۲۴ ساعت

حکایت امیر بلخ و عاشق شدن دختر او از: الهی نامه ” شیخ فرید الدین عطار نیشابوری “

تاریخ نشر : سه شنبه ۱۸ ثور (اردیبهشت) ۱۴۰۳ خورشیدی – ۷ اپریل ۲۰۲۴ میلادی – ملبورن – آسترالیا .

حکایت امیر بلخ و عاشق شدن دختر او

از: الهی نامه “ شیخ فرید الدین عطار نیشابوری “

بخش دوم :

یکی سقّاش بودی   سرخ  روئی

که هر وقت آبش  آوردی  سبوئی

بجای ترک یغما خاصه  چون ماه

نهاد آن  سرخ  سقّا   را  هم  آنگاه

برادر را   چنان  در تهمت  افکند

که برخواهرنظربی  حرمت افکند

چو القصّه  ازین   بگذشت  ماهی

درآمد حرب   حارث   را  سپاهی

سپاهی و   شمارش   از عدد بیش

چودَوران فلک از حصروحد بیش

سپاهی موج زن  از  تیغ و جوشن

جهان ازتیغ وجوشن  گشته روشن

درآمد  لشکری  از کوه  و شخ در

که شد گاو زمین چون خربه یخ در

ز دیگر سوی   حارث   با  سپاهی

ز   دروازه  برون    آمد   پگاهی

چو بخت  او  جوان یکسر سپاهش

چو رایش  مرتفع  چتر و  کلاهش

ظفرمی‌شد زیک سوحلقه در گوش

زیک سو فتح ونصره دوش بردوش

سپه    القصّه     افتادند     در  هم

بکُشتن    دست     بگشادند   برهم

غباری   از   همه   صحرا  برآمد

فغان   تا    گنبد     خضرا   برآمد

خروش کوس گوش چرخ کر کرد

زمین چون آسمان زیر و زبر کرد

زمین ازخون خصمان  لاله زاری

هوا  از  تیر  باران    ژاله  باری

جهان  را   پردهٔ   برغاب   جَسته

ز کُشته  پیش   برغی    باز  بسته

اجل  چنگال   بر  جان  تیز  کرده

قضا  پُر کینه   دندان    تیز  کرده

هویدا   از  قیامت   صد   علامت

گرفته   دیو  قامت    زان   قیامت

درآمد پیش آن  صف  حارث آنگاه

جهانی   پُر  سپاه   آورد    در راه

سپه را چون  بیکره  جمله  کرد او

درآمد همچو شیر  و حمله  کرد او

سپهر  تند     با     چندین   ستاره

شده  از  شاخ  رمحش   پاره پاره

چو  تیغی  بر سر آمد   از کرامت

فرو  شد  فتنه  را  سر  تا   قیامت

چو تیغش خصم را چون گُل بخون شُست

گل نصرت ز تیغ او برون رُست

چو تیرش سوی چرخ نیلگون شد

ز چشم  سوزن  عیسی  برون شد

وزان سوی  دگر بکتاش  مهروی

دودستی تیغ  می ‌زد از همه سوی

بآخر  چشم  زخمی  کارگر  گشت

سرش از زخم تیغی سخت درگشت

همی نزدیک شد کان خوب  رفتار

بدست   دشمنان    گردد    گرفتار

درآن صف بود دختر روی  بسته

سلاحی  داشت  بر  اسپی  نشسته

به پیش صف درآمد همچو کوهی

وزو  افتاد  در  هر  دل  شکوهی

نمی‌دانست کس کان سیمبر کیست

زبان بگشاد وگفت این کاهلی چیست

من آن شاهم که فرزینم  سپهرست

پیاده  در  رکابم  ماه  و  مهرست

اگر اسپ  افکنم  بر  نطعِ  گردان

دورخ طرحش نهم چون شیرمردان

سری کو سرکشد از حکم این ذات

بپای   پیلش    اندازم    بشه مات

اگر  شمشیر   بُرّان   برکشم   من

جگر  از  شیر غُرّان  بر کشم من

چو   تیغ   آتش  افشانم  دهد  تاب

ز بیمش  زهرهٔ   آتش   شود   آب

چو مار رمح  را در کف به پیچیم

نیاید  هیچکس   در  صف   بهیچم

اگر   سندانم     آید    پیش     نیزه

شود از  زخمِ   زخمم  ریزه  ریزه

ز زخم  ار  زور    سندانی   نماند

ز   سندانی       سپندانی      نماند

چو   مرغ   تیر من  از زه  در آید

ز   حلق  مرغ  گردون  زه  برآید

چو بگشایم  کمند  از روی  فتراک

چو بادآرم عدو را روی ب رخاک

بتازم  رخش  و  بگشایم  در فصل

که من در رزم رُستَم، رستمم ز اصل

بگفت این و چو مردان بر نشست او

ازان مردان  تنی  را ده  بخست او

بر   بکتاش   آمد    تیغ   در  کف

وز آنجا  برگرفتش  برد  با  صف

نهادش   پس  نهان  شد   در میانه

کسش   نشناخت   از   اهل  زمانه

چو آن بت روی در کُنجی نهان شد

سپاه خصم  چون  دریا  روان  شد

همی   نزدیک     آمد    تا   بیکبار

نماند   شهره    اندر   شهر     دیّار

چو حارث را  مدد  گشت  آشکارا

بسی   خلق   از   بر   شاه   بخارا

هزیمت    شد   سپاه   دشمن   شاه

دگر  کشته  فتاده  خوار   در   راه

چو شه  با  شهر آمد شاد  و پیروز

طلب کرد آن سوار چست  آن روز

نداد   از  وی  نشانی  هیچ   مردم

همه  گفتند  شد  همچون  پری  گُم

علی الجمله  چو  آمد   زنگی  شب

نهاده   نصفئی   از   ماه    بر  لب

همه شب قرص مه چون قرص صابون

همی انداخت  کفک از نور بیرون

بدان  صابون  بخون  دیده  تا روز

ز جان می‌شست دست آن عالم افروز

چو زاغ شب درآمد ،  زان  دلارام

دل  دختر  چو  مرغی  بود در دام

دل از زخم غلامش آنچنان  سوخت

که در یک چشم زخمش نیز جان سوخت

نبودش چشم زخمی  خواب  و آرام

که بر سر داشت زخمی آن  دلارام

کجا    می‌شد     دل    او    آرمیده

یکی   نامه  نوشت  از  خون  دیده

چنین  آورد  در  نظم  آن سمن بوی

که  بشنو  قصهٔ  گنگی  سخن  گوی

سری  کز  سروری  تاج   کبارست

سر پیکان در آن سر در چه کارست

سر خصمت  که  بادا  بی سر و کار

مباد  از سر کشد   جز  بر  سر دار

سری را کز وجودت سروری نیست

نگونساری  آن  سر  سرسری نیست

سری کان سر نه  خاک  این  دَرآید

بجان  و سر که  آن  سر در سر آید

حَسود  سرکشت  گر سرنشین  است

چو مارش سر بکَف کان سرچنین است

وگر سر در کشد  خصم  سبک  سر

سرش بُر نه سرش درکش سبک تر

سری کان سر ندارد با تو سر راست

مبادش سر که رنج او ز سر خاست

چو   سر  بنهد  عدو  کز  سر درآید

سر  آن   دارد  او  کز   سر  بر آید

اگر  سر نفکند  از  سرسرت   پیش

سر  موئی  ندارد  سر  سر  خویش

سر سبزت که تاج از وی سری یافت

ز سر سبزیش هر سر سروری یافت

سپهر  سرنگون  زان  شد  سرافراز

که هر دم سر نهد  پیشت  ز سر باز

اگر  درد  سرم   درد    سرت   داد

سر  خصمان   بریده  بر  درت  باد

نهادم  پیش  آن  سر  بر  زمین  سر

فدای آن چنان  سر  صد  چنین  سر

کسی کز زخم  خذلان کینه‌ور گشت

اگر   برگشت  از  قهر تو  درگشت

کسی  کز  شاخسار  عیش  برخورد

اگر می خورد بی یادت، جگر خورد

کسی کز جهل  خود  لاف  خرد زد

اگر  زر  زد  نه  بر نام  تو،  بد زد

کسی کو سوی حج  کردن هوا کرد

اگر حج  کرد  بی امرت  خطا کرد

چه    افتادت  که  افتادی  بخون  در

چو من زین غم نه بینی سرنگون تر

همه شب  همچو شمعم  سوز  در بر

چو شب  بگذشت مرگ روز بر سر

چو شمع از عشق  هر دم  باز خندم

به   پیش   چشم    برقع    باز  بندم

چو شمع از عشق جانی  زنده  دارد

میان  اشک    و  آتش   خنده   دارد

شبم   را   گر   امید    روز   بودی

مرا   بودی  که   کمتر سوز  بودی

ازان آتش که   بر  جانم   رسیدست

بسی   پایان  مجو   کآنم   رسیدست

ازان  آتش  که  چندین   تاب   خیزد

عجب   نبوَد  که   چندین  آب خیزد

چه می‌خواهی ز من با این همه سوز

که نه شب بوده‌ام  بی  سوز  نه روز

میان    خاک    در   خونم  مگردان

سراسیمه   چو    گردونم   مگردان

چو     سرگردانیم      میدانی    آخر

بخونم    در  چه   می‌ گردانی   آخر

چو می دانی که  سرمست  توام من

ز  پای   افتاده   از  دست   توام  من

من خون  خواره  خونی چون نگردم

چرا   جز  در   میان   خون   نگردم

چنان گشتم  ز سودای  تو  بی‌ خویش

که از پس  می ‌ندانم  راه  و از  پیش

دلی  دارم   ز  درد   خویش    خسته

به بیت  الحزن  در بر  خویش  بسته

برای      بند    بندم    چند    سوزی

بر آتش  چون  سپندم   چند   سوزی

اگر     اُمّید    وصل    تو     نبودی

نه گَردی ماندی  از  من   نه  دودی

مرا  تر  دامنی   آمد   بجان   زیست

که بر بوی  وصال  تو  توان  زیست

دل   من    داغ    هجران   بر   نتابد

که  دل  خود  وصل  جانان   برنتابد

ز  درد   خویشتن   چون   بیقرار ان

یکی   با    تو   بگفتم   از   هزاران

دگر   گویم    اگر   یابم    رهی   باز

وگرنه می ‌کشم در جان  من این راز

روان  شد  دایه   و این  نامه  هم برد

بسر شد ،  راه  بر سر چون  قلم برد

سر   بکتاش    با    چندان   جراحت

ز سرّ  نامه   مرهم  یافت  و  راحت

ز چشمش  گشت  سیل  خون  روانه

بسی    پیغام       دادش      عاشقانه

که   جانا   تا  کَیم      تنها    گذاری

سر    بیمار       پرسیدن      نداری

چو داری  خوی  مردم  چون  لبیبان

دمی   بنشین    به    بالین     غریبان

اگر یک زخم  دارم  بر  سر  امروز

هزارم  هست  بر جان  ای    دلفروز

ز   شوقت  پیرهن   بر من  کفن  شد

بگفت این  وز خود  بی‌ خویشتن  شد

چو  روزی  چند  را  بکتاش  دمساز

ز مجروحی  بجای  خویش  شد   باز

نشسته   بود    آن      دختر   دلفروز

براه و  رودکی  می‌ رفت  یک  روز

اگر   بیتی    چو    آب   زر   بگفتی

بسی   دختر     ازان    بهتر   بگفتی

بسی   اشعار   گفت  آن  روز  اُستاد

که   آن    دختر   مجاباتش    فرستاد

ز   لطف   طبع   آن   دلداده   دمساز

تعجب     ماند     آنجا    رودکی  باز

ز   عشق   آن   سمنبر   گشت   آگاه

نهاد   آنگاه   ا ز آنجا   پای  در  راه

چو   شد    بر  رودکی  راز  آشکارا

از   آنجا   رفت    تا    شهر    بخارا

بخدمت  شد  روان  تا  پیش  آن  شاه

که  حارث  را  مدد   او  کرد   آنگاه

رسیده    بود    پیش     شاه     عالی

برای   عذر    حارث     نیز    حالی

مگر  شاهانه    جشنی  بود  آن  روز

چه  می ‌گویم    بهشتی   بد    دلفروز

مگر از رودکی شه  شعر درخواست

زبان   بگشاد  آن  اُستاد و  برخاست

چو  بودش   یاد   شعر   دختر  کعب

همه بر خواند و مجلس گرم شد صعب

شهش  گفتا  بگو  تا  این  که  گفتست

که  مروارید   را  ماند  که   سُفتست

ز  حارث   رودکی   آگاه   کی   بود

که او خود گرم شعر و مست می بود

ز    سرمستی   زبان   بگشاد   آنگاه

که   شعر   دختر  کعبست   ای  شاه

بصد  دل  عاشقست  او  بر   غلامی

در   افتادست   چون   مرغی  بدامی

زمانی  خوردن    و    خفتن    ندارد

بجز  بیت    و    غزل   گفتن   ندارد

اگر   صد    شعر   گوید   پر  معانی

بر   او      می ‌فرستد     در    نهانی

اگر  آن  عشق   چون   آتش   نبودی

ازو   این  شعر  گفتن  خوش  نبودی

چو حارث این سخن بشنود  بشکست

ولیکن ساخت خود را آن زمان مست

چو   القصّه   بشهر  خویش   شد  باز

ز خواهر در نهان می‌داشت  این راز

ولی   پیوسته     می‌ جوشید    جانش

نگه   می ‌داشت   پنهان  هر  زمانش

که  تا   بر وَی   فرو   گیرد   گناهی

بریزد    خون     او    بر   جایگاهی

هر آن  شعری  که  گفته  بود آن  ماه

فرستاده      بر       بکتاش      آنگاه

نهاده     بود     در  دُرجی  با  عزاز

سرش  بسته  که  نتوان  کرد   سرباز

رفیقی    داشت   بکتاش     سمن   بر

چنان  پنداشت  کان  دُرجیست  گوهر

سرش  بگشاد  وآن خطها فرو خواند

به  پیش  حارث  آورد  و  برو خواند

دل  حارث  پر آتش  گشت  ازان راز

هلاک    خواهر    خود   کرد   آغاز

در   اوّل   آن  غلام   خاص  را  شاه

به   بند   اندر  فکند  و  کرد  در چاه

در   آخر  گفت  تا  یک  خانه   حمّام

بتابند     از    پی    آن   سیم     اندام

شه آنگه  گفت  تا  از  هر د و دستش

بزد   فصّاد   رگ    اما   نه    بستش

در آن   گرمابه   کرد  آنگاه    شاهش

فرو بست  از کچ  و از سنگ راهش

بسی   فریاد   کرد   آن    سروِ   آزاد

نبودش   هیچ    مقصودی   ز   فریاد

که داند  تا  که دل چون می‌شد ازوی

جهانی  را جگر خون می ‌شد از وی

چنین   قصّه    که    دارد   یاد  هرگز

چنین    کاری     کرا     افتاد   هرگز

بدین زاری  بدین  درد  و  بدین  سوز

که هرگز در جهان بودست یک روز!

بیا     گر   عاشقی    تا    درد   بینی

طریق       عاشقان      مرد      بینی

درآمد   چند   آتش    گرد     آن   ماه

فرو شد  زان  همه  آتش   بیک   راه

یکی   آتش   از ان    حمّام    ناخوش

دگر    آتش   ازان    شعر    چو آتش

یکی     آتش      ز     آثار     جوانی

دگر  آتش   ز   چندین   خون  فشانی

یکی  آتش  ز  سوز  عشق  و غیرت

دگر  آتش   ز   رُسوائی   و  حسرت

یکی  آتش   ز   بیماری    و   سستی

دگر   آتش   ز  دل  گرمی  و  مستی

که   بنشاند   چنین    آتش   بصد  آب

کرا   با   این   همه   آتش   بوَد  تاب

سر انگشت  در خون  می‌ زد  آن ماه

بسی    اشعار  خود    بنوشت   آنگاه

ز  خون   خود   همه  دیوار  بنوشت

بدرد   دل    بسی    اشعار    بنوشت

چو   در   گرمابه   دیواری   نماندش

ز خون  هم   نیز   بسیاری   نماندش

همه   دیوار  چون  پر کرد  ز  اشعار

فرو   افتاد   چون   یک   پاره  دیوار

میان خون و عشق  و  آتش  و  اشک

بر آمد   جان   شیرینش  بصد  رشک

چو   بگشادند    گرمابه    دگر   روز

چه گویم من که چون  بود آن  دلفروز

چو  شاخی  زعفران  از  پای  تا فرق

ولی  از  پای  تا  فرقش  بخون  غرق

ببردند    و    بآبش     پاک     کردند

دلی   پر   خونش  زیر  خاک  کردند

نگه   کردند    بر    دیوار   آن   روز

نوشته   بود   این   شعر  جگر سوز:

نگارا بی تو  چشمم  چشمه   سارست

همه   رویم    بخون   دل    نگارست

ز   مژگانم     به    سیلابی    سپردی

غلط     کردم     همه     آبم    ببُردی

ربودی جان  و در وی  خوش نشستی

غلط   کردم   که   بر  آتش    نشستی

چو   در   دل   آمدی   بیرون    نیائی

غلط   کردم  که  تو  در   خون  نیائی

چو از  دو  چشم  من  دو جوی  دادی

بگرمابه     مرا     سرشوی     دادی

منم    چون   ماهئی     بر   تابه   آخر

نمی‌آئی        بدین       گرمابه   آخر؟

نصیب   عشق    این   آمد    ز  درگاه

که  در  دوزخ   کنندش    زنده   آنگاه

که  تا   در  دوزخ  اسراری  که  دارد

میان   سوز   و   آتش    چون   نگارد

تو  کَی  دانی   که   چون  باید  نوشتن

چنین   قصّه    بخون     باید    نوشتن

چو در  دوزخ   بعشقت   روی   دارم

بهشتی    نقد   ا ز  هر   سوی    دارم

چو   دوزخ   آمد  از  حق  حصّهٔ  من

بهشت    عاشقان     شد     قصّهٔ    من

سه  ره  دارد    جهان   عشق    اکنون

یکی  آتش  یکی  اشک  و  یکی  خون

کنون    من    بر   سر    آتش    ازانم

که گه  خون  ریزم  و گه  اشک  رانم

بآتش    خواستم    جانم    که    سوزد

چو  جای   تست   نتوانم    که   سوزد

باشکم     پای       جانان     می‌بشویم

بخونم   دست    از    جان   می بشویم

بدین   آتش   که   از جان  می‌ فروزم

همه   خامان     عالم      را    بسوزم

ازین    غم     آنچه    می‌ آید    برویم

همه    ناشسته    رویان     را   بشویم

ازین   خون   گر  شود  این  راه  بازم

همه    عشاق    را    گلگونه     سازم

ازین  آتش  که  من  دارم  درین   سوز

نمایم  هفت  دوزخ  را  که  بین   سوز

ازین   اشکم   که   طوفانیست  خونبار

دهم   تعلیم  باران  را   که   چون  بار

ازین   خونم   که   دریائیست    گوئی

در  آموزم  شفق    را   سرخ   روئی

ازین   آتش    چنان     کردم     زمانه

که  دوزخ  خواست  از  من  صد زبانه

ازین   اشکم   دو  گیتی    ر ا   تمامت

گِلی   در     آب    کردم    تا    قیامت

ازین   خون   با ز   بستم  راه  گردون

که   تا   گشت  آسیای  چرخ  بر خون

ازین  گردی  که  بود  آن  نازنین   را

ز   اشکی   آب   بر   بندم   زمین  را

بجز      نقش        خیال      دلفروزم

بدین    آتش     همه     نقشی   بسوزم

بخوردی   خون    جان     من   تمامی

که  نوشت     باد     ای    یار   گرامی

کنون در آتش  و در  اشک  و در خون

برفتم    زین    جهان     جیفه    بیرون

مرا     بی     تو     سرآمد     زندگانی

منت   رفتم      تو     جاویدان    بمانی

چو  بنوشت  این  بخون  فرمان  درآمد

که تا زان  بی  سر  و  بن  جان  برآمد

دریغا    نه    دریغی     صد    هزاران

ز   مرگ    زار   آن   تاج     سواران

بآخر    فرصتی     می‌ جست   بکتاش

که  بخت  از  زیر  چاه   آورد   بالاش

نهان   رفت   و   سر  حارث   شبانگاه

ببرید    و    روانه     شد    هم    آنگاه

بخاک    دختر    آمد    جامه    بر  زد

یکی  دشنه  گرفت  و   بر   جگر   زد

ازین   دنیای   فانی   رخت    برداشت

دل  از   زندان  و  بند سخت  برداشت

نبودش    صبر      بی      یار    یگانه

بدو  پیوست    و    کوته    شد    فسانه

پایان