۲۴ ساعت

حکایت امیر بلخ و عاشق شدن دختر او از: الهی نامه ” شیخ فرید الدین عطار نیشابوری “

تاریخ نشر : سه شنبه ۱۸ ثور (اردیبهشت) ۱۴۰۳ خورشیدی – ۷ اپریل ۲۰۲۴ میلادی – ملبورن – آسترالیا .

حکایت امیر بلخ و عاشق شدن دختر او

از: الهی نامه “ شیخ فرید الدین عطار نیشابوری “

بخش دوم :

یکی سقّاش بودی   سرخ  روئی

که هر وقت آبش  آوردی  سبوئی

بجای ترک یغما خاصه  چون ماه

نهاد آن  سرخ  سقّا   را  هم  آنگاه

برادر را   چنان  در تهمت  افکند

که برخواهرنظربی  حرمت افکند

چو القصّه  ازین   بگذشت  ماهی

درآمد حرب   حارث   را  سپاهی

سپاهی و   شمارش   از عدد بیش

چودَوران فلک از حصروحد بیش

سپاهی موج زن  از  تیغ و جوشن

جهان ازتیغ وجوشن  گشته روشن

درآمد  لشکری  از کوه  و شخ در

که شد گاو زمین چون خربه یخ در

ز دیگر سوی   حارث   با  سپاهی

ز   دروازه  برون    آمد   پگاهی

چو بخت  او  جوان یکسر سپاهش

چو رایش  مرتفع  چتر و  کلاهش

ظفرمی‌شد زیک سوحلقه در گوش

زیک سو فتح ونصره دوش بردوش

سپه    القصّه     افتادند     در  هم

بکُشتن    دست     بگشادند   برهم

غباری   از   همه   صحرا  برآمد

فغان   تا    گنبد     خضرا   برآمد

خروش کوس گوش چرخ کر کرد

زمین چون آسمان زیر و زبر کرد

زمین ازخون خصمان  لاله زاری

هوا  از  تیر  باران    ژاله  باری

جهان  را   پردهٔ   برغاب   جَسته

ز کُشته  پیش   برغی    باز  بسته

اجل  چنگال   بر  جان  تیز  کرده

قضا  پُر کینه   دندان    تیز  کرده

هویدا   از  قیامت   صد   علامت

گرفته   دیو  قامت    زان   قیامت

درآمد پیش آن  صف  حارث آنگاه

جهانی   پُر  سپاه   آورد    در راه

سپه را چون  بیکره  جمله  کرد او

درآمد همچو شیر  و حمله  کرد او

سپهر  تند     با     چندین   ستاره

شده  از  شاخ  رمحش   پاره پاره

چو  تیغی  بر سر آمد   از کرامت

فرو  شد  فتنه  را  سر  تا   قیامت

چو تیغش خصم را چون گُل بخون شُست

گل نصرت ز تیغ او برون رُست

چو تیرش سوی چرخ نیلگون شد

ز چشم  سوزن  عیسی  برون شد

وزان سوی  دگر بکتاش  مهروی

دودستی تیغ  می ‌زد از همه سوی

بآخر  چشم  زخمی  کارگر  گشت

سرش از زخم تیغی سخت درگشت

همی نزدیک شد کان خوب  رفتار

بدست   دشمنان    گردد    گرفتار

درآن صف بود دختر روی  بسته

سلاحی  داشت  بر  اسپی  نشسته

به پیش صف درآمد همچو کوهی

وزو  افتاد  در  هر  دل  شکوهی

نمی‌دانست کس کان سیمبر کیست

زبان بگشاد وگفت این کاهلی چیست

من آن شاهم که فرزینم  سپهرست

پیاده  در  رکابم  ماه  و  مهرست

اگر اسپ  افکنم  بر  نطعِ  گردان

دورخ طرحش نهم چون شیرمردان

سری کو سرکشد از حکم این ذات

بپای   پیلش    اندازم    بشه مات

اگر  شمشیر   بُرّان   برکشم   من

جگر  از  شیر غُرّان  بر کشم من

چو   تیغ   آتش  افشانم  دهد  تاب

ز بیمش  زهرهٔ   آتش   شود   آب

چو مار رمح  را در کف به پیچیم

نیاید  هیچکس   در  صف   بهیچم

اگر   سندانم     آید    پیش     نیزه

شود از  زخمِ   زخمم  ریزه  ریزه

ز زخم  ار  زور    سندانی   نماند

ز   سندانی       سپندانی      نماند

چو   مرغ   تیر من  از زه  در آید

ز   حلق  مرغ  گردون  زه  برآید

چو بگشایم  کمند  از روی  فتراک

چو بادآرم عدو را روی ب رخاک

بتازم  رخش  و  بگشایم  در فصل

که من در رزم رُستَم، رستمم ز اصل

بگفت این و چو مردان بر نشست او

ازان مردان  تنی  را ده  بخست او

بر   بکتاش   آمد    تیغ   در  کف

وز آنجا  برگرفتش  برد  با  صف

نهادش   پس  نهان  شد   در میانه

کسش   نشناخت   از   اهل  زمانه

چو آن بت روی در کُنجی نهان شد

سپاه خصم  چون  دریا  روان  شد

همی   نزدیک     آمد    تا   بیکبار

نماند   شهره    اندر   شهر     دیّار

چو حارث را  مدد  گشت  آشکارا

بسی   خلق   از   بر   شاه   بخارا

هزیمت    شد   سپاه   دشمن   شاه

دگر  کشته  فتاده  خوار   در   راه

چو شه  با  شهر آمد شاد  و پیروز

طلب کرد آن سوار چست  آن روز

نداد   از  وی  نشانی  هیچ   مردم

همه  گفتند  شد  همچون  پری  گُم

علی الجمله  چو  آمد   زنگی  شب

نهاده   نصفئی   از   ماه    بر  لب

همه شب قرص مه چون قرص صابون

همی انداخت  کفک از نور بیرون

بدان  صابون  بخون  دیده  تا روز

ز جان می‌شست دست آن عالم افروز

چو زاغ شب درآمد ،  زان  دلارام

دل  دختر  چو  مرغی  بود در دام

دل از زخم غلامش آنچنان  سوخت

که در یک چشم زخمش نیز جان سوخت

نبودش چشم زخمی  خواب  و آرام

که بر سر داشت زخمی آن  دلارام

کجا    می‌شد     دل    او    آرمیده

یکی   نامه  نوشت  از  خون  دیده

چنین  آورد  در  نظم  آن سمن بوی

که  بشنو  قصهٔ  گنگی  سخن  گوی

سری  کز  سروری  تاج   کبارست

سر پیکان در آن سر در چه کارست

سر خصمت  که  بادا  بی سر و کار

مباد  از سر کشد   جز  بر  سر دار

سری را کز وجودت سروری نیست

نگونساری  آن  سر  سرسری نیست

سری کان سر نه  خاک  این  دَرآید

بجان  و سر که  آن  سر در سر آید

حَسود  سرکشت  گر سرنشین  است

چو مارش سر بکَف کان سرچنین است

وگر سر در کشد  خصم  سبک  سر

سرش بُر نه سرش درکش سبک تر

سری کان سر ندارد با تو سر راست

مبادش سر که رنج او ز سر خاست

چو   سر  بنهد  عدو  کز  سر درآید

سر  آن   دارد  او  کز   سر  بر آید

اگر  سر نفکند  از  سرسرت   پیش

سر  موئی  ندارد  سر  سر  خویش

سر سبزت که تاج از وی سری یافت

ز سر سبزیش هر سر سروری یافت

سپهر  سرنگون  زان  شد  سرافراز

که هر دم سر نهد  پیشت  ز سر باز

اگر  درد  سرم   درد    سرت   داد

سر  خصمان   بریده  بر  درت  باد

نهادم  پیش  آن  سر  بر  زمین  سر

فدای آن چنان  سر  صد  چنین  سر

کسی کز زخم  خذلان کینه‌ور گشت

اگر   برگشت  از  قهر تو  درگشت

کسی  کز  شاخسار  عیش  برخورد

اگر می خورد بی یادت، جگر خورد

کسی کز جهل  خود  لاف  خرد زد

اگر  زر  زد  نه  بر نام  تو،  بد زد

کسی کو سوی حج  کردن هوا کرد

اگر حج  کرد  بی امرت  خطا کرد

چه    افتادت  که  افتادی  بخون  در

چو من زین غم نه بینی سرنگون تر

همه شب  همچو شمعم  سوز  در بر

چو شب  بگذشت مرگ روز بر سر

چو شمع از عشق  هر دم  باز خندم

به   پیش   چشم    برقع    باز  بندم

چو شمع از عشق جانی  زنده  دارد

میان  اشک    و  آتش   خنده   دارد

شبم   را   گر   امید    روز   بودی

مرا   بودی  که   کمتر سوز  بودی

ازان آتش که   بر  جانم   رسیدست

بسی   پایان  مجو   کآنم   رسیدست

ازان  آتش  که  چندین   تاب   خیزد

عجب   نبوَد  که   چندین  آب خیزد

چه می‌خواهی ز من با این همه سوز

که نه شب بوده‌ام  بی  سوز  نه روز

میان    خاک    در   خونم  مگردان

سراسیمه   چو    گردونم   مگردان

چو     سرگردانیم      میدانی    آخر

بخونم    در  چه   می‌ گردانی   آخر

چو می دانی که  سرمست  توام من

ز  پای   افتاده   از  دست   توام  من

من خون  خواره  خونی چون نگردم

چرا   جز  در   میان   خون   نگردم

چنان گشتم  ز سودای  تو  بی‌ خویش

که از پس  می ‌ندانم  راه  و از  پیش

دلی  دارم   ز  درد   خویش    خسته

به بیت  الحزن  در بر  خویش  بسته

برای      بند    بندم    چند    سوزی

بر آتش  چون  سپندم   چند   سوزی

اگر     اُمّید    وصل    تو     نبودی

نه گَردی ماندی  از  من   نه  دودی

مرا  تر  دامنی   آمد   بجان   زیست

که بر بوی  وصال  تو  توان  زیست

دل   من    داغ    هجران   بر   نتابد

که  دل  خود  وصل  جانان   برنتابد

ز  درد   خویشتن   چون   بیقرار ان

یکی   با    تو   بگفتم   از   هزاران

دگر   گویم    اگر   یابم    رهی   باز

وگرنه می ‌کشم در جان  من این راز

روان  شد  دایه   و این  نامه  هم برد

بسر شد ،  راه  بر سر چون  قلم برد

سر   بکتاش    با    چندان   جراحت

ز سرّ  نامه   مرهم  یافت  و  راحت

ز چشمش  گشت  سیل  خون  روانه

بسی    پیغام       دادش      عاشقانه

که   جانا   تا  کَیم      تنها    گذاری

سر    بیمار       پرسیدن      نداری

چو داری  خوی  مردم  چون  لبیبان

دمی   بنشین    به    بالین     غریبان

اگر یک زخم  دارم  بر  سر  امروز

هزارم  هست  بر جان  ای    دلفروز

ز   شوقت  پیرهن   بر من  کفن  شد

بگفت این  وز خود  بی‌ خویشتن  شد

چو  روزی  چند  را  بکتاش  دمساز

ز مجروحی  بجای  خویش  شد   باز

نشسته   بود    آن      دختر   دلفروز

براه و  رودکی  می‌ رفت  یک  روز

اگر   بیتی    چو    آب   زر   بگفتی

بسی   دختر     ازان    بهتر   بگفتی

بسی   اشعار   گفت  آن  روز  اُستاد

که   آن    دختر   مجاباتش    فرستاد

ز   لطف   طبع   آن   دلداده   دمساز

تعجب     ماند     آنجا    رودکی  باز

ز   عشق   آن   سمنبر   گشت   آگاه

نهاد   آنگاه   ا ز آنجا   پای  در  راه

چو   شد    بر  رودکی  راز  آشکارا

از   آنجا   رفت    تا    شهر    بخارا

بخدمت  شد  روان  تا  پیش  آن  شاه

که  حارث  را  مدد   او  کرد   آنگاه

رسیده    بود    پیش     شاه     عالی

برای   عذر    حارث     نیز    حالی

مگر  شاهانه    جشنی  بود  آن  روز

چه  می ‌گویم    بهشتی   بد    دلفروز

مگر از رودکی شه  شعر درخواست

زبان   بگشاد  آن  اُستاد و  برخاست

چو  بودش   یاد   شعر   دختر  کعب

همه بر خواند و مجلس گرم شد صعب

شهش  گفتا  بگو  تا  این  که  گفتست

که  مروارید   را  ماند  که   سُفتست

ز  حارث   رودکی   آگاه   کی   بود

که او خود گرم شعر و مست می بود

ز    سرمستی   زبان   بگشاد   آنگاه

که   شعر   دختر  کعبست   ای  شاه

بصد  دل  عاشقست  او  بر   غلامی

در   افتادست   چون   مرغی  بدامی

زمانی  خوردن    و    خفتن    ندارد

بجز  بیت    و    غزل   گفتن   ندارد

اگر   صد    شعر   گوید   پر  معانی

بر   او      می ‌فرستد     در    نهانی

اگر  آن  عشق   چون   آتش   نبودی

ازو   این  شعر  گفتن  خوش  نبودی

چو حارث این سخن بشنود  بشکست

ولیکن ساخت خود را آن زمان مست

چو   القصّه   بشهر  خویش   شد  باز

ز خواهر در نهان می‌داشت  این راز

ولی   پیوسته     می‌ جوشید    جانش

نگه   می ‌داشت   پنهان  هر  زمانش

که  تا   بر وَی   فرو   گیرد   گناهی

بریزد    خون     او    بر   جایگاهی

هر آن  شعری  که  گفته  بود آن  ماه

فرستاده      بر       بکتاش      آنگاه

نهاده     بود     در  دُرجی  با  عزاز

سرش  بسته  که  نتوان  کرد   سرباز

رفیقی    داشت   بکتاش     سمن   بر

چنان  پنداشت  کان  دُرجیست  گوهر

سرش  بگشاد  وآن خطها فرو خواند

به  پیش  حارث  آورد  و  برو خواند

دل  حارث  پر آتش  گشت  ازان راز

هلاک    خواهر    خود   کرد   آغاز

در   اوّل   آن  غلام   خاص  را  شاه

به   بند   اندر  فکند  و  کرد  در چاه

در   آخر  گفت  تا  یک  خانه   حمّام

بتابند     از    پی    آن   سیم     اندام

شه آنگه  گفت  تا  از  هر د و دستش

بزد   فصّاد   رگ    اما   نه    بستش

در آن   گرمابه   کرد  آنگاه    شاهش

فرو بست  از کچ  و از سنگ راهش

بسی   فریاد   کرد   آن    سروِ   آزاد

نبودش   هیچ    مقصودی   ز   فریاد

که داند  تا  که دل چون می‌شد ازوی

جهانی  را جگر خون می ‌شد از وی

چنین   قصّه    که    دارد   یاد  هرگز

چنین    کاری     کرا     افتاد   هرگز

بدین زاری  بدین  درد  و  بدین  سوز

که هرگز در جهان بودست یک روز!

بیا     گر   عاشقی    تا    درد   بینی

طریق       عاشقان      مرد      بینی

درآمد   چند   آتش    گرد     آن   ماه

فرو شد  زان  همه  آتش   بیک   راه

یکی   آتش   از ان    حمّام    ناخوش

دگر    آتش   ازان    شعر    چو آتش

یکی     آتش      ز     آثار     جوانی

دگر  آتش   ز   چندین   خون  فشانی

یکی  آتش  ز  سوز  عشق  و غیرت

دگر  آتش   ز   رُسوائی   و  حسرت

یکی  آتش   ز   بیماری    و   سستی

دگر   آتش   ز  دل  گرمی  و  مستی

که   بنشاند   چنین    آتش   بصد  آب

کرا   با   این   همه   آتش   بوَد  تاب

سر انگشت  در خون  می‌ زد  آن ماه

بسی    اشعار  خود    بنوشت   آنگاه

ز  خون   خود   همه  دیوار  بنوشت

بدرد   دل    بسی    اشعار    بنوشت

چو   در   گرمابه   دیواری   نماندش

ز خون  هم   نیز   بسیاری   نماندش

همه   دیوار  چون  پر کرد  ز  اشعار

فرو   افتاد   چون   یک   پاره  دیوار

میان خون و عشق  و  آتش  و  اشک

بر آمد   جان   شیرینش  بصد  رشک

چو   بگشادند    گرمابه    دگر   روز

چه گویم من که چون  بود آن  دلفروز

چو  شاخی  زعفران  از  پای  تا فرق

ولی  از  پای  تا  فرقش  بخون  غرق

ببردند    و    بآبش     پاک     کردند

دلی   پر   خونش  زیر  خاک  کردند

نگه   کردند    بر    دیوار   آن   روز

نوشته   بود   این   شعر  جگر سوز:

نگارا بی تو  چشمم  چشمه   سارست

همه   رویم    بخون   دل    نگارست

ز   مژگانم     به    سیلابی    سپردی

غلط     کردم     همه     آبم    ببُردی

ربودی جان  و در وی  خوش نشستی

غلط   کردم   که   بر  آتش    نشستی

چو   در   دل   آمدی   بیرون    نیائی

غلط   کردم  که  تو  در   خون  نیائی

چو از  دو  چشم  من  دو جوی  دادی

بگرمابه     مرا     سرشوی     دادی

منم    چون   ماهئی     بر   تابه   آخر

نمی‌آئی        بدین       گرمابه   آخر؟

نصیب   عشق    این   آمد    ز  درگاه

که  در  دوزخ   کنندش    زنده   آنگاه

که  تا   در  دوزخ  اسراری  که  دارد

میان   سوز   و   آتش    چون   نگارد

تو  کَی  دانی   که   چون  باید  نوشتن

چنین   قصّه    بخون     باید    نوشتن

چو در  دوزخ   بعشقت   روی   دارم

بهشتی    نقد   ا ز  هر   سوی    دارم

چو   دوزخ   آمد  از  حق  حصّهٔ  من

بهشت    عاشقان     شد     قصّهٔ    من

سه  ره  دارد    جهان   عشق    اکنون

یکی  آتش  یکی  اشک  و  یکی  خون

کنون    من    بر   سر    آتش    ازانم

که گه  خون  ریزم  و گه  اشک  رانم

بآتش    خواستم    جانم    که    سوزد

چو  جای   تست   نتوانم    که   سوزد

باشکم     پای       جانان     می‌بشویم

بخونم   دست    از    جان   می بشویم

بدین   آتش   که   از جان  می‌ فروزم

همه   خامان     عالم      را    بسوزم

ازین    غم     آنچه    می‌ آید    برویم

همه    ناشسته    رویان     را   بشویم

ازین   خون   گر  شود  این  راه  بازم

همه    عشاق    را    گلگونه     سازم

ازین  آتش  که  من  دارم  درین   سوز

نمایم  هفت  دوزخ  را  که  بین   سوز

ازین   اشکم   که   طوفانیست  خونبار

دهم   تعلیم  باران  را   که   چون  بار

ازین   خونم   که   دریائیست    گوئی

در  آموزم  شفق    را   سرخ   روئی

ازین   آتش    چنان     کردم     زمانه

که  دوزخ  خواست  از  من  صد زبانه

ازین   اشکم   دو  گیتی    ر ا   تمامت

گِلی   در     آب    کردم    تا    قیامت

ازین   خون   با ز   بستم  راه  گردون

که   تا   گشت  آسیای  چرخ  بر خون

ازین  گردی  که  بود  آن  نازنین   را

ز   اشکی   آب   بر   بندم   زمین  را

بجز      نقش        خیال      دلفروزم

بدین    آتش     همه     نقشی   بسوزم

بخوردی   خون    جان     من   تمامی

که  نوشت     باد     ای    یار   گرامی

کنون در آتش  و در  اشک  و در خون

برفتم    زین    جهان     جیفه    بیرون

مرا     بی     تو     سرآمد     زندگانی

منت   رفتم      تو     جاویدان    بمانی

چو  بنوشت  این  بخون  فرمان  درآمد

که تا زان  بی  سر  و  بن  جان  برآمد

دریغا    نه    دریغی     صد    هزاران

ز   مرگ    زار   آن   تاج     سواران

بآخر    فرصتی     می‌ جست   بکتاش

که  بخت  از  زیر  چاه   آورد   بالاش

نهان   رفت   و   سر  حارث   شبانگاه

ببرید    و    روانه     شد    هم    آنگاه

بخاک    دختر    آمد    جامه    بر  زد

یکی  دشنه  گرفت  و   بر   جگر   زد

ازین   دنیای   فانی   رخت    برداشت

دل  از   زندان  و  بند سخت  برداشت

نبودش    صبر      بی      یار    یگانه

بدو  پیوست    و    کوته    شد    فسانه

پایان

حکایت امیر بلخ و عاشق شدن دختر او ( از : الهی نامه شیخ فریدالدین عطار نیشابوری)

تاریخ نشر: دوشنبه ۱۷ ثور (اردیبهشت)  ۱۴۰۳ خورشیدی – ۶ می ۲۰۲۴ میلادی – ملبورن – آسترالیا .

بخش نخست :

حکایت امیر بلخ و عاشق شدن دختر او

از: الهی نامه “ شیخ فرید الدین عطار نیشابوری “

امیری  سخت عالی  رای  بودی

که در سر حدِّ  بلخش جای بودی

بعدل و داد  امیری  پاک دین بود

که حد  او  فلک را در زمین بود

بمردی  و  بلشکر  صعب  بودی

بنام   آن  کعبهٔ  دین  کعب  بودی

ز رایش فیض وفرشمس وقمررا

ز جودش  نام  و نان اهل هنر را

زعدلش میش و گرگ اندرحوالی

بهم  گرگ   آشتی   کردند  حالی

ز سهمش آب دریاها پر از جوش

شدی چون آتش اندر سنگ خاموش

ز زحمت  گر کهن  بودی  جهانی

ز خاطر  محو  کردی   در زمانی

ز قهرش  آتش  ار افسرده  بودی

چو  انگشتی  شدی  اندر  کبودی

ز  جاه  او  بلندی  مانده  در  چاه

چه می‌گویم جهت گم گشت ازان جاه

ز حلمش  کوه   بر  جای   ایستاده

زمین  بر  خاک    روئی   اوفتاده

ز خشمش  رفته آتش  با دلی تنگ

ولیکن  چشم  پر نم   در دل سنگ

ز تابش  برده  خورشید  فلک نور

جهان  را روشنی  بخشیده از دور

زجودش بحروکان تشویر خورده

گهر در صُلب  بحر و کان فشرده

ز لطفش برگِ  گل در یوزه کرده

ولیک از  شرم  او در   زیر  پرده

ز خُلقش  مشک  در   دُنیی  دمیده

ز دنیی   نیز   بر    عُقبی   رسیده

امیر  نیک  دل  را  یک  پسر بود

که در خوبی  بعالم  در  سَمَر بود

رخی  چون آفتابی  آن  پسر داشت

که کمتر بنده پیش  خود قمر داشت

نهاده   نام  حارث    شاه    او   را

کمر  بسته   چو  جوزا  ماه  او را

یکی   دختر   بپرده   بود   نیزش

که چون جان بود شیرین وعزیزش

بنام  آن  سیم  بر  زَین العرب بود

دل  آشوبی  و دلبندی  عجب  بود

جمالش مُلکِ خوبی درجهان داشت

بخوبی درجهان او بود کآن داشت

خرد  در  عشق  او  دیوانه  بودی

بخوبی   در  جهان   افسانه  بودی

کسی   کو  نام  او   بُردی   بجائی

شدی   هر   ذرّهٔ   یوسف    نمائی

مه  نَو  چون  بدیدی   ز   آسمانش

زدی چون مَشک زانو هر زمانش

اگر   پیشانیش    رضوان    بدیدی

بهشت  عدن   را    بی ‌شان  بدیدی

سر زلفش  چو  در  خاک  اوفتادی

ازو  پیچی   در    افلاک   اوفتادی

دو نرگس داشت نرگس دان ز بادام

چودو جادو دو زنگی بچّه  در دام

دو زنگی  بچّه  هر  یک  با کمانی

بتیر  انداختن   هر    جا  که  جانی

چو  تیر  غمزهٔ  او   زه  بره   کرد

دل   عشّاق   را    آماج   گه   کرد

شکر از لعل او طعمی دگر داشت

که لعلش ز هر دارودرشکر داشت

دهانش  درج   مروارید    تر  بود

که هریک گوهری تر زان دگربود

چو سی  دندان  او  مرجان  نمودی

نثار او   شدی  هر جان  که  بودی

لب  لعلش  که  جام   گوهری   بود

شرابش   از   زلال   کوثری   بود

فلک   گر  گوی   سیمینش   ندیدی

چو گوی بی سر و بُن  کی  دویدی

جمالش  را  صفت  گفتن  محالست

که از من آن صفت کردن  خیالست

بلطف   طبعِ   او    مردم    نبودی

که هر چیزی که  از مردم  شنودی

همه  در نظم   آوردی    بیک   دم

بپیوستی  چو   مروارید    در   هم

چنان در شعر گفتن خوش زبان بود

که گوئی از لبش طعمی در آن بود

پدر  پیوسته  دل  در  کارِ  اوداشت

بدلداری   بسی   تیمار    او  داشت

چو وقت  مرگ  پیش  آمد   پدر را

به پیش  خویش  بنشاند آن  پسر را

بدو  بسپرد   دختر   را  که   زنهار

ز  من   بپذیرش   و    تیمار  میدار

ز هر وجهی  که باید ساخت کارش

بساز  و  تازه   گردان   روزگارش

که  از  من  خواستندش  نام   داران

بسی   گردن   کشان   و  شهریاران

ندادم   من   بکس    گر   تو  توانی

که  شایسته  کسی   یابی   تو   دانی

گواه   این   سخن   کردم   خدا   را

پشولیده   مگردان    جان    ما    را

چو هر نوعی سخن پیش  پسر گفت

پذیرفت  آن  پسر هرچش  پدر گفت

بآخر  جانی  شیرین  زو   جدا   شد

ندانم   تا    چرا    آمد    چرا     شد

بسی زیر  و  زبر  آمد  چو  افلاک

که تا  پای  و سرش افکند در خاک

کمان   حق   ببازوی    بشر   نیست

کزین  آمد شدن کس  را  خبر نیست

که می‌داند که  بودن  تا  بکی داشت

کسی کآمد  چرا  رفتن  ز پَی داشت

پدر    چون    شد     بایوان    الهی

پسر   بنشست   در   دیوان    شاهی

بعدل  و داد  کردن  در جهان  تافت

جهان  از  وی  دم  نوشیروان یافت

رعیّت  را  و  لشکر  را   دِرَم   داد

بسی  سالار  را  کوس   و  عَلَم  داد

بسی  سودا  زهر مغزی  برون کرد

بسی   بیدادگر   را  سرنگون   کرد

بخوبی   و   بناز   و    نیک    نامی

چو جان می‌داشت خواهر را گرامی

کنون  بشنو که  این  گردنده   پرگار

ز  بهر  او  چه   بازی   کرد  برکار

غلامی   بود     حارث    را   یگانه

که   او    بودی     نگهدار    خزانه

بنام  آن   ماه  وش    بکتاش   بودی

ندانم    تا   کسی     همتاش    بودی

بخوبی    در  جهان    اعجوبهٔ   بود

غم   عشقش   عجب   منصوبهٔ  بود

مَثَل     بودی      بزیبائی    جمالش

همه   عالم   طلب    گار    وصالش

اگر   عکس   رخش  گشتی    پدیدار

بجنبش   آمدی   صورت    ز  دیوار

چو زلف  هندوش  در  کین  نشستی

چو جعد  زنگیان  در  چین  نشستی

چو زلفش سر کشان را بنده می‌داشت

چنان  نقدی  ز پس افکنده می ‌داشت

چو   دو  ابروش   پیوسته   به   آمد

کمانی   بود    کاوّل   در  زه    آمد

غنیمی  چرب  چشم  او   ازان   بود

که  با  بادام   نقدش   در میان    بود

صف مژگانش صف کردی  شکسته

بزخم   تیر   باران     از  دو  رَسته

دهانی  داشت   همچون   لعل  سفته

درو     سی    دُرّ    ناسفته     نهفته

یکی   گر   سفته   شد  لعل  دهانش

نبود  آن     جز    بالماس    زبانش

لبش  خط   داده  عمر  جاودان   را

که آن  لب  بود آب  خضر جان  را

ز   دندانش   توان   کردن   روایت

که  در یک  میم  دارد  سی دو آیت

چو  یوسف   بود  گوئی  در  نکوئی

خود  از گوی  زنخدانش  چه  گوئی

ز  گویش   تا   بکی   بیهوش   باشم

چو  در  گوی  آمدم   خاموش   باشم

به    پیش   قصر   باغی  بود  عالی

بهشتی    نقد    او   را   در   حوالی

همه شب  می ‌نخفت  از عشق   بلبل

طریق  خارکش   می‌ گفت   با   گل

گل از غنچه  بصد غنج  و  بصد ناز

شکر   خنده   بسی   می‌  کرد   آغاز

چنان  آمد  که  طفلی  مانده در خون

گل  سرخ   از  قماط   سبز   بیرون

صبا   همچون    زلیخا   در   دویده

چو  یوسف  گل  ازو   دامن   دریده

چو  بادی  خضر  بر صحرا  گذشته

خضر  بگذشته  صحرا  سبز  گشته

شهاب  و  برق  را  گشته  سنان  تیز

ز باران  ابر  کرده  صد  عنان  ریز

کشیده  دست  بر  هم   سبزه‌  زاران

ولی  آن  دست   پر  گوهر  ز باران

بنفشه   سر   بخدمت    پیش   کرده

ولیکن   پای   بوس   خویش   کرده

بیک  ره  ارغوان  آغشته  در خون

بخون  ریز  آمده  بر خویش  بیرون

بدست   آورده   نرگس  جامِ  زر را

ز باران  خورده شیر چون شکر را

سر   لاله    چو   در   پای   اوفتاده

کلاهش   با    کمر   جای    اوفتاده

هزاران   یوسف   از گلشن   رسیده

ز   کنعان    بوی    پیراهن    شنیده

همه   مرغان    در افکنده  خروشی

ز جانان  بی   نوا   نامانده    گوشی

بوقت   صبحگاهی    بادِ     مشکین

چو سوهان  کرده  روی آب  پُرچین

مگر   افراسیاب   آب    زره   یافت

که آب از  باد   نوروزی  زره یافت

ز هر سو  کوثری  دیگر  روان بود

که آب  خضر  کمتر  رشح  آن  بود

ز   پیش  باغ    طاقی    تا   بکیوان

نهاده   تخت   حارث    پیش   ایوان

شه  حارث  چو خورشیدی  خجسته

سلیمان   وار  در    پیشان    نشسته

چو  جوزا  در  کمر  دست  غلامان

ببالا   هر   یکی   سروی   خرامان

ستاده   صف   زده   ترکان سرکش

بخدمت کرده  هر یک  دست درکش

ندیمانِ      سرافرازِ      نکو    رای

بخدمت   چشم  ها  افکنده    بر  پای

شریفانِ    همه     عالم      وضیعش

نظام    عالم    از     رای    رفیعش

ز   بیداری  بختش   فتنه  در خواب

ز بیم   خشمش  آتش  چشم   پر  آب

زحل کین، مشتری وش ، ماه طلعت

عطارد  قدر  و هم  خورشید  رفعت

مگر    بر  بام   آمد     دخترِ   کعب

شکوه  جشن در چشم  آمدش  صعب

چو  لختی  کرد  هر   سوئی  نظاره

بدید    آخر    رخ    آن    ماه   پاره

چو  روی  و عارض  بکتاش را دید

چو  سروی   در قبا  بالاش  را  دید

جهان     حسن     وقف    چهرهٔ   او

همه  خوبی   چو   یوسف   بهرهٔ  او

بساقی   پیش  شاه   استاده  بر  جای

سر   زلفش   دراز    افتاده   بر پای

ز  مستی  روی  چون   گلنار  کرده

مژه  در   چشمِ   عاشق   خار کرده

شکر   از   چشمهٔ   نوشین    فشانده

عرق  از  ماه   بر  پروین    فشانده

گهی  سرمست   می‌  دادی   شرابی

گهی  بنواختی  خوش  خوش  ربابی

گهی  برداشتی   چون    بلبل    آواز

گهی  چون  گل  گرفتی شیوه  و  ناز

بدان  خوبی  چو  دختر  روی  اودید

دل  خود وقف یک  یک  موی اودید

درآمد   آتشی    از   عشق    زودش

بغارت   برد   کلّی   هر چه   بودش

چنان  آن  آتشش  در  جان  اثر  کرد

که   آن  آتش   تنش  را  بیخبر  کرد

دلش  عاشق  شد و جان   متّهم گشت

ز سر  تا  پا  وجود   او  عدم  گشت

زدو نرگس چو ابری خون فشان کرد

بیک ساعت بسی طوفان   روان کرد

چنان  برکند  عشق   او    ز   بیخش

که  کلّی  کرد   گوئی    چار   میخش

چنان  از  یک  نظر  در   دام  او شد

که شب  خواب  و بروز آرام  او شد

چنان  بیچاره  شد  از  چاره  ساز  او

که می‌ نشناخت  سر از   پای  باز او

همه شب خون فشان و نوحه گر بود

چو شمعش هر نفس سوزی دگر بود

ز بس  آتش  که  در  جان  وی  افتاد

چو آتش  شد از ان  سر  از  پی افتاد

علی  الجمله  ز  دست   رنج  و تیمار

چنان   ماهی   بسالی    گشت   بیمار

طبیب آورد حارث ،  سود کی داشت

که آن بت درد بی درمان ز پی داشت

چنان   دردی    کجا   درمان   پذیرد

که جان درمان  هم  از  جانان  پذیرد

درون   پرده   دختر     دایهٔ    داشت

که در  حیلت  گری   سرمایهٔ  داشت

بصد حیلت ازان مهروی  درخواست

که ای دختر چه  افتادت  بگو راست

نمی‌ آمد    مقرّ     البتّه     آن     ماه

بآخر   هم    زبان    بگشاد     ناگاه

که  من  بکتاش  ر ا دیدم  فلان روز

بزلف  و  چهره  جانسوز  و  دلفروز

چو  سرمستی   ربابی   داشت  در بر

من از وی چون ربابی   دست بر سر

بزخم زخمه در راهی که او خواست

مخالف را  بقولی  کرد  رگ  راست

مُخالف   راست     گر   نبوَد   بعالم

در  آن   پرده    بسازد    زیر   بامم

دل  من  چون  مخالف  شد چه سازم

نیامد    راست    این    پرده   نوازم

کنون     سرگشتهٔ       آفاق     گشتم

که  ز   اهل   پردهٔ    عشاق    گشتم

چو  بشنودم  از ان  سرکش سرودی

ز  چشمم   ساختم   بر پرده   رودی

چنان   عشقش   مرا بی‌ خویش آورد

که   صد  ساله  غمم  در  پیش  آورد

چنان   زلفش   پریشان    کرد   حالم

که    آمد    ملک    جمعیت    زوالم

چنانم    حلقهٔ    زلفش    کمر   بست

که دل خون گشت تا همچون جگربست

چنین   بیمار   و   سرگردان   از انم

که  می‌ دانم  که    قدرش   می‌ ندانم

بخوبی  کس  چو  بکتاش   آن  ندارد

که  کس  زو   خوبتر   امکان  ندارد

سخن چون می‌توان زان سروبن گفت

چرا باید  ز  دیگر  کس   سخن   گفت

چرا باید ز  دیگر  کس   سخن   گفت

چو   پیشانی    او    میدانِ   سیمست

گر از زلفش کنم چوگان  چه  بیمست

درآن میدان  بدان  سرگشته  چوگانش

بخواهم   برد   گوئی   از   زنخدانش

اگر  از   زلف   چوگان   می‌کند   او

سرم  چون  گوی  گردان  می‌  کند او

اگر     رویش        بتابد      آشکاره

شود    هر   ذرّهٔ    صد    ماه    پاره

هلال   عارضش   چون هاله انداخت

مه  نو  از  غمش  در   ناله   انداخت

چو   زلفش   دلربائی   حلقه ‌ور   شد

بهر یک  حلقه  صد  جان در کمر شد

سوادی   یافت   مردم     نرگس    او

ازان   شد   معتکلف   در  مجلس  او

چو    تیر   غمزهٔ    او   کارگر   شد

ز سهمش رمح و زو پین در کمر شد

خطی   دارد   بدان   سی  پاره دندان

بخون   من   لبش   ز  آنست   خندان

صدف    را    دید    آن   دُرّ  یتیمش

بدندان   باز   ماند   از  دُرج  سیمش

دهانش     پستهٔ     تنگست     خندان

که   آن    را   کعبتین    افتاد   دندان

چو صبح  ار خنده   آرد   در  تباشیر

مزاج    استخوان      گیرد    طباشیر

لبش  را  صد  هزاران  بنده  بیشست

که  او از آبِ  حیوان  زنده   بیشست

خط    سبزش      محقّق    اوفتادست

ز   خطّ   نسخ     مطلق    اوفتادست

جهان   زیر    نگین    دارد    لب  او

فلک  در  زیر  زین  سی  کوکب   او

ز   سیبش   بر    بِهی   کردم   روانه

ازین    شکل    صنوبر    نار    دانه

چو آزادیم   از ان   سرو سهی نیست

بهی  شد  رویم   و روی  بهی  نیست

کنون  ای  دایه  برخیز  و  روان  شو

میان  این  دو   دلبر   در   میان   شو

برو   این   قصّه   با  او  در میان نه

اساس  عشق  این   دو   مهربان   نه

بگوی  این  رازش  و گر خشم  گیرد

بصد   جانش    دلم   بر  چشم   گیرد

کنون  بنشان  بهم  ما  هر دو  تن  را

کزان نبوَد  خبر یک  مرد  و  زن را

بگفت  این   و  یکی   نامه   ادا  کرد

بخون   دل   نکو   نامی   رها   کرد:

الا    ای     غائب     حاضر   کجائی

به    پیش    من    نهٔ     آخر   کجائی

دو  چشمم   روشنائی   از   تو   دارد

دلم    نیز    آشنائی    از    تو    دارد

بیا  و  چشم  و دل   را   میهمان   کن

وگرنه  تیغ  گیر  و  قصد   جان   کن

بنقد    از     نعمت      ملک   جهانی

نمی‌ بینم    کنون    جز    نیم    جانی

چرا   این    نیم   جان   در  تو  نبازم

که  بی  تو  من  ز صد جان بی نیازم

دلم     بُردی   وگر    بودی    هزارم

نبودی   جز   فشاندن   بر   تو   کارم

ز تو  یک  لحظه  دل  زان   برنگیرم

که   من  هرگز   دل از جان برنگیرم

غم  عشق  تو  در جان   می‌ نهم   من

سر  از  تو   در   بیابان  می‌ نهم  من

چو بی رویت نه  دل  ماند  و نه  دینم

چرا    سرگشته      میداری     چنینم

منم   بی  روی   تو  روئی  چو دینار

ز عشق    روی    تو  روئی   بدیوار

ترا   دیدم     که      همتائی     ندیدم

نظیرت    سر    و    بالائی     ندیدم

اگر    آئی       بدستم     باز    رستم

وگرنه   می‌ روم   هر جا   که  هستم

بهر     انگشت     درگیرم    چراغی

ترا  می‌ جویم  از هر  دشت  و باغی

اگر   پیشم     چو  شمع   آئی   پدیدار

وگرنه   چون   چراغم   مرده   انگار

نوشت  این  نامه    و  بنگاشت  آنگاه

یکی  صورت  ز نقش  خویش آن ماه

بدایه   داد     تا    دایه     روان    شد

بر  آن  ماه     روی     مهربان    شد

چو  نقش  او  بدید  و  شعر  بر خواند

ز  لطف  طبع  و نقش  او عجب  ماند

بیک  ساعت  دل از دستش  برون شد

چو عشق آمد  دل  او  بحر  خون  شد

نهنگ  عشق  در حالش  ز بون  کرد

برای  خود  دلش  دریای  خون  کرد

چنان  بی  روی  او  روی  جهان دید

که  گفتی  نه  زمین    نه   آسمان  دید

چو گوئی  بی سر و بی  پای  مضطر

کُله  در  پای   کرد   و  کفش  بر  سر

بدایه   گفت  برخیز   ای   نکو  گوی

بر آن  بت  رَو  و از من  بدو  گوی:

ندارم     دیدهٔ      روی     تو    دیدن

ندارم    صبر    بی    تو      آرمیدن

مرا   اکنون   چه   باید  کرد   بی  تو

که  نتوان  برد  چندین   درد  بی   تو

چو   زلف    تو   دریده    پرده‌ام  من

که بر   روی  تو  عشق  آورده‌ام  من

ازان   زلف  توام  زیر   و  زبر کرد

که با  زلف  تو عمرم سر به سر کرد

ترا  نادیده  در  جان    چون   نشستی

دلم  برخاست  تا  در   خون   نشستی

چو  تو   در  جان   من   پنهانی   آخر

چرا     تشنه     بخون     جانی   آخر

چو صبحم   دم   مده ای  ماه  در میغ

مکش  چون  آفتاب  از  سرکشی  تیغ

اگر   روشن    کنی    چشمم    بدیدار

بصد   جانت    توانم     شد    خریدار

نمیرم     در    غمت     ای   زندگانی

اگر   دریابیم   ،    باقی     تو    دانی

روان   شد   دایه   تا  نزدیک  آن  ماه

ز  عشق   آن    غلامش    کرد    آگاه

که   او  از  تو  بسی  عاشق  تر  افتاد

که   از    گرمی   او   آتش   در  افتاد

اگر   گردد    دلت    از  عشقش   آگاه

دلت   زو  درد  عشق    آموزد   آنگاه

دل    دختر     بغایت     شادمان    شد

ز شادی   اشک  بر  رویش  روان شد

نمی‌  دانست     کاری     آن    دلفروز

بجز  بیت  و غزل  گفتن  شب  و روز

روان  می‌ گفت  شعر   و   می‌ فرستاد

بخوانده   بود    آن   گفتی    بر   استاد

غلام   آنگه  بهر  شعری  که  خواندی

شدی  عاشق  تر   و   حیران   بماندی

برین  چون  مدّتی  بگذشت  یک  روز

بدهلیزی   برون    شد    آن    دلفروز

بدیدش   ناگهی   بکتاش   و   بشناخت

که عمری عشق با  نقش  رخش باخت

گرفتش   دامن   و  دختر    بر  آشفت

بر افشاند   آستین    آنگه     بدو   گفت

که هان ای  بی ادب  این چه دلیریست

تو  روباهی  ترا  چه  جای   شیریست

که  باشی  تو   که  گیری    دامن   من

که   ترسد    سایه    از    پیرامن   من

غلامش  گفت  ای  من    خاک   کویت

چو  می‌ داری  ز من   پوشیده   رویت

چرا   شعرم   فرستادی   شب   و روز

دلم   بردی     بدان     نقش     دلفروز

چو   در   اول    مرا    دیوانه   کردی

چرا    در    آخرم      بیگانه     کردی

جوابش    داد   آن   سیمین   بر   آنگاه

که   یک    ذرّه   نهٔ   زین   راز   آگاه

مرا    در   سینه    کاری     اوفتادست

ولیکن    بر   تو   آن  کارم   گشادست

چنین   کاری  چه  جای صد غلامست

بتو   دادم    برون  ،   اینت   تمامست

ترا   آن    بس    نباشد     در    زمانه

که  تو  این    کار   را   باشی   بهانه؟

اساسی   کوژ    بنهادی    درین    راز

بشهوه    بازی    افتادی     ازین    باز

بگفت   این   وز   پیش    او   بدر  شد

بصد   دل   آن   غلامش  فتنه  تر  شد

ز   لفظ    بو   سعید       مهنه     دیدم

که  او    گفتست :    من    آنجا رسیدم

بپرسیدم    ز      حال     دختر   کعب

که عارف  گشته بود او عارفی صعب

چنین گفت  او  که  معلومم   چنان  شد

که آن  شعری  که بر لفظش  روان شد

ز  سوز     عشق    معشوق    مجازی

بنگشاید    چنان       شعری      ببازی

نداشت   آن   شعر   با   مخلوق  کاری

که   او  را   بود   با  حق   روزگاری

کمالی     بود    در      معنی    تمامش

بهانه   بود   در    راه     آن    غلامش

بآخر   دختر   عاشق     در   آن   سوز

بزاری شعر می‌ گفتی    شب   و   روز

مگر  می گشت   روزی   در  چمن ها

خوشی   می‌  خواند   این   اشعار تنها :

الا   ای   باد      شبگیری     گذر   کن

ز من  آن   ترک    یغما  را   خبر  کن

بگو   کز    تشنگی     خوابم     ببردی

ببردی       آبم      و      آبم      ببردی

ادامه دارد ….

یادی از زنده یاد شهیده رابعه بلخی مادر شعر پارسی

تاریخ نشر : یکشنبه۱۶ ثور (اردیبهشت) ۱۴۰۳ خورشیدی – ۵ می ۲۰۲۴ میلادی – ملبورن – استرالیا

یادی از زنده یاد شهیده رابعه بلخی

مادر شعر  پارسی

قیوم بشیر هروی

۵ می ۲۰۲۴ میلادی

ملبورن – استرالیا

بانو رابعه بلخی را مادر شعر فارسی  می نامند ، پدرش کعب قزداری  از اعرابی بودند اند که در پی حمله و تسخیر خراسان وارد بلخ شده بودند.  او در دورهء سامانیان حکمران سیستان ،قندهار ، بُست و بلخ  بوده و انسانی بود فاضل و قابل احترام.

گفته اند که رابعه کعب قزداری در قرن چهارم هجری قمری در شهر « حصدار » از توابع بلوچستان می زیست که در مسیر کراچی به کویته و بین دو کوه قرار دارد ، اما از زمان کودکی و نوجوانی او اطلاع دقیقی در دست نیست ، ولی به استناد به روایتی که در حکایت بیست و یکم عطار نیشابوری در کتاب الهی نامه اش آمده او را همزمان با رودکی دانسته .

این حکایت در چهار صد و هشت بیت و در بحر ” هَزج مسدّس محذوف ” سروده شده است که بعدآ بصورت جداگانه به نشر میرسد.

در سایت انترنتی ( کتابناک) سال تولدش را ( ۲۹۳ قمری برابر با ۲۸۴ خورشیدی و سال وفاتش را ۳۲۲ قمری مصادف با ۳۱۲ خورشیدی) و متولد بلخ  بیان نموده  است ، اما تأیید و یا رد آن از عهده این قلم بیرون است.

پدر رابعه که  علاقه خاصی به دخترش داشت در قسمت  تربیه فرزندش کوشش بسزایی نمود و نظر به مهارت  و توانایی های که در او دید دخترش را  زین العرب ( زینت قوم عرب ) لقب داد. او به استناد گفتار عطار ، در سرایش شعر ، هنر نقاشی ، شمشیر زنی و سوارکاری بسیار ماهر بود. و تحت تعلیمات خاص پدر مؤفق شد زبان دری را بصورت عالی بیاموزد ، چنانچه طولی نکشید نظر به ذوق و استعداد سرشارش در جمله شاعران و چکامه سرایان پارسی گوی آنزمان قرار گرفت.

رابعه بلخی را دختری سیه چشم و بلند قامت و زیبا روی میدانستند که خواستگاران فراوانی داشت ، اما پدرش هیچگاه مؤافقتی بدان نکرد  تا اینکه وفات یافت  و حارث برادر رابعه بر تخت پادشاهی جلوس کرد.

با برداشتی که میتوان از روایت عطار در الهی نامه اش  نمود اینست که  پس از مرگ پدرو حاکم شدن حارث ، در یکی ازمحافل شاهانه ء حارث ، رابعه با بکتاش خزانه دار حارث آشنایی یافت و ناگه دل بدو سپرد و عاشق او شد.

از آن پس ماجرای عشق و دلدادگی آغاز شد ، عشقی که شعله هایش وجودش را فرا گرفت و با گذشت هر روز حالش را دگرگون می ساخت ، عشقی که خواب و خوراک و آرامش را ازو ربود ، اما توان بیانش را نداشت ، چون می دانست عاشق شدن دختر پادشاه بر غلامش گناهی است نا بخشودنی و غیر تحمل  و بعباره ای ننگی بر دامن خانواده شمرده میشد ، اما  ، جز عاشق و معشوق کسی دیگری چنین حسی را درک نموده نمیتواند ، زیرا  دل دادن به کسی نه زمانی مشخصی می خواهد ، نه سن و سالی و نه  هم مقام ومنصبی .

آری ! عشق رابعه به بکتاش باعث شد تا این درد بزرگ را درون سینه اش نگهدارد و روزبروز این درد سینه اش را میفشرد ، اشک از دیدگانش جاری میشد ، اما چیزی بر زبان آورده نمیتوانست.

تا اینکه  این درد جانکاه  روزبروز آزارش می داد و در نهایت پس از تحمل یکسال بر وی غلبه کرد و سر بر بستر بیماری نهاد.

حارث بر بالینش طبیب آورد تا دردش را درمان کند ، اما چه سود؟

از آنجا که او دایه ای مهربان  و دلسوز ، رموز فهم و غمخوار و در عین حال زیرک و کاردان  داشت ، با هر حیله و نیرنگی که ممکن بود مؤفق شد قفل دهان رابعه را باز نموده و راز عشق پنهانش را هویدا سازد و در نهایت بعنوان واسطه توانست نامه اییرا که رابعه عنوانی بکتاش نوشته بود با تصویری که از خودش کشیده بودرا به او برساند واز علاقه رابعه به بکتاش اطلاع دهد .

الا  ای  غایب    حاضر    کجایی؟
به پیش من نه ای  آ خر  کجایی؟

بیا و  چشم و دل  را   میهمان کن
وگرنه   تیغ گیر  و  قصد جان کن

دلم   بردی  و  گر  بودی    هزارم
نبودی جز  فشاندن  بر  تو   کارم

ز تو یک  لحظه  دل  زان  برنگیرم
که  من  هرگز دل از جان برنگیرم

اگر  آیی  به   دستم   باز    رستم
و گرنه می ‌روم هر جا  که  هستم

به هر  انگشت  درگیرم    چراغی
تورا می  ‌جویم از هردشت و باغی

اگر   پیشم   چو  شمع  آیی  پدیدار
و گرنه   چون  چراغم  مرده  انگار

گویا بکتاش چیزی از دلباختن رابعه نمیدانست ، لذا با گشودن نامه و دیدن تصویرش او هم یک دل نه ، بلکه صد دل عاشق او شد.

دایه رسالتش را بعنوان نامه رسان دو دلباخته انجام میداد و این نامه نگاری های پنهان ادامه یافت و رابعه اشعار فراوانی خطاب به بکتاش مینوشت و میفرستاد.

 تا اینکه روزی بکتاش رابعه را در محلی دید و شناخت  و دست بدامنش شد ، ولی با خشونت و سردی از سوی او روبرو شد و علتش نیز واهمه از آشکار شدن از رابطه  شان بود.

رابعه می دانست که فاش شدن این موضوع امکان دارد به مرگ هردوی شان بیانجامد. لذا ترجیح داد هر طور شده او را از خود براند. لذا چنین گفت:

” که هان ای  بی ادب این چه  دلیری است
تو   روباهی  ترا   چه  جای  شیری است

که  باشی  تو   که    گیری    دامن    من
که    ترسد    سایه   از    پیراهن   من “

اما بکتاش با نا امیدی گفت: ” ای بت دلفروز ، این چه ماجرایی است که در نهان برای من شعر می فرستی و دیوانه ام می کنی و اکنون روی می پوشی و چون بیگانگان از خود می رانیم ؟».

و رابعه چنین پاسخ داد:

« از این راز آگاه نیستی و نمی دانی که آتشی که در دلم زبان می کشد و هستیم را خاکستر می کند چه گرانبهاست . چیزی نیست که با جسم خاکی سروکار داشته باشد . جان غمدیدهء من طالب هوسهای پست و شهوانی نیست ، ترا همین بس که بهانهء این عشق سوزان و محرم اسرارم باشی ، دست از دامنم بردار که این کار چون بیگانگان از آستانه ام دور شوی. »

بر مبنای روایت عطار ، روزی لشکر دشمن در حوالی شهر بلخ میرسد و بکتاش هم برای مقابله همراه با سپاه روانه کارزار میگردد.

از طرفی هم رابعه که تاب بی خبری از وضعیت بکتاش را نداشت ، با لباس مبدل و رو بند، بصورت پنهانی بدنبال سپاه بلخ روانه میدان جنگ میشود.

بکتاش دراین نبرد زخم بر میدارد و رابعه که جان بکتاش را در خطر می بیند ، شمشیر کشیده و داخل میدان می شود و پس از کشتن تعدادی ازعساکر دشمن ، پیکر مجروح بکتاش را بر اسبش انداخته و از مهلکه نجات میدهد.

اما رابعه که از جراحت بکتاش  دلی سوخته داشت و صبر و قرار نداشت نامه ای به او نوشت :

چه افتادت  که افتادی   به   خون در
چو من زین  غم نبینی   سرنگون ‌تر

همه شب هم چو شمعم   سوز  دربر
چو شب بگذشت  مرگ  روز بر سر

چه می ‌خواهی زمن با این همه سوز
که نه شب بوده‌ام  بی‌ سوز  نه روز

چنان گشتم زسودای تو  بی خویش
که از پس  می‌ندانم  راه  و از پیش

دلی دارم  ز  درد   خویش   خسته
به بیت الحزن در بر خویش  بسته

اگر    امید    وصل     تو    نبودی
نه گردی ماندی  از من  نه  دودی

نامه مانند مرهم درد بکتاش را تسکین داد و سیل اشک از دیدگانش روان ساخت و به دلدار پیغام فرستاد:

که: «جانا  تا  کی ام  تنها گذاری
سر    بیمار    پرسیدن   نداری؟

چو داری خوی مردم چون لبیبان
دمی بنشین  به   بالین   غریبان

اگر یک زخم دارم  بر سر امروز
هزارم هست برجان ای دل افروز

زشوقت  پیرهن  بر  من  کفن شد
بگفت این وز خود بی خویشتن شد»

رابعه روزی در راهی با رودکی شاعر بر میخورد ، برای یکدیگر شعر می خوانند و سؤال و جواب می کنند. رودکی از طبع لطیف رابعه متعجب شده و به راز عشق شان پی برده و روانه درگاه شاه ِ بخارا شد که به کمک حارث شتافته بود .

برحسب  تصادف حارث نیز جهت سپاسگزاری همان روز به دربار شاهِ بخارا آمده بود.محفل شاهانه ای برپا شد بزرگان و شاعران درباراز رودکی خواستند تا شعر بخواند. او هم برپا خاست و اشعاری را که رابعه خوانده بود همه را به خوانش گرفت.

شاه از شنیدن آن مجذوب گشت و نام گویندهء شعر را پرسید:

از آنجاییکه رودکی مست می وگرم خواندن شعر شده بود بدون توجه به حضور حارث (برادر رابعه) ، زبان گشود و داستان را همانطور که شنیده بود بی پرده بیان کرد و گفت شعر از دختر کعب است که مرغ دلش در دام غلامی اسیر گشته ، چنانکه خواب و خوراک از او رخت  بربسته و جز گفتن شعر و سرودن غزل و ارسال نامه به معشوق کاری ندارد.

حارث با شنیدن این خبرخشمگین شده و به بلخ بر میگردد و پس از یافتن صندوقچه ِ حاوی اشعار رابعه از اتاق بکتاش ، به زعم داشتن رابطه نامشروع میان شان دستور داد بکتاش را به زندانی و رابعه را به گرمابه برده و رگِ دستانش را زده و درش را با سنگ و گچ مسدود کنند.

روز بعد چون در را گشودند با پیکر بیجان رابعه مواجه شدند که با خون خود اشعاری را با انگشت خطاب به بکتاش روی دیوارهء گرمابه نوشته بود:

نگارا بی ‌تو چشمم چشمه ‌سار است
همه رویم به خون   دل   نگار است

ربودی جان و در وی خوش نشستی
غلط  کردم  که   بر  آتش   نشستی

چو  در  دل آمدی      بیرون  نیایی
غلط کردم که   تو   در خون   نیایی

چون از دو چشم من  دو جوی دادی
به گرمابه   مرا    سرشوی   دادی

منم   چون    ماهی    بر  تابه آخر
نمی ‌  آیی   بدین     گرمابه   آخر؟

نصیب عشق   این  آمد  ز   درگاه
که در دوزخ کنندش   زنده  آنگاه

سه ره دارد    جهان   عشق اکنون
یکی آتش  یکی اشک و  یکی   خون

به آتش خواستم  جانم   که  سوزد
چه جای توست  نتوانم    که سوزد

به اشکم پای   جانان   می‌ بشویم
به خونم دست از   جان می بشویم

بخوردی خون   جان   من تمامی
که نوشت باد,   ای   یار  گرامی

کنون درآتش و  درا  شک ودرخون
برفتم زین  جهان    جیفه  بیرون

مرا  بی  تو     سرآمد     زندگانی
منت  رفتم تو    جاویدان  بمانی

چون خبر مرگ رابعه پیچد ، بکتاش توانست به نحوی از زندان بگریزد و شبانه سر از تن حارث جدا نماید ، سپس بر مزار رابعه رفته و خنجری بر سینه خود فرو برد.                                                                                                                                  

و چنین بود قصه زندگی شاعربانویی که با دل دادن به محبوبش جانش را نیز گرفتند که میتوان از آن بعنوان دردناکترین داستان عاشقی در جهان نام برد.

وقتی به حکایت رابعه بلخی پس از هزار و اندی سال می نگریم ، هیچ تفاوتی درین برهه از تاریخ در سرزمین ما دیده نمیشود ، همان جامعه مرد سالار و  زن ستیزانه که بود  و همان  بند و بست همچنان جریان دارد، بخصوص اوضاع نابسامان  و تلخی که زنان در جامعه امروزی افغانستان دارند و بدبختانه روزبروز بدتر شده میرود.

 و اما در مورد اشعار رابعه بلخی باید یاد آور شد که متأسفانه به جز از هفت غزل (بعباره ای یازده غزل) و چهار دوبیتی و دو بیت مفرد باقی مانده که مجموعاً پنجاه و پنج بیت است و مابقی اشعارش که کاملا عاشقانه بوده توسط برادرش حارث از بین برده شده.

ولی با توجه به سروده های بجا مانده از رابعه بلخی میتوان بر لیاقت و طبع زیبای او صحه گذشت . حقا که شیخ عطار نیشابوری و سایر افرادی که از او تمجید کردند مبالغه نبوده و میتوان اورا لایق اینهمه تمجید و توصیف دانست.

او را که مادر شعر پارسی میدانند برای اولین بارتوانست بحور و اوزانی را وارد شعر پارسی نماید که قبل از او کسی در آن اوزان  شعری نسروده بود.

داستان عشق و زندگی تلخ رابعه بلخی را نخستین بار شیخ عطار نیشابوری در الهی نامه اش با زبان شیرین بیان نموده و در قرن سیزدهم ، نیز رضا قلی هدایت ، توانسته آن قصه غم انگیز را بنام « گلستان ارم» به نظم در آورده و در مجله اخیر مجمع الفصحا درج نماید.

همچنین در سال ۱۳۴۴ خورشیدی شاعر شیوه بیان و چیره دست ما محترم استاد محمد ناصر طهوری  توسط این داستان شورانگیز را به رشته نظم درآورده و بنام « شعلهِ بلخ » به نشر برساند.

علاوه بر آن در بزرگداشت از مقام زنده یاد رابعه بلخی مقالات متعددی از جانب نویسندگان و پژوهشگران کشور تحریر یافته و فلیم نیز ساخته شده است.

در پانزده ماه عقرب ۱۳۴۵ نیز از سوی وزارت اطلاعات و فرهنگ وقت از مقام او تجلیل بعمل آمد.

در سال ۲۰۱۰ میلادی نیز کنفرانس علمی تحت عنوان « رابعه بلخی و جایگاهِ او در شعر و ادب پارسی»  با حضور تعداد کثیری از نویسندگان ، پژوهشگران و شاعران کشور های افغانستان ، تاجیکستان و ایران در شهر دوشنبه ، پایتخت کشور تاجیکستان برگزار شد .

قابل یادآوری میباشد که در اکثر والایات افغانستان خیابان ها ، مدارس و میادین زیادی بنام رابعه بلخی نام گذاری شده که دلالت به میزان احترام به این شاعر آزاد اندیش و فرزانه دارد.

پیکر زنده یاد رابعه بلخی در پارک کوچکی در بلخ بخاک سپرده شده که روزانه تعدادی زیادی از آن دیدن میکنند.

روحش شاد ، شادش گرامی و خاطراتش جاودانه باد

و اینهم نمونه ای از کلام این شاعر فرزانه که بیادگار مانده است:

حالِ عاشق

الا  ای   باد   شبگیری   پیام  من  به   دلبر بر

بگو آن ماه خوبان را که   جان با دل  برابر بر

به قهر از من فگندی دل   بیک دیدار  مهرویا

چنان چون حیدر کرار در ان   حصن  خیبر بر

تو  چون   ماهی  و  من  ماهی  همی  سوزم

بتابد بر غم عشقت نه بس باشد جفا بنها دی از بربر

تنم چون چنبری گشته  بدان  امید  تا  روزی

ززلفت برفتد ناگه  یکی   حلقه  به   چنبر  بر

ستمگر گشته معشوقم همه غم زین قبول دارم

که هرگز سود نکند کس بمعشوق  ستمگر بر

اگر خواهی که خوبانرا بروری خود به عجز آری

یکی رخسار خوبت را بدان خوبان برابر بر

ایا موذ ن بکار و حا ل عا شق گر خبر داری

سحر گاها ن   نگاه  کن تو  بدان  الله اکبر بر

مدارا (بنت کعب) اندوه که یار از تو جدا ماند

رسن گرچه  دراز  آید   گذ ردارد به چنبر بر

 

 

منابع :

۱ –  بیتوته.

۲ – دانشنامه آزاد.

۳ – کتابناک