرآن المحلی –

 این مجموعه لطیف و ظریف به اهتمام استاد مهدی هراتی متشکل از ۶۸ قطعه در غالب سوره های کوتاه قرآنی جز آخر کلام خدا ،، سیپاره ،، در سی نوع خط اسلامی ، عربی مختلف نگاشته شده ودر خصوص هر کدام از قطعات توضیح کافی در مقدمه کتاب داده شده است.

این اثر وزین در سالهای ۱۳۶۶ شمسی در ۶۸ کتیبه توسط انتشارات ،،سروش،، وابسته به سازمان صدا و سیما ی جمهوری اسلامی ایران وبه شکل نفیسی در رنگهای لاجوردی ونقره ای چاپ شده.

۳- هنر آیه نگاری قرآن کریم – 

این مجموعه قلمی استاد عطار با تصاویر ی از ایوان و آرامگاه پیر هرات ، حضرت خواجه عبدالله انصاری ،، رح،، کتیبه های داخل محراب آرامگاه پیر بایزید بسطامی در شاهرود ایران ، طاق ویران شده شهر ،، بست لشکر گاه ،، ومدرسه سلطان غیاث الدین غوری در مسجد جامع شریف هرات ونقاشی پرتره چهره ی استاد عطار بر زیبایی آن افزوده و هنرمند محبوب و شهیر سینما ،تاتر و تلویزیون ایران مرحوم محمد علی کشاورز – این اثر هنری را صفحه آرایی و دیزاین نموده است.

۴ – قرآن اساور مرقع خطوط اسلامی. اثر استاد محمد علی عطار که در سال ۱۳۵۹ خورشیدی در شهر هرات نگاشته شده است.

این مجموعه به یاد ماندنی در غالب بیست و چهار اثر هنری به اهتمام محمد رفیع اصیل یوسفی – مقدمه نویسی استاد تابش هروی و با مساعدت مالی جناب صفی الله

باقرزاده در سال ۱۳۶۸ خورشیدی توسط انتشارات ملک اعظم / زیر نظر کانون هنر های زیبا ـ اندیشه و دانش در قطع بزرگ ،، وزیری،، در شمارگان ۲۲۰۰ نسخه وبا صفحه آرایی وطراحی ،، وحید عباسی،، به حله ی چاپ آراسته گشته وبا تصویر ی از آخرین روزهای حیات استاد مزین است.

در خصوص مرقع خطوط «اساور» باید گفت که این اثر در اقلام کوفی معقلی ، کوفی تزیینی ، ثلث ، دیوانی جلی ، کوفی قرن سوم ،کوفی معرب، کوفی قرن ۴ هجری ، کوفی مدور/مستدیر به شیوه ابن مقله ، کوفی قرون پنجم ـ شیشم و کوفی تزیینی قرن هفتم هجری کوفی بنایی ، خط قرآنی نسخ ، رقاع ، تعلیق ، شکسته نستعلیق و مسلسل ، خطوط دیوانی ،،جلی،، – محقق ـ ثلث برجسته ، توقیع ،محقق و ریحان ـ دو قطعه ی بسیار زیبا در شیوه ی نستعلیق و محقق/ ثلث و نستعلیق اصیل شرقی با کتیبه نگاری – ودو قطعه ی تاریخی معقلی کوفی با ترنج نما (ثلث) وکوفی مرتبط در ابعاد ۲۵×۳۵  و بصورت رنگی در کاغذ گلاسه اعلا – آلمانی به بازار کتاب و علاقمندان هنر خوشنویسی عرضه شد ‌.

در رابطه به این اثر که بوسیله نهاد فرهنگی هنری و امداد رسانی مهاجرین افغانستانی در مشهد رضوی منتشر شد، بار نخست توسط انجمن خوشنویسان ولایت هرات و ذریعه ریاست اطلاعات و فرهنگ این شهر اثر «برگزیده سال » انتخاب و رونمایی گردید.

در قدم بعدی ،، انجمن خوشنویسان ایران ،، این مجموعه را گامی بزرگ در راستای حفظ مواریث فرهنگی ، هنری و اصالت نگارش خطوط اسلامی خواند و بعد از پانزده سال سپری شده از رحلت مرحوم استاد محمد علی عطار – انتشار چنین اثر ماندگار ی را برای جامعه مهاجر ومردم هنر دوست افغانستان تبریک گفت ودر نهایت مراکز دانشگاهی ، دانشجویی و نهاد های فرهنگی ، آموزشی وهنری لوح تقدیر و افتخار و هدایای معنوی برای مهتمم وگرد آورنده تقدیم نمودند.این آخرین اثر استاد با دیباچه ی خواندنی وتاریخی اصیل غوغا بپا کرد ؛

پادشاه ممالک خطیم، صفحه مشق ما ، قلمرو ماست.

ثلث – محقق – ریحان – کوفی مرتبط

 

منابع ، مآخذ و سر چشمه ها : 

۱ – عطار در آینه هنر – سعادت ملوک تابش.

۲ – بر بال خاطر ها – امان الله واسعی ‌.

 ۳- مرقع خطوط اسلامی ، اساور عطار..

۴-  یاد واره هنر آوران هری ، اصیل یوسفی.

۵ – دیوان حافظ شیرازی -دکترقاسم غنی.

 

 

 

یادی اززنده یاد استاد محمد علی عطار هروی ، هنرمند بی بدیل وخوشنویس پنجه طلایی 

تاریخ نشر: پنجشنبه ۲ حمل (فروردین) ۱۴۰۳ خورشیدی – ۲۱ مارس ۲۰۲۴ میلادی – ملبورن – آسترالیا 

یادی اززنده یاد استاد محمد علی عطار هروی ،

 هنرمند بی بدیل وخوشنویس پنجه طلایی

 معاصر وطن

قیوم بشیر هروی

دوم حمل(اسفند) ۱۴۰۳ خورشیدی

ملبورن – استرالیا

حدود سه چهار روز میگذرد از سالروز درگذشت یکی از اسطوره های خوشنویسی خطهء هنر پرور هرات باستان زنده یاد استاد محمد علی عطار هروی معروف به آخوند عطار.

استاد عطار هروی در سال ۱۲۸۹ خورشیدی در محله خواجه عبدالله مصری در یک خانوادهء مذهبی دیده بجهان گشود.

پدرش زنده یاد محمد اسماعیل به پیشه عطاری و خشنویسی مشغول بود و فرزندنش محمد علی را نیز دراین رشته پرورش داد .

زنده یاد عطار هروی آموزش های ابتدایی را در مکاتب سنتی هرات فرا گرفت و خوشنویسی را از پدر هنرمندش  آموخت.

ثلث – محقق – ریحان – کوفی مرتبط

زنده یاد استاد عطار با ذکاوتی که داشت در فرا گیری هنر خوشنویسی به سرعت به یکی از بهترین های معاصر نه تنها  در کشور ، بلکه در منطقه مبدل شد و به همه خطوط فارسی و عربی چون نسخ ، ثلث ، نستعلیق ، تعلیق و کوفی  و غیره آشنایی پیدا کرد و علاوه بر اینها با کاوشگری در آثارباستانی و تاریخی در صدد  گرد آوری مسکوکات دوره های قرون اول و دوم اسلام ، بخصوص رسم الخط دوره خلفای راشدین  برآمد که سرانجام موفق شد به نمونه های  اصلی خط کوفی دست یابد . این مؤفقیت باعث گردید تا به تحقیق و تفحص  در دوره های بنی عباس ، بنی امیه ، غزنویان و دوره تیموری ادامه دهد که درین راستا مؤفق شد به انواع واقسام تفاوت هایی که در خط کوفی وجود داشت آشنایی حاصل کند.

از ویژه گیهای که استاد عطار را با سایرهم طرازانش متمایز میساخت این بود که استاد توانایی کتابت در بیش از چهل نوع خط را داشت که همین امر باعث شد او را به بعنوان یکی از بلند مرتبه ترین خوشنویسان معاصربشناسند.

ثلث – دیوانی جلی – کوفی معقلی و کوفی قرن سوم

زنده یاد استاد عطار هروی شخصیت بارز، انسان حلیم ، آرام و بی نهایت مهربان بود و همین امر باعث میشد تا مشتاقین فراوانی جهت  فرا گیری این هنر خوشنویسی دور آن بزرگمرد جمع شوند ، چنانچه استاد عطار  در طول عمر پربار هنری خویش  شاگردان زیادی را تربیه نمود که هرکدام در فرا گیری این هنرزیبا نویسی تلاش زیاد نمودند تا نام استاد شانرا زنده نگهدارند.

معقلی – کوفی و ثلث

پس از اشغال سرزمین ما توسط ارتش سرخ کمونیستی شوروی و تشدید درگیری ها در کشور ، زنده یاد استاد عطار هروی هم ناگزیر به ترک زادگاهش گردید و روانه غربت سرای ایران شد. اما آنچه باعث نگرانی و رنجش خاطر استاد شد نابودی اکثر آثار و کتیبه هایی بود که استاد طی سالها برای آن زحمت کشیده بودند که متأسفانه اکثرا نابود شد و ازبین رفت.

آثاری که از استاد بجا مانده است عبارتند از:

۱ – گنجینه ها .

۲ – قرآن المحلی .

۳ – کتیبه ها .

۴ –  اساور (مرقع خطوط اسلامی ) مجموعه ی از آثار استاد عطار هروی  میباشد که به اهتمام محترم محمد رفیع اصیل یوسفی در سال ۱۳۸۶خورشیدی توسط انتشارات ملک اعظم در ایران به زیور چاپ آراسته شد.

میگویند استاد با رسیدن به شهر مشهد در حالیکه هنوز عرق پای شان خشک نشده بود ، تعدادی از مسئولین آستان قدس رضوی که  از حضور چنین استاد بی همتا آگاهی حاصل نموده بودند ، موقع را غنیمت شمرده واستاد را به همکاری دعوت نمودند ودر نهایت  از هنرنمایی های آن استاد بی بدیل به نحو احسن استفاده بردند که باعث افتخار است برای هنر دوستان و هنرپروران بخصوص خطهء هنر پرور هرات .

استاد سالها در بنیاد پژوهش های آستان قدس درمشهد به خوشنویسی و کتیبه نگاری مشغول شد و تا لحظه ای مرگ دمی نیاسود  تا اینکه سرانجام بتاریخ ۲۷ حوت (اسفند) ۱۳۷۱ خورشیدی دار فانی را وداع وبه رخ در نقاب خاک کشید.

پیکر استاد عزیز را در داخل حرم مطهر حضرت امام رضا (ع) بخاک سپردند و استاد جاودانه یاد نیز همانند ده ها چهره ی شناخته شدهء فرهنگی – هنری دیگر سرزمین ما در دیار غربت جان بجان آفرین تسلیم نمود.

روحش شاد ؛ یادش گرامی و خاطراتش جاودانه باد.

توقیع

منابع :

۱ – دانشنامه آزاد

۲ – مجموعه اساور( به اهتمام محترم محمد رفیع اصیل یوسفی).